در آستانه تحول بزرگ در قلب شام؛ ترامپ میدان را به نفع اردوغان خالی می‌کند؟

به گزارش اکوایران، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، جیک سالیوان، آخر هفته در گفت‌وگو با شبکه سی‌ان‌ان گفت: «بزرگ‌ترین نگرانی من احیای داعش است.»

به گزارش المانیتور، پیشروی سریع نیروهای مسلح مخالف اسد به رهبری هیئت تحریر الشام که منجر به سرنگونی بشار اسد شد، فضاهای بدون قدرت در سراسر کشور به وجود آورده است. در طول دهه گذشته، داعش بارها ثابت کرده که در استفاده از این خلأهای قدرت بسیار ماهر است و از این فرصت‌ها برای جذب نیرو، بازسازی و مسلح کردن مجدد استفاده کرده است.

از زمان سقوط  اسد، ارتش ایالات متحده چندین حمله هوایی علیه مواضع داعش در سوریه انجام داده است. در اولین موج در اوایل دسامبر، بمب‌افکن‌های B-52، جنگنده‌های F-15 و A-10 وارتاگ به ۷۵ هدف شامل رهبران، عوامل و اردوگاه‌های آموزشی داعش حمله کردند. یک هفته بعد، حملات هوایی ایالات متحده دوازده جنگجوی دیگر داعش را کشت و عوامل و اردوگاه‌های آموزشی بیشتری را هدف قرار داد. اواخر هفته گذشته، فرماندهی مرکزی ایالات متحده اعلام کرد که در جدیدترین دور حملات دقیق علیه سلسله مراتب رهبری داعش، رهبر داعش به نام ابو یوسف در استان دیرالزور کشته شد.

حملات ایالات متحده نشان‌دهنده تهدید در حال گسترش در قلب شام است، جایی که داعش بیش از یک دهه پیش ظهور کرد. از زمان سقوط خلافت ارضی و از دست دادن آخرین قطعه خاک خود در سوریه در مارس ۲۰۱۹، داعش همان کاری را انجام داده که شورشیان موفق در طول صدها سال انجام داده‌اند: پیروز شدن با نباختن. تنها در سال جاری، داعش در مسیر سه برابر کردن حملات خود نسبت به سال گذشته است و این حملات در کشتار، پیچیدگی و تنوع جغرافیایی افزایش یافته است.

حتی با وجود کاهش و افزایش قدرت، این گروه در سوریه در پنج سال گذشته، حضور مداومی در صحرای مرکزی بادیه داشته است و گاهی نشانه‌هایی از احیا نشان داده است. در ژانویه ۲۰۲۲، جنگجویان داعش به یک زندان در حسکه حمله کردند که منجر به نبردی ده روزه شد که در آن صدها تن از شبه‌نظامیان داعش کشته شدند، اما صدها نفر نیز از زندان فرار کردند.

زندان‌ها و اردوگاه‌های بازداشتی آسیب‌پذیرترین نقاط

آسیب‌پذیرترین مسئله امروز، اردوگاه‌ها و مراکز بازداشتی است که صدها جنگجوی داعش در آن‌ها نگهداری می‌شوند. حدود ۹ هزار شبه‌نظامی داعش در این اردوگاه‌ها و بیش از ۴۰ هزار نفر از اعضای خانواده‌های آن‌ها، از جمله زنان و کودکان، در شرایط اسف‌باری نگهداری می‌شوند. این اردوگاه‌ها توسط نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، گروهی کردی که اصلی‌ترین متحد واشنگتن در سوریه محسوب می‌شود، حفاظت می‌شوند. با این حال، ترکیه این گروه را شاخه‌ای از حزب کارگران کردستان (PKK) می‌داند که از سوی بسیاری از کشورها به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است.

اردوگاه‌هایی مانند الهول و الروژ به بمب‌های ساعتی شباهت دارند که داعش احتمالاً در حال شناسایی برای تعیین زمان مناسب جهت حمله به آن‌هاست. با افزایش تنش‌ها بین کردها و نیروهای نیابتی تحت حمایت ترکیه، از جمله ارتش ملی سوریه، احتمال افزایش فشار بر توانایی نیروهای دموکراتیک سوریه برای حفاظت از این اردوگاه‌ها وجود دارد. همچنین، نیروهای عربی از دموکراتیک سوریه جدا شده‌اند و بسیاری از آن‌ها به دولت تحت رهبری هیئت تحریر الشام پیوسته‌اند. رهبری دموکراتیک سوریه نگران است که نتواند در آینده نزدیک روی حمایت واشنگتن حساب کند، نگرانی‌ای که کردها آن را حیاتی می‌دانند.  

یک فرار موفق از این مراکز بازداشت نه تنها تبلیغات گسترده‌ای برای داعش به همراه خواهد داشت، بلکه بسته به تعداد جنگجویانی که آزاد می‌شوند، می‌تواند تقویت بزرگی برای این گروه باشد، آن هم در زمانی که داعش به شدت به نیروهای جدید نیاز دارد.

در دوران اوج خود، داعش بیش از یک میلیون دلار درآمد روزانه داشت و احتمالاً هنوز منابع کافی برای تأمین مالی یک شورش سطح پایین به مدت چندین سال در اختیار دارد. افزایش اخیر در دریافت پول‌های باج‌گیری و پرداخت‌های حمایتی نشان می‌دهد که داعش همچنان توانایی جمع‌آوری اطلاعات مهم، به‌ویژه در سطح محلی، در شهرها و روستاهای سوریه را دارد.

این ماه، پنتاگون اعلام کرد که ایالات متحده حدود ۲ هزار سرباز در شرق سوریه دارد، جایی که ارتش آمریکا برای بخش عمده‌ای از یک دهه گذشته تلاش کرده است گسترش نفوذ جمهوری اسلامی ایران را محدود کند و همزمان با داعش مبارزه کند. این تعداد بیش از دو برابر ۹۰۰ سربازی است که قبلاً گزارش شده بود. دولت جدید ترامپ با یک آزمون زودهنگام سیاست خارجی در سوریه مواجه خواهد شد، جایی که آینده تشکیل یک دولت قادر به ایجاد ثبات کشور همچنان نامشخص است. در دوره اول ریاست جمهوری، دونالد ترامپ نسبت به دخالت نظامی آمریکا در خارج از کشور تردید داشت اما موفق به رهبری کمپین موفقیت‌آمیز برای نابودی خلافت داعش و انهدام شبکه‌های آن در رقه، سوریه و موصل، عراق شد.

با حملات پررنگ در ایران و روسیه و نقشه‌های خنثی‌شده‌ای مانند طرح حمله به کنسرت تیلور سوئیفت در وین، اتریش، توجه رسانه‌های جهانی بیشتر به شاخه افغانستان داعش یعنی ولایت خراسان معطوف شده است. اما داعش در سوریه به‌آرامی و بدون سر و صدا در حال بازسازی است. این گروه اکنون هزاران جنگجو دارد و احتمالاً از آشفتگی‌های کنونی برای جذب اعضای جدید استفاده خواهد کرد، از جمله شبه‌نظامیان سخت‌گیری که بخشی از حمله گسترده هیئت تحریر الشام بودند اما با تأکید رهبر این گروه، احمد الشرع، بر میانه‌روی، پذیرش و عمل‌گرایی مخالف‌اند.

آیا ترامپ مبارزه را به ترکیه واگذار می‌کند؟

دولت ترامپ ممکن است عمده مبارزه علیه داعش در سوریه را به ارتش ترکیه واگذار کند. تصور اینکه رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، ترامپ را متقاعد کند که در ازای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه، ارتش ترکیه داعش را مهار خواهد کرد، دشوار نیست.

بدون حضور نظامی آمریکا در سوریه، ترکیه دست بازتری برای مبارزه با کردها خواهد داشت. وزیر خارجه ترکیه، هاکان فیدان، اولین دیپلماتی بود که به سوریه سفر کرد تا با احمد الشرع دیدار کند، تأیید کننده آنچه بسیاری از قبل می‌دانستند: آنکارا بیشترین نفوذ را بر هیئت تحریر الشام دارد و بازیگر اصلی قدرت در سیاست سوریه و شکل‌دهنده به آینده کشور خواهد بود.

هاکان فیدان اخیراً گفت: «وقتی از منظر منافع آمریکا به این موضوع نگاه کنید و حساب کنید، آیا ترکیه مهم‌تر است یا گروهی تروریستی مانند PKK؟ آقای ترامپ این معادله را فوراً می‌فهمد.» او در ادامه گفت که دولت جدید تحت هدایت هیئت تحریر الشام قادر خواهد بود کنترل زندان‌های داعش را به عهده بگیرد، موضوعی که قطعاً در غرب با واکنش مواجه خواهد شد.

با نزدیک شدن به سال ۲۰۲۵، مبارزه با داعش در نقطه حساسی قرار گرفته است. ایالات متحده با تغییر در رهبری مواجه خواهد شد و در حالی که بسیاری از ناظران در حال گمانه‌زنی هستند، تعداد کمی با اطمینان می‌دانند که دولت جدید چه مواضعی در سیاست خارجی اتخاذ خواهد کرد. جنگ‌ها در اوکراین و خاورمیانه ادامه دارند و حس فزاینده‌ای از خستگی از مبارزه با تروریسم به چشم می‌خورد، باقی‌مانده‌ای از بیش از دو دهه جنگ جهانی علیه تروریسم.

اما در بسیاری از موارد، بی‌توجهی و بی‌میلی مقامات نظامی، امنیتی و اطلاعاتی غربی دقیقاً همان چیزی است که گروه‌هایی مانند داعش برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند، با انتظار و آمادگی؛ یا به قول شعار خودشان، «باقی ماندن و گسترش یافتن» و منتظر لحظه‌ای ایده‌آل برای بازگشت به صحنه جهانی.