چرخش جدید در سیاست ریاض؛ پشت پرده دوری ناگهانی بن سلمان از تل‌آویو و نزدیکی به تهران

به گزارش اکوایران، نیویورک تایمز با انتشار گزارشی نوشت: «یک سال پیش، عربستان سعودی برای به رسمیت شناختن اسرائیل به واسطه توافق عادی سازی خیز برداشته بود؛ توافقی که می‌توانست اساساً خاورمیانه را تغییر دهد، ایران و متحدانش را تحت فشار قرار داده و مقوله تشکل کشور فلسطین را به حاشیه براند. در شرایط کنونی که بسیاری براین باورند ترور یحیی سنوار، رهبر ارشد حماس شاید بتواند زمینه را برای تحقق توافق هموار سازد، اما متغیرهای حاکم گویای واقعیت دیگری است.»

به نوشته این روزنامه، شواهد نشان می‌دهد روابط عربستان و ایران گرم‌تر شده و به طور هم‌زمان ریاض پذیرش هرگونه پیمان امنیتی با آمریکا به تشکیل کشور فلسطین منوط کرده است؛ گزاره‌ای که نشان از چرخشی جدی در سیاست خارجی پادشاهی است.

روابط یخ زده اعراب و اسرائیل

به نوشته اقتصادنیوز، نیویورک تایمز در ادامه این یادداشت آورده، «تنش‌زدایی دیپلماتیک در خاورمیانه در جریان است، اما نه بر مبنای فرایندی که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل مدنظر دارد و همچنان می‌گوید کابینه‌اش می‌تواند با ریاض به توافق برسد. در ماه جاری وزرای خارجه کشورهای حوزه خلیج فارس برای اولین بار به صورت گروهی با همتای ایرانی خود دیدار کردند. این دیدار، نوعی نزدیکی متزلزل است هرچند نشان‌ دهنده تغییرات پرشتاب منطقه‌ای است؛ تغییراتی که در سایه‌اش رقابت بین ریاض و تهران کم‌رنگ‌تر شده است.»

به ادعای این نشریه، «تماس‌های تهران با پادشاهی سعودی پس از این دیدار ادامه یافت و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، پیش از سفر به سایر کشورهای منطقه از جمله عراق و عمان، از عربستان سعودی دیدن کرد. او پیش از سفر به مصر و ترکیه به اردن نیز سفر داشت. به گزارش رسانه‌های خبری ایران، سفر وزیر امور خارجه ایران به مصر در 12 سال گذشته بی‌سابقه بود.

در حالی که نتانیاهو همچنان تشکیل کشور فلسطین را رد می‌کند، مقامات سعودی در روزنامه‌ها و سخنرانی‌های عمومی بر راه‌حل دو کشوری تاکید دارند. پادشاهی تاکید دارد که تنها راهی که اسرائیل می‌تواند نظر پادشاهی را به خود جلب کند، تن دادن به راه حل دو کشوری است.

سوال این است، چرا پادشاهی بر این مقوله تاکید دارد؟ چه چیزی تغییر کرده است؟ در پاسخ می‌توان به تصاویر کودکان غزه دفن شده در زیر آوار، مادران که در عزای نوزادشان نشستند و گرسنگی و فقر و ویرانی مردمان غزه اشاره کرد؛ پادشاهی با وجود چنین تصاویری به راحتی نمی‌تواند موضوع کشور فلسطین را نادیده بگیرد.

علی شهابی، تاجر سعودی نزدیک به پادشاهی و فعال در هیئت مشاوران نئوم، شهری آینده‌نگری که پروژه خانگی شاهزاده محمد سلمان، ولیعهد عربستان است، در این باره می‌گوید: «آنچه در غزه جریان دارد، ادغام اسرائیل در منطقه را به تاخیر انداخته است. از همین رو از منظر بن سلمان، حاکم آینده پادشاهی هر گونه ارتباط با اسرائیل در چنین شرایطی سمی است، مگر اینکه اسرائیلی‌ها موضع خود را تغییر دهند و به تشکیل کشور فلسطینی متعهد شوند».

هراس پادشاهی از افکار عمومی

به ادعای نیویورک تایمز، «در حال حاضر، عربستان سعودی و شرکای این بازیگر در خلیج فارس همچنان در مورد رویکرد دیپلماتیک ایران تردید دارند. در حالی که متحدان منطقه‌ای تهران، یعنی حماس و حزب‌الله، هدف حملات اسرائیل قرار دارند، حوثی‌ها، متحد دیگر ایران در یمن و در مجاورت پادشاهی مسلح شده و در آماده‌باش قرار دارد.

به گفته شهابی: «تا زمانی که ایرانی‌ها با ریاض هم صدا باشند، رهبری عربستان کنار آنها قرار دارد. اگر ایران جدی باشد، شاهد تغییر ترتیبات در خاورمیانه هستیم.» به ادعای نیویورک تایمز، «عربستان سعودی و ایران مدت‌هاست که برای تسلط منطقه‌ای تلاش می‌کنند، رقابتی که توسط شاخه‌های رقیب در جریان بوده است. 

خودی‌های پادشاهی؛ چهره‌هایی چون شهابی اذعان دارند که عربستان سعودی دموکراتیک نیست، با این حال شاهزاده نسبت به افکار عمومی حساس است؛ همان‌هایی که از اسرائیل خشم دارند. خلیج فارس جمعیتی جوان دارد، میانگین سنی سعودی‌ها در سال 2022، 29 سال بود. بسیاری از شهروندان این کشور تحت تأثیر جریان بی‌پایان تصاویر وحشتناکی که از غزه در رسانه‌های اجتماعی آنها منتشر می‌شود، مبهوت هستند و در باب توافق احتمالی که آینده‌اش هنوز برایشان مبهم است، خشمگین.

در ماه‌های قبل از 7 اکتبر، عربستان سعودی برای توافق با اسرائیل برنامه‌ریزی می‌کرد تا به طبع آن پیمان دفاعی گسترده با ایالات متحده تعریف کرده و حمایت واشنگتن از برنامه هسته‌ای غیرنظامی‌اش را در ازای عادی‌سازی روابط  داشته باشد. در حالی که برخی دیگر از کشورهای حوزه خلیج فارس در سال 2020 روابط دیپلماتیک خود را با اسرائیل به واسطه توافقی موسوم به «توافق ابراهیم» عادی سازی کردند.

توافق عادی سازی از چشم  افتاد

نیویورک تایمز در ادامه آورده است: در حالی که ریاض مدت‌هاست که از راه حل دو کشوری حمایت می‌کند، اما این هدف در سال‌های اخیر در اولویت‌های سیاست خارجی این بازیگر قرار نداشت، زیرا ولیعهد قدرت خود را تقویت کرده و سیاست‌های منطقه‌ای و داخلی کشور را شکل داده است. در مذاکرات سال گذشته برای عادی سازی روابط با اسرائیل، تشکیل کشور فلسطین هرگز به عنوان شرط مطرح نشد.

به گفته شهابی و دیپلمات‌های عرب آگاه از مذاکرات، در عوض، ریاض از اسرائیل خواست که به تشکیلات خودگردان فلسطین - که بر کرانه باختری حکومت می‌کند - اجازه دهد تا کنترل و قدرت ارضی خود را گسترش دهد. ولیعهد 18 سپتامبر خطاب به مقام ارشد خود گفت: پادشاهی از تلاش‌های خستگی ناپذیر خود برای ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی با پایتختی بیت المقدس شرقی دست نخواهد کشید و ما تأیید می‌کنیم که پادشاهی بدون آن روابط دیپلماتیک با اسرائیل برقرار نخواهد کرد.

به ادعای نیویورک تایمز، «توافقنامه ابراهیم به دلیل عدم تاکید بر صلح مورد انتقاد قرار گرفته؛ توافقی که دونالد جی. ترامپ، رئیس جمهوری پیشین مفادش را ارائه کرد و میانجی تحقق مفادش بود. هیچ یک از کشورهای عربی که این توافقنامه را امضا کردند، طی دهه‌ها با اسرائیل وارد جنگ نشده‌اند. این توافق شامل سوریه که رویاروی اسرائیل قرار دارد، نمی‌شود. نشست تاریخی ایران و کشورهای خلیج فارس در ماه جاری و یک روز پس از پرتاب موشک‌های بالستیک تهران به سمت اسرائیل برگزار شد.» به ادعای نیویورک تایمز، «ناظران نمی‌دانند که چرا ایران خواهان گرم‌تر شدن روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس است. همزمان سوال‌هایی در باب تغییر رویکرد پادشاهی‌های خلیج فارس در ارتباط با فلسطین هم مطرح شده، بالاخص آن گروه از بازیگران که روابطشان را با تل آویو عادی کردند. آیا افکار عمومی اجازه نمی‌دهد تشکیل کشور فلسطین در حاشیه بماند؟

امارات متحده عربی، دومین بازیگر قدرتمند خلیج فارس، رابطه‌اش را با اسرائیل عادی سازی کرد و حالا تحت فشار شدیدی قرار دارد. شیخ عبدالله بن زاید، وزیر امور خارجه امارات ماه گذشته با اشاره به خواسته‌های اسرائیل از امارات گفت: امارات متحده عربی آماده حمایت از فردای جنگ غزه بدون تشکیل کشور فلسطین نیست. پس از پایان جنگ، می‌بایست هزینه بازسازی این نوار باریک پرداخت شود. در حالی که نتانیاهو همچنان در باب توافق بزرگ با اسرائیل می‌گوید، مقامات سعودی عقب نشینی کردند، همین گزاره شکاف‌ها را عریان کرده است. به ادعای ناظران شاید در بازه‌ای از زمان توافق ابراهیم که زمینه ساز عادی شدن روابط اعراب و اسرائیل بود، زیبا به نظر می‌رسید، بالاخص آن که پادشاهی‌ها تصور می‌کردند اینگونه قادرند نفوذشان در واشنگتن را افزایش دهند، اما حالا با بی‌اعتباری آمریکا، توافق ابراهیم نیز از چشم افتاده است.