به گزارش اکوایران، تحولات اخیر در عرصه بین‌الملل این زمزمه را در میان بسیاری به راه انداخته که با آغاز تحول در نظم بین‌المللی پسا جنگ سرد، ناقوص پایان سلطنت دلار نیز به صدا درآمده و باید در انتظار جایگزینی و یا عرض اندام ارزهای رقیب در معاملات بین‌المللی باشیم.

به همین مناسبت، نیل فرگوسن، مورخ مشهور، عضو ارشد مؤسسه هوور، دانشگاه استنفورد و استاد پیشین تاریخ اقتصادی دانشگاه هاروارد، با انتشار یادداشتی در وبگاه بلومبرگ با عنوان «سقوط دلار ممکن است به تدریج و نه ناگهانی رخ دهد» این موضوع را مورد بررسی خود قرار داده است. اکوایران این یادداشت را در سه بخش ترجمه کرده که در ادامه بخش اول آن ارائه می‌شود:

چرا کشورها باید با دلار معامله کنند؟

لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل در مراسم بانک توسعه نوین چین واقع در شانگهای گفت: هر شب از خودم می‌پرسم که چرا کشورها باید با دلار معامله کنند. پس از ناپدیدشدن استاندارد طلا چه کسی تصمیم گرفت که دلار معیار باشد؟امروزه کشورها باید برای صادرات دنبال دلار بروند، در حالی که می‌توانند با ارزهای خود صادرات کنند.

این سخن لولا برایم جالب بود. با این حال، نکته عجیب ماجرا، کهنه بودن این اظهارنظر است. سخنان لولا بلافاصله افکار رئیس‌جمهور دیگری را در بیش از نیم‌قرن پیش به ذهنم آورد:

«تفاهمی که بر پایه آن، دلار به یک ارز بین‌المللی تبدیل شد، دیگر وجود ندارد. به خاطر اینکه بسیاری از کشورها با دلار معامله می‌کنند باعث شده کسری تراز پرداخت‌های آمریکا جبران شود که ایالات متحده را قادر ساخته است تا بدون هیچ دردسر و هزینه‌ای به کشورهای خارجی بدهکار شود. در واقع، آنچه که ایالات متحده به این کشورها بدهکار است، به دلار پرداخت کرده که کم‌وکیف چاپ آن نیز به عهده خود آمریکایی‌ها است. این ساختار یک‌جانبه که به نفع آمریکا است، به گسترش این ایده کمک کرده که دلار یک وسیله مبادله بی‌طرف و بین‌المللی است؛ در حالی که دلار یک ابزار اعتباری بوده که تنها در دست یک کشور قرار دارد.»

این سخنان از شارل دوگل، رئیس‌جمهور فرانسه بود که در تاریخ ۴ فوریه ۱۹۶۵ ایراد شد. این موضع اصلی دوگل علیه دلار بود که باعث شد والری ژیسکار دستن، وزیر دارایی دولتش عبارت به‌یادماندنی «امتیاز گزاف» را ابداع کند که نشانه نارضایتی فرانسوی‌ها از این وضعیت بود.

امتیاز گزاف 

به عبارتی، بیزاری از تسلط دلار چیز جدیدی نیست. در واقع، این یک درون‌مایه تکراری در ژورنالیسم مالی است. می‌توان چرخه‌های استفاده از عبارت امتیاز گزاف یا اصطلاحات مشابه در این حوزه را شناسایی کرد. طبق اطلاعات گوگل، آخرین نقطه اوج آن در سال‌های ۲۰۰۷.۲۰۱۱ و ۲۰۱۴ مشاهده شد. همچنین طبق مدل زبان‌شناسی «اِن‌گرم» گوگل، اصطلاح «دلارزدایی» نیز در روند مشابهی قرار دارد. 

برای اولین‌بار در ژوئن ۲۰۰۴، من مقاله‌ای در این زمینه نوشتم. سپس گاه‌به‌گاه با نشریه نیوریپابلیک همکاری داشته و درون‌مایه نوشته‌هایم در مورد ظهور یک واحد پول اروپایی و چالش بزرگ علیه تسلط دلار بود. 

آن زمان اخطار دادم: ایالات متحده باید از خود بپرسد که استاندارد دلار تا کی می‌تواند دوام بیاورد؟ تا زمانی که دلار ارز بین‌المللی باشد، آمریکا می‌تواند بدون اینکه نگران پیامدهای اقتصادی جدی باشد، به روند کسری تجاری و کسری بودجه هنگفت خود ادامه دهد. اما اگر دلار جایگاه خود را به عنوان ارز ذخیره جهانی از دست داده و دچار افت شدیدی شود، عواقب سنگینی خواهد داشت. بدبختانه برای آمریکایی‌ها، شدت ناترازی و پیدایش ارز جایگزین مناسب به این احتمال افزوده است. 

و خوشبختانه برای من، یک مرد هیچ‌وقت سر نوشته‌های این‌چنینی قسم نمی‌خورد. 

بنابراین، خوانندگان متوجه بدبینی اولیه من نسبت به ادعاهای قریب‌الوقوع بودن سقوط دلار می‌شوند. اما دوباره همان آش و کاسه؛ نه فقط لولا، بلکه برخی کارشناسان اقتصادی محترم این ادعاها را مطرح می‌کنند. به گفته پیتر سی. اِرل از مؤسسه تحقیقات اقتصادی آمریکا: در درازمدت، نقش دلار به عنوان زبان تجارت جهانی تثبیت شده است. 

برای اِرل، استفاده بیش از حد آمریکا از تحریم‌های مالی مقصر عدم محبوبیت دلار است. هر چه ایالات متحده بیشتر از قدرت خود برای جلوگیری از اقتصاد دشمنانش جهت استفاده از سیستم پرداخت دلاری استفاده کند، کشورهای بیشتر دیگری می‌خواهند از ریسک قطع دسترسی به شبکه مالی جهانی محفوظ بمانند. از این رو، توافق اخیر چین و برزیل، چین و فرانسه و بین هند و مالزی برای تسویه معاملات با ارزهای یکدیگر رخ داده است. 

ماحصل آخرین مقاله گیلیان تِت در نشریه فایننشال تایمز این بود: برای دنیای ارزی چندقطبی آماده شوید. در اوایل ماه جاری، در حالی که شی جین‌پینگ در مسکو بود، ولادیمیر پوتین متعهد شد که از رِنمینبی (واحد پولی چین که با نام یوآن نیز شناخته می‌شود) را برای تبادل‌های بین روسیه و کشورهای آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین استفاده کند تا از قرارگیری روسیه در معرض دارایی‌های سمی دلاری بکاهد. 

به گفته استفان جن از مؤسسه یوریزون اِس‌اِل‌جِی کَپیتال (Eurizon SLJ Capital) به دلیل چنین روندهایی، دلار از پیش، در حال سقوط است. جن در یادداشت تحقیقاتی خود که اخیراً در فایننشال تایمز به طور مفصل آمد، نوشت: دلار آمریکا با نرخی بسیار سریع‌تر از تصور غالب، در حال از دست‌دادن سهم بازار خود به عنوان ارز ذخیره جهانی است. محرک اصلی کاهش محبوبیت دلار در سال ۲۰۲۲ می‌تواند منعکس‌کننده واکنشی وحشت‌زده به در خطرافتادن حقوق مالکیت باشد که پس از جنگ اوکراین، با مسدودسازی ذخایر ارز خارجی روسیه پدیدآمده است.

سبقت یورو؟

این سخن بی‌راهی نیست؛ اما جایگزینی دلار با یورو در ۱۹ سال پیش نیز همین‌طور بود؛ بنابراین، بیایید به داده‌ها نگاهی دقیق‌تر بیندازیم. درست است که با معیارهای معمول، اکنون دلار نسبت به سال ۱۹۹۹، سهم کمتری در ذخایر بین‌المللی داشته و از حدود ۷۰ درصد در آن زمان، به ۵۹ درصد کاهش یافته است. با این حال، همان‌طور که بِرَد سِتسِر از شورای روابط خارجی اشاره کرده است، اگر به سال ۱۹۹۵ برگردیم، می‌بینیم که امروز سهم دلار در ذخایر بین‌المللی، بیش‌تر از آن زمان است.

در هر صورت، تغییر اصلی از دهه ۱۹۹۰، تبدیل یورو به دومین ارز ذخیره محبوب در جهان است. در صدور بدهی بین‌المللی، وام‌های بین‌المللی، گردش ارز خارجی و پرداخت‌های جهانی از طریق سوئیفت، یورو توانست که جایگاه خود به عنوان دومین ارز پرطرفدار دنیا را تثبیت کند.

همراهی کشورهای منطقه یورو به آمریکا در اعمال تحریم‌های مالی علیه روسیه، این استدلال که استفاده بیش از حد آمریکا از تحریم‌ها باعث تضعیف سلطه دلار می‌شود را باطل می‌کند. همان‌طور که سِتسِر خاطرنشان می‌کند، به نظر نمی‌رسد جنگ اوکراین و تحریم‌ها تأثیر قابل‌توجهی بر میزان ذخایر ارزی جهانی داشته باشد؛ حتی اگر صندوق‌های ثروت ملی کشورهای مختلف (مانند صندوق توسعه ملی ایران) را در نظر بگیرید که ارزهای خارجی را نیز جمع می‌کنند. حتی چینی‌ها نیز دارایی‌های خود از اوراق‌قرضه ایالات متحده که توسط نهادهای فدرال آمریکا صادر می‌شود را افزایش داده‌اند.

داده‌های هفته گذشته که توسط برنت دانلی از مؤسسه اسپکترا مارکتس (Spectra Markets) منتشر شد، نقطه متصل‌کننده این ماجرا بود. این داده‌ها با استفاده از آمار بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی نشان داد که سهم دلار از ارزهای اصلی معاملات جهانی همچنان گزاف است. از سال ۱۹۸۹ و هر سه سال یکبار، بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی سهم دلار را بین ۸۰ تا ۹۰ اعلام کرده است که هیچ‌گونه نشان‌دهنده سیر نزولی نیست.