رئیسی به دنبال فیلترینگ / چراغ سبز دولت به فیلترینگ دائم؟

‌به گزارش اکوایران، روز چهارشنبه 27 مهر 1400 رئیس دولت سیزدهم در جلسه هیأت دولت، به دستگاه‌های ذی‌ربط درخصوص تقویت پلتفرم‌های داخلی دستور داد. او در این جلسه در مورد اختلالات دائمی اینترنت سخنی نگفت و سکوت کرد. مرور تاریخ نشان می‌دهد، دیدگاه‌های ابراهی رئیسی درخصوص اینترنت آزاد و پلتفرم‌های خارجی ظرف یکسال و نیم گذشته تاکنون چرخشی 180 درجه‌ای داشته است.

رئیسی پیش از اعلام رسمی لیست نامزدهای ریاست جمهوری 1400 از سوی شورای نگهبان در 26 اردیبهشت ماه سال گذشته در یکی از مصاحبه‌های انتخاباتی‌اش در شبکه خبر درخصوص فضای مجازی می‌گوید: «فضای مجازی بسیار خوب است و می‌تواند میسر باشد و از این فضا باید استفاده شود. ما شبکه ملی اطلاعات در کشور می‌خواهیم که به عنوان یک ضرورت باید انجام شود. ما اشتغال فضای مجازی می‌خواهیم.»

او  پس از قرار گرفتنش در لیست تائید صلاحیت شورای نگهبان در 15 خرداد همان سال در جریان ضبط یک برنامه انتخاباتی‌اش می‌گوید: «برخی اقشار در جامعه امکان پرداخت هزینه اینترنت را ندارند و ما برای تأمین نیازها و تسهیل دسترسی آن‌ها به اینترنت و فضای سایبر، یک میزان حداقلی از اینترنت را به صورت رایگان ارائه می‌دهیم.»

در همان مقطع  سایت مشرق یکی از رسانه‌های نزدیک به اصولگرایان به نقل از صدا و سیما می‌نویسد؛ رئیسی می‌گوید: «در فضای مجازی عقبیم و زیرساخت‌ها مشکل دارد و باید کامل شود و در تولید محتوای فضای مجازی مشکل داریم و حق بسیاری از خانم‌ها در فضای مجازی ضایع می‌شود. او با اشاره به صفحه اینستاگرام خود می‌افزاید:«من خودم صفحه دارم و دو میلیون فالوئر دارم و مسائل از این طریق به من می‌رسد.»

رئیس دولت سیزدهم در یکی دیگر از برنامه‌های تبلیغاتی‌اش نیز در 22 خرداد ماه 1400 اعلام می‌کند: «هیچ فیلتری در دوره من انجام نشده است آنچه من گفتم دسترسی برای همه ایجاد شود و نیاز به اینترنت مانند نیاز به آب و برق است و باید برای همه از جمله فقرا فراهم شود من از همان روز اول هم که وارد قوه قضائیه شدم این نگاه را داشتم.»

او حتی در مستند تبلیغاتی دومش، درباره اینکه به دنبال فیلترینگ نیست و رقبای انتخاباتیش به او اتهام می‌زنند؛ سخن می‌گوید. آن روزها عبدالناصر همتی اعلام می‌کند: رئیسی به دنبال فیلترینگ فضای مجازی است.

رئیسی با اشاره به اینکه برخی آقایان بخاطر منافع‌شان اتهام می‌زنند. می‌گوید:« فضای مجازی زمینه کسب و کار مردم است. فضای مجازی امروز ابزار کار مردم شده و از این طرق کسب درآمد می‌کنند. آیا کسی می‌آید محل درآمد مردم را تعطیل کند.» او ادامه می‌دهد: «دختران من خیلی وقت‌ها از طریق این فضا خرید می‌کند، می‌گویند هم ارزان‌تر است هم راحت‌تر است، هم می‌توانیم به کالای مناسب دست پیدا کنم.» رئیسی تاکید می‌کند: «فضای مجازی باید گسترش پیدا کند. هر فضایی نیاز به امنیت دارد، امنیت یعنی اینکه سرقت نشود، یعنی اطلاعاتی که مردم می گذارند سرقت نشود.»

برخی رسانه‌های حامی او این اظهارات را نشان از مخالفت او با طرح «صیانت از فضای مجازی» می‌خوانند. طرح ‌«صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» طرح جنجالی مجلس یازدهم است که برای نخستین بار و پس از کش‌وقوس‌های بسیار در ششم تیر به صحن مجلس آمد. طرحی که بسیاری از سیاستمداران اصولگرا با آن  مخالفت کردند؛ برخی به صورت مستقیم و برخی همچون رئیسی در مقطعی کوتاه به صورت تلویحی.

در همان دوران رئیسی در برنامه رسمی انتخاباتیش که 26 خرداد سال گذشته توسط خبرگزاری ایرنا منتشر شد؛ اعلام کرده بود؛ یکی از مهمترین برنامه‌هایش رونق اقتصاد فضای مجازی است.

29 خرداد ماه نیز او در جلسه‌ای که با جمعی از نوجوانان رأی اولی دهه هشتادی داشته است؛ تأکید می‌کند:«اینترنت به مثابه جاده است؛ درِ جاده را که نمی‌بندند. بسیاری در این جاده در رفت‌وآمدند؛ یکی می‌خواهد به خانه برسد، دیگری دنبال فروش است. » سایت کلیک می‌نویسد؛ رئیسی می‌گوید:« وقتی کسب‌وکار مردم در یک فضا تعریف می‌شود، نمی‌شود جاده را بست. این بحث انحرافی است و بعضی‌ها آن را سیاسی دیده‌اند.» رویکردی که پس از ورود به پاستور رنگ باخت.

چرخش 180 درجه‌ای

مرور دیدگاه‌های رئیسی پس از ورود به پاستور در قامت رئیس دولت سیزدهم نشان از چرخش سیاست‌های او پیرامون اینترنت و فضای مجازی می‌دهد. برهمین اساس در این یکسالی که نمایندگان مجلس به دنبال تصویب طرح صیانت از فضای مجازی بودند دو رویکرد را دنبال می‌کند؛ ابتدا مخالفت ضمنی و سپس سکوت و سپردن امور به مجلسیان.

او در 21 مهر ماه سال 1400 در ‌ شورای عالی فضای مجازی  از لزوم سالم‌سازی و ایمن‌سازی فضای مجازی سخن می‌گوید. در دی همان سال، زمانی که موضوع تصویب و اجرای طرح صیانت جدی شده بود، در قم به یکی از خبرنگاران محلی می‌گوید:« «خیال مردم راحت باشد. حتما پیگیری می‌کنیم.» سایت ‌ایبنا 12 دی 1400 می‌نویسد؛ رئیسی می‌گوید:«‌ مردم نگران نباشند؛ مشکلات اینترنت حل می‌شود.»  اما در 4 اسفند 1400 به وزیر ارتباطات تکلیف می‌کند که زیر ساخت لازم را برای استفاده مردم از مزایای اینترنت امن، با کیفیت و پرسرعت فراهم کند.

در همان زمان بود که کمیسیون مشترک طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی مجلس، کلیات طرح صیانت را 18 رای تصویب کرد. چند هفته بعد از تصویب کلیات طرح در 25 اسفند 1400 ‌ تجارت نیوز می‌نویسد: رئیسی اعلام کرده است:‌ «طرح صیانت از فضای مجازی باید در مجلس به سرانجام برسد.»

در نهایت این طرح در بحبوحه تجمعات ماه جاری در سکوت خبری در صحن مجلس تصویب شد. حال رئیس دولت در آخرین نشست هفته گذشته خود با وزرایش از تقویت پلتفرم‌های داخلی سخن می‌گوید. موضوعی که فعالان اقتصادی را بیش از پیش نگران کرده است. آنها پیشتر اعلام کرده بودند؛ حذف پلتفرم‌های خارجی همزمان با اختلالات ممتد در اینترنت بر روند تجارت خارجی کشور تأثیر منفی گذاشته و ادامه این روند تجارت خارجی را به مخاطره خواهد انداخت.

تبعات یک تصمیم به روایت‌‌‌ آمار

در یک ماه گذشته به دنبال قطعی ممتد اینترنت فعالان اقتصادی بارها درخصوص اثرات منفی این دستور سخن گفتند. چندی پیش یازده تن از صادرکنندگان و واردکنندگان در گفتگو با اکو ایران مطرح کردند؛ در مدتی که اینترنت به صورت ممتد قطع شد و پلتفرم های خارجی فیلتر  شد. مبادلات و مذاکرات تجاری‌شان با شرکای خارجی متوقف شد. آنها تاکید کردند، نمی‌توانند از شرکای خارجی بخواهند با پلتفرم‌های ایرانی به مبادلات و مذاکرات بپردازند. از نگاه آنها فیلترینگ و قطعی ممتد اینترنت منجر به کاهش تجارت خارجی خواهد شد.

‌همان مقطع رئیس کمیسیون تجارت الکترونیکی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران درگفت‌وگو با اکوایران در این خصوص گفته بود؛  نتایج پژوهش این سازمان از   108 شرکت تحت پوشش آن نشان می‌دهد؛ در  10 روز نخست قطعی سراسری اینترنت، حدود 89 درصد ارتباطات شرکت‌های ایرانی با مشتریان خارجی خود قطع شده است. در جریان اختلال و قطعی اینترنت در تهران همچنین حدود 76 درصد فروش و یا درآمد شرکت‌های ایرانی به دلیل اختلال در ابزارهای بازاریابی دیجیتال افت کرده است. برهمین اساس نیز ‌رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ی کشور به رئیس دولت و وزیر ارتباطات آن نسبت به تخریب کسب و کارها هشدار داد.

موضوعی که فعالان اقتصادی در نشست شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی این موضوع را با وزیر اقتصاد که رئیس این شورا نیز است؛ در میان گذاشتند. در نهایت وزیر امور اقتصادی و دارایی اعلام می‌کند، دولت برای جبران خسارات ناشی از قطعی اینترنت بر اقتصاد، درحال تهیه بسته‌های حمایتی از فعالان اقتصادی است. او می‌افزاید:« در صورت تصویب این بسته‌ها، آنها برای اجرا طی روزهای آینده ابلاغ می‌شوند.»

اما هنوز خبری از تصویب و ابلاغ بسته حمایتی دولت در دست نیست. البته از دید فعالان اقتصادی این بسته نمی‌تواند، خسارت‌ها را جبران کند؛ زیرا اثر بسیاری از آنها در آینده دیده خواهد شد. برهمین اساس بخش خصوصی در نشست هیات نمایندگان اتاق تهران نیز بر زیان وارده سیاست‌های اخیر  بر اقتصاد کشور تاکید کردند. در آن جلسه  فرزین فردیس ، رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران اعلام می‌کند:«در یک ماه گذشته از اختلال در شبکه اینترنت کشور و عدم دسترسی به برخی پلتفرم‌های پربازدید، 35 هزار میلیارد تومان به طور مستقیم به اقتصاد حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ضربه وارد شده است.» او می‌افزاید: «از طرفی خسارت غیرمستقیم به کسب‌و‌کارهای خارج از صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات که از خدمات این بخش استفاده می‌کنند، تا 45 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.»

‌ عضو هیأت نمایندگان اتاق تهران همچنین از ریزش 50 تا 70 درصدی تراکنش‌های پرداخت‌یارها در یک ماه اخیر، خبر می‌دهد و می‌افزاید: طی این مدت 500 تا 700 هزار فروشگاه اینستاگرامی در کشور که تا یک میلیون نفر به طور مستقیم و تا هشت میلیون نفر به طور غیرمستقیم از آنها درآمدزایی داشتند و ارتزاق می‌کردند، بسته شده‌است.

به باور فعالان اقتصادی اثر اختلالات به حدی جدی است که پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک بسیاری بنگاه‌ها دست به تعدیل نیروی بزنند. نکته نگران کننده‌تر آمار رصدخانه مهاجرت ایران است. براساس داده‌های این نهاد پژوهشی، از بین 6 هزار مدیر ارشد و میانی در بخش‌ خصوصی، بیش از 70 درصد از میل به مهاجرت دارند.

فضای کنونی حتی به باور برخی کارشناسان دولتی نیز نگران کننده است؛ چندی پیش یک منبع آگاه در شورای عالی فضای مجازی در گفتگو با اکو ایران می‌گوید: فعالان اقتصادی داخلی نمی‌توانند به شرکای خارجی بگویند از پلتفرم داخلی  استفاده کنند؛ زیرا فعالان اقتصادی صرفا در فضای امن دست به سرمایه‌گذاری و مبادلات تجاری می‌زنند. او می‌افزاید: در جریان قطع شدن اینترنت، برنامه شرکت تجار در سمینارها لغو شد؛ فعالان اقتصادی مناقصه‌های بین‌المللی را از دست دادند.  در این مقطع بازاریابی‌ها محدود و یا متوقف شد. حتی این رویداد عدم اعتماد تجار خارجی به تجار ایرانی را نیز تشدید کرده است.

آن هم در شرایطی که به گفته مسعود خوانساری،  رئیس اتاق بازرگانی تهران، در نیمه نخست سال جاری میزان تجارت ایران  از لحاظ وزنی 9.8 درصد افت کرده است.

شکست رئیسی  

برمبنای داده‌های موجود پیش‌بینی می‌شود روند رشد اقتصادی که ابراهیم رئیسی در برنامه سال گذشته خود اعلام کرده بود، نه تنها محقق نمی‌شود؛ بلکه با ادامه روند موجود با شکست مواجه می‌شود. براساس برنامه رئیسی که 26 خرداد سال گذشته خبرگزاری ایرنا منتشر کرده است؛ دولت او باید، در سال اول ریاستش، میانگین نرخ رشد اقتصادی را بدون نفت و با تاکید بر ارتقای بهره‌وری به بالای ۵ درصد برساند. اما پیش بینی اخیر صندوق بین المللی‌پول نشان از رشد حداکثر  3 درصدی اقتصاد ایران در سال جاری و رشد 2 درصدی در سال آتی است. این درحالی که این نرخ به گفته  رئیس اتاق بازرگانی تهران  برای عراق ۹.۳ درصد، کویت 8.7 درصد و عربستان ۷.۶ درصد را پیش‌بینی شده است.