قمار خطرناک اتمی غرب با تهران؛ در انتظار یک خاورمیانه متفاوت؟

به گزارش اکوایران، در تاریخ ۵ ژوئن، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پشت درب‌های بسته و با اکثریت قاطع آرا خواستار اقدام فوری ایران برای رفع نگرانی‌ها در مورد فعالیت‌های هسته‌ایش و همکاری کامل با درخواست‌های آژانس شد. این قطعنامه که توسط بریتانیا، فرانسه و آلمان پیشنهاد شد، با رأی مخالفت روسیه و چین، خودداری ایالات متحده از رأی مثبت تا آخرین لحظه و رأی ممتنع ۱۲ عضو دیگر، تاحدی تضعیف شد. در ابتدا، واشنگتن تهدید به رأی ممتنع کرده بود و ترجیح می‌داد که به جای صدور قطعنامه، آژانس گزارشی جامع درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران منتشر کند؛ سندی که تا بعد از انتخابات نوامبر آمریکا آماده نمی‌شد.

یک قمار خطرناک 

به نوشته مؤسسه واشنگتن، اقدام شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از بسیاری جهات یک قمار خطرناک به شمار می‌آید؛ زیرا قطعنامه‌های قبلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران این کشور را به تلافی و تشدید فعالیت‌هایش داده بود.

پس از قطعنامه ژوئن ۲۰۲۲، تأسیسات هسته‌ای ایران تعدادی از دوربین‌ها و سایر تجهیزات نظارتی آژانس را حذف کردند. پس از توبیخ نوامبر ۲۰۲۲، ایران غنی‌سازی ۶۰ درصدی اورانیوم را کلید زد که از نظر فنی، یک قدم کوتاه تا ۹۰ درصد لازم برای گریز هسته‌ای محسوب می‌شود. همچنین زمانی که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مارس ۲۰۲۳ به ایران رفت و توافقاتی برای حل این اختلافات و سایر موارد به دست آورد، تهران در قبال تعهدات خود تعلل به خرج داد و سپس چند ماه بعد، با منع از ورود برخی باتجربه‌ترین بازرسان آژانس، اوضاع را تشدید کرد.

پوسته‌ای توخالی و خاورمیانه متفاوت

ماه گذشته، گروسی دوباره به ایران سفر کرد، اما ظاهراً با ناامیدی از مذاکرات، به مقر وین بازگشت. اندکی پس از این سفر، او در مصاحبه‌ای با اکونومیست گفت که توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) اکنون به «پوسته‌ای توخالی» تبدیل شده است؛ چرا که از زمان خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ و شکست مذاکرات تهران با دولت بایدن، فعالیت‌های غنی‌سازی ایران و سایر نقض‌ها به طور چشمگیری افزایش یافته است.

توسعه برنامه هسته‌ای ایران پیامدهای گسترده‌تری نسبت به اقدامات کره شمالی طی دو دهه گذشته خواهد داشت. گروسی خاطرنشان کرد: «خاورمیانه کاملا متفاوت است. در اینجا، با وضعیتی روبروییم که منجر می‌شود کشورهای بیشتری، حتی اگر آشکارا به دنبال سلاح‌های هسته‌ای نباشند، سعی کنند تا توانایی نهفته در این زمینه را کسب کرده و به آن نزدیک‌تر شوند؛ زیرا احساس می‌کنند سیستم پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حال شکست است».

گروسی در پاسخ به احتمال همکاری ایالات متحده با برنامه هسته‌ای غیرنظامی با عربستان سعودی که محمد بن سلمان، ولیعهد آن بارها اعلام کرده در صورت دستیابی [ادعایی] ایران به بمب هسته‌ای، او نیز به دنبال بمب اتمی خواهد رفت، گفت که قصد دارد «همکاری بسیار نزدیکی» با این پادشاهی داشته باشد. با این حال، او نگرانی‌های بیشتری را در مورد اشاعه این تسلیحات ابراز کرد: «متأسفانه شاهد روند، جاذبه فزاینده و وسوسه‌ای به سوی سلاح‌های هسته‌ای هستیم. نمی‌توانیم آن را انکار کنیم. این بسیار تأسف‌بار است».

چشم انتظار واکنش تهران به قطعنامه آژانس

اینکه تهران چگونه به توبیخ جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی واکنش نشان می‌دهد، محل حدس و گمان بوده، اما می‌توان به طور قطع گفت که واکنشی از خود نشان خواهد داد. در ماه مارس، مقامات اطلاعاتی ایالات متحده اعلام کردند که هیچ مدرکی دال بر تلاش فعلی ایران برای استفاده تسلیحاتی از اورانیوم وجود ندارد، اما ناظران غربی هنوز با دیده تردید به این ارزیابی می‌نگرند.

همیشه احتمال گام هسته‌ای جدید از سوی تهران وجود دارد، اما به نظر می‌رسد مقامات در برداشتن چنین گام‌هایی بسیار محتاطانه عمل می‌کند. همچنین ممکن است واکنش ایران به دلیل حادثه سقوط اخیر هلیکوپتر و درگذشت رئیس‌جمهور و وزیر خارجه و برگزاری انتخابات زودهنگام، به تعویق بیفتد.

از سوی دیگر، مقامات اروپایی تهدید کرده‌اند که می‌توانند با تهدید به «بازگشت سریع» تحریم‌های بین‌المللی که توسط برجام تعلیق شده بود، تصمیم بگیرند اقدام دیگری علیه ایران انجام دهند. با این حال، به نظر نمی‌رسد چنین اقدامی پیش از سال ۲۰۲۵، زمانی که مهلت بازگشت تحریم‌ها به طور رسمی بر اساس مفاد توافقنامه به پایان می‌رسد، محتمل باشد. با انتخابات ایالات متحده در نوامبر، انتخابات انگلیس در جولای و انتخابات پارلمانی فرانسه که به تازگی در اواخر همین ماه اعلام شده، شاید برای هرگونه اقدام قاطع غرب در پاسخ به قطعنامه سال ۲۰۲۴، تحولات و ابهامات سیاسی زیادی وجود داشته باشد.