دستور کار جدید کاخ سفید؛ ترامپ راه پوتین را از تهران جدا می‌کند؟

به گزارش اکوایران، آن‌چه از برنامه‌های سیاست خارجی دونالد ترامپ تاکنون روشن شده دلالت بر آن دارد که او قصد دارد گفت‌وگو با مسکو را دنبال و فشار بر تهران را افزایش دهد. آیا این رویکرد می‌تواند اتحاد ضدغربی که در مرکز روابط در حال گسترش میان روسیه و ایران قرار دارد را بر هم بزند؟

آزمودن یک رابطه

به نوشته نیکیتا سِماگین برای وبگاه کارنگی، از زمان تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، همکاری نظامی قابل‌توجهی بین روسیه و ایران وجود داشته است. دو کشور رزمایش‌های نظامی مشترک از دریای خزر گرفته تا خلیج فارس انجام می‌دهند. در همین حال، گام‌های بزرگی در جهت یکپارچگی اقتصادی برداشته شده که مهم‌ترین این گام‌ها امضای توافق‌نامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) به رهبری مسکو بوده است.

این توافق که از سال ۲۰۲۵ اجرایی خواهد شد، موجب کاهش تعرفه‌ها بر ۹۰ درصد کالاهای مبادله‌شده بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا از جمله روسیه، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان می‌شود. این اولین توافق‌نامه تجارت آزاد ایران و دومین توافق‌نامه برای اتحادیه اقتصادی اوراسیاست. ایران همچنین درخواست عضویت ناظر در این اتحادیه را ارائه داده است. پیش از این، مولداوی، ازبکستان و کوبا چنین عضویتی داشته‌اند، اما ایران اولین کشوری خواهد بود که این وضعیت را همراه با توافق‌نامه تجارت آزاد به دست می‌آورد.

در همین راستا، تهران و مسکو سیستم‌های پرداخت ملی خود را یکپارچه کرده‌اند. به گفته مقامات ایرانی، کارت‌های بانکی توسط بانک‌های ایرانی تا پایان سال ۲۰۲۴ در دستگاه‌های خودپرداز روسی قابل‌استفاده خواهند بود و کارت‌های روسی نیز از اوایل سال آینده در خودپردازهای ایران قابل‌استفاده خواهند شد. این گامی بی‌سابقه برای ایران است که حتی چنین توافقی با بانک‌های چین، ترکیه یا امارات ندارد.

مسکو همچنین برای پیوستن تهران به چندین سازمان بین‌المللی تلاش می‌کند. روسیه پذیرش ایران در سازمان همکاری شانگهای (SCO) را در سال ۲۰۲۳ تسهیل کرد و در سال ۲۰۲۴ نیز، ایران را در گروه کشورهای بریکس پذیرفت.

همکاری آن‌ها به تجارت ختم نمی‌شود. روسیه امیدوار بوده که مناطق آزاد تجاری، سیستم‌های مالی یکپارچه و عضویت مشترک در گروه‌های بین‌المللی بتوانند روابط سیاسی پایدار را تقویت کنند. رابطه روسیه و ایران یک آزمایش بوده و اگر موفقیت‌آمیز باشد، کرملین می‌خواهد آن را با کشورهای دیگر تکرار کند.

آزمایشگاه مسکو

این اولین‌بار نیست که روسیه تلاش می‌کند ایران را به عنوان  آزمایشگاهی برای سیاست‌های جدید خود استفاده کند. این دقیقاً همان چیزی است که در ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر در دهه ۲۰۰۰ اتفاق افتاد. این پروژه اولین‌بار بود که آژانس هسته‌ای روسیه در خارج از کشور پروژه گرفت و تبدیل به الگویی برای پروژه‌های بعدی آن شد. این گزینه برای کشورهای خاورمیانه خصوصاً جذاب بود و اکنون پیمانکاران روسی در حال ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در ترکیه و مصر هستند.

حال مسکو مشغول مذاکره با مصر و امارات متحده عربی برای توافقات تجارت آزاد مشابه آنچه با ایران انجام داده، است. اندونزی نیز احتمالاً به چنین توافقی علاقه‌مند باشد. با این حال، قدرت‌های اقتصادی بزرگی مانند هند و چین چنین پیشنهاداتی دریافت نکرده‌اند، زیرا روسیه معتقد است اتحادیه اقتصادی اوراسیا باید گروهی باشد که روسیه بزرگ‌ترین بازیگر اقتصادی آن باقی بماند.

یکپارچه‌سازی سیستم‌های پرداخت روسیه و ایران نیز چیزی است که می‌تواند تکرار شود و تهران پیشنهاد داده که این مدل مبنای اتصال سیستم‌های پرداخت همه کشورهای بریکس قرار بگیرد. در همین حال، مسکو در تلاش بوده تا گروه‌هایی مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای را گسترش دهد. بلافاصله پس از پذیرش ایران در سازمان همکاری شانگهای، بلاروس، نزدیک‌ترین متحد روسیه در میان کشورهای پساشوروی به این سازمان پیوست. مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی همزمان با ایران به بریکس ملحق شدند و آذربایجان و ترکیه نیز اعلام کرده‌اند که می‌خواهند به این گروه بپیوندند.

انحراف از اهداف ژئوپولتیکی

بعید است اعطای نقش برجسته‌تر به ایران در صحنه جهانی مورد پسند دولت ترامپ قرار بگیرد. ترامپ در دولت قبلی خود، «فشار حداکثری» بر تهران وارد کرد. خروج ایالات متحده از توافق برجام و تشدید تحریم‌های اقتصادی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی بود که تهران طی دهه‌های اخیر با آن روبرو شد.

با این حال، واشنگتن احتمالاً قادر نخواهد بود یکپارچگی اقتصادی فزاینده ایران و روسیه را به طور قابل‌توجهی تغییر دهد. اقدامات ترامپ در دولت اولش احتمالاً بیشترین فشاری بود که می‌شد بر ایران وارد کرد. افزون بر این، جو بایدن سیاست‌های مشابهی را ادامه داد. این فشارها، به ویژه در زمینه‌های اقتصادی، باعث تسریع در تقویت روابط ایران با روسیه شد. هر فشار اضافی از سوی ایالات متحده احتمالاً اثر مشابهی خواهد داشت.

البته، شاید ترامپ راهی جدید بیابد؛ مثلاً پیشنهاد به کرملین پیشنهاد دهد در ازای توقف همکاری با ایران، تحریم‌ها علیه روسیه را کاهش دهد. اما این نیازمند بازنگری اساسی در سیاست خارجی ایالات متحده خواهد بود و بعید است در مسکو استقبال زیادی از آن شود. برای روسیه، ایران هم یک شریک مهم بوده و هم آزمایشگاهی برای نوع جدیدی از روابط بین‌الملل و به نظر نمی‌رسد که بخواهد این آزمایش را نصفه‌کاره رها کند.

البته برخی ضرورت‌های سیاسی برای بهبود روابط با ایران مشکلات اقتصادی برای روسیه ایجاد کرده است. به عنوان مثال، کاهش تعرفه‌ها با ایران در توافق تجارت آزاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیشتر به نفع صادرکنندگان ایرانی است تا همتایان روسیشان.

با این حال، بعید است جزئیات اقتصادی کرملین را از اهداف ژئوپلتیکیش منحرف سازد. ایران از بسیاری جهات شریکی ایدئال برای روسیه بوده، زیرا هیچ‌چیزی برای از دست دادن در روابط خود با غرب ندارد. هر گام به سوی روابط نزدیک‌تر با ایران، امید مسکو برای شکل‌دادن به یک مدل جدید ضدغربی از روابط بین‌الملل را تقویت می‌کند.