به گزارش اکوایران، پروژه تدوین و جمع‌آوری دانشنامه ایرانیکا، یکی از پروژه‌های تاریخی و پرافتخار ایران است که مسیری دشوار را طی کرده و این مسیر به اندازه خود پروژه از اهمیت و جالب توجه است. اکنون نزدیک به 60 سال از زمانی که احسان یارشاطر تصمیم به آغاز این پروژه بزرگ گرفت، می‌گذرد؛ پروژه‌ای که پس از این شش دهه هنوز به نیمه‌راه پیش‌بینی‌شده‌اش نرسیده است. در این میان، راه‌اندازی مجدد سایت دانشنامه ایرانیکا و مسیر طولانی که این پروژه طی کرده، موضوعی قابل تأمل و مهم است.

تاریخچه پروژه ایرانیکا

ایده تألیف دانشنامه ایرانیکا در دهه ۱۹۵۰ میلادی، زمانی که احسان یارشاطر متوجه کم‌توجهی به بخش ایران‌شناسی در «دانشنامه اسلام» شد، شکل گرفت. یارشاطر که خود استاد دانشگاه بود، به نوشتن دانشنامه‌ای جامع در مورد تاریخ و تمدن ایران پرداخته و پروژه ایرانیکا را در سال ۱۳۴۷ آغاز کرد. این پروژه با حمایت‌های مالی مختلف، از جمله دو میلیون دلار بودجه از دولت ایران، شروع شد. اما پس از انقلاب، این پروژه با مشکلات مالی مواجه شد و ادامه آن به تأخیر افتاد.

تلاش در غربت و چالش‌های مالی

پس از قطع بودجه، یارشاطر پروژه را در آمریکا ادامه داد و توانست از بنیاد علوم انسانی آمریکا و دانشگاه کلمبیا حمایت مالی جلب کند. اولین جلد دانشنامه ایرانیکا در سال ۱۹۸۲ منتشر شد، اما همچنان مشکلات مالی و سیاسی در مسیر ادامه آن وجود داشت. یارشاطر در نهایت توانست ۱۵ جلد از این دانشنامه را منتشر کند، اما مسائل حقوقی بعد از فوت او باعث مختل شدن روند تدوین این پروژه شد.

انتقال سردبیری و آغاز دوباره پروژه

در سال ۲۰۲۴، پس از حل و فصل مشکلات حقوقی و انتقال حق انتشار دانشنامه ایرانیکا از دانشگاه کلمبیا به دانشگاه ارواین کالیفرنیا، تورج دریایی سرویراستار جدید این دانشنامه شد. دریایی که خود استاد دانشگاه ارواین و رئیس مرکز ایران‌شناسی ساموئل مارتین جردن است، تصمیم گرفت که پروژه را وارد مرحله جدیدی کند.

ارتقاء سایت ایرانیکا و امکانات جدید

یکی از مشکلات بزرگ دانشنامه ایرانیکا ضعف سایت آن بود که مانع از دسترسی آسان پژوهشگران و علاقه‌مندان به مقالات و مدخل‌ها می‌شد. تورج دریایی اعلام کرد که پس از یک‌سال تلاش، سایت ایرانیکا به‌روزرسانی شده و کاربران اکنون می‌توانند از آن به راحتی استفاده کنند. سایت جدید شامل امکانات چندرسانه‌ای مانند فیلم و صدا است و همچنین از تکنولوژی‌های جدید مانند هوش مصنوعی و ترجمه راحت‌تر مقالات بهره‌مند است.

پیشرفت‌های اخیر و چشم‌انداز آینده

تا کنون ۱۷ هزار مدخل در دانشنامه ایرانیکا نوشته شده و این مقالات به‌صورت آنلاین و در قالب ۱۵ جلد کتاب منتشر شده‌اند. با به‌روزرسانی سایت، کاربران می‌توانند براساس حروف الفبا یا موضوعات مختلف، به مقالات مورد نظر خود دست یابند. این تغییرات به‌ویژه برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران، دسترسی به منابع معتبر و گسترده‌ای را فراهم خواهد کرد.

با توجه به تلاش‌های انجام شده، این پروژه تاریخی اکنون وارد فاز جدیدی از توسعه و گسترش شده است و به نظر می‌رسد که در آینده نزدیک، گامی مهم در معرفی ایران به جهان برداشته خواهد شد.