احیای برجام بر لبه تیغ

به گزارش اکوایران، مذاکرات احیای برجام در شهر وین در حالی از هفته پیش دوباره از سر گرفته شد که به اذعان عموم اعضا مذاکرات در آستانه مرحله نهایی قرار دارد. در شرایی که مذاکرات در قالب کارگروه‌های مختلف در وین و گفتگوهای دوجانبه‌ و چندجانبه پیگیری می شود، تاکنون از جریان مذاکرات خبر خاصی منتشر نشده است. 

با این حال، روزنامه واشنگتن پست با انتشار گزارشی با عنوان «مذاکرات هسته ای ایران به خط پایان نزدیک می شود، اما نتیجه آن هنوز نامشخص است» نوشته کارن دی یانگ، از قول یک مقام آمریکایی نوشته هنوز نمی توان نسبت به موفقیت مذاکرات با اطمینان سخن گفت.

تردید در آخرین گام ها

اعضای حاضر در مذاکرات بین ایران و قدرت‌های جهانی بر سر احیای توافق هسته‌ای ایران (موسوم به برجام) اذعان دارند گفتگوها به مرحله نهایی خود رسیده است و انتظار می‌رود تا پایان این ماه به پایان برسد. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هفته گذشته در جریان سفرش به واشنگتن گفت: «نمی‌دانم یک، دو یا سه هفته، اما مطمئنا این دور آخرین گام ها در وین است».

با این حال ، در حالی که یک توافق کلی در این باب وجود دارد که مذاکرات در حال رسیدن به مرحله نهایی است، اما دیدگاهها در مورد نتیجه احتمالی مذاکرات بسیار متفاوت است. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات وین، که با از سرگیری مذاکرات در ماه آوریل لحن کلی خوشبینانه اتخاذ کرده، هفته گذشته گفت که مذاکرات باید «هرچه زودتر، ترجیحاً در این ماه» به پایان برسد. او در گفت‌وگو با خبرگزاری روسی کومرسانت گفت که این مذاکرات ««راهی طولانی» را طی کرده و «بسیار به موفقیت نزدیک شده است».

کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هم که پیش از این با توافق هسته ای ایران مخالف بودند، اکنون با تهران در تماس هستند.

مسائل حل نشده روی میز

با این حال، یک مقام ارشد آمریکایی در گفتگو با واشنگتن پست خاطرنشان کرده که مسائل عمده روی میز همچنان حل نشده باقی مانده است. این مقام گفت، «مذاکرات هم از هر زمان دیگری نزدیکتر به توافق است»، چرا که پیشرفت‌های قابل توجه حاصل شده، و «هم از هر زمان دیگری نزدیک‌تر به شکست است»، زیرا زمان برای احیای توافق رو به تمام شدن است. این مقام که نخواسته نامش فاش شود، گفته: «هر دو نتیجه هنوز بسیار محتمل است».

به گفته این مقام: «نقطه ای که در آن قرار داریم، احتمال اینکه موفق نشود را بیشتر کرده است». دولت بایدن ادعا کرده تنها چند هفته باقی مانده تا پیشرفت‌های مداوم در برنامه هسته‌ای ایران، دسترسی به توافق را غیرممکن کند.

عزم جزم تهران

در روزهای اخیر، رسانه‌های ایرانی در حال انتشار این دیدگاه هستند که تهران متعهد به بازگشت به توافق است و این تصمیم از پشتوانه مقامات بلندپایه کشور برخوردار است. خبرگزاری تسنیم، روز دوشنبه در گزارشی به نقل از یک منبع ناشناس «نزدیک به تیم مذاکره‌کننده ایران» نوشت که دولت «تصمیم سیاسی» خود را برای بازگشت به توافق اتخاذ کرده است، اما «تصمیم گیری مقامات ایالات متحده» مانعی بر سر راه رسیدن به توافق است.

خبرگزاری جمهوری اسلامی نیز طی یک مقاله  لحن مشابهی را اتخاذ کرد و به نقل از یک منبع نزدیک به مذاکره‌کنندگان اعلام کرد که آنها پیش از بازگشت به وین برای دور هشتم مذاکرات این هفته، درباره موضوعات محوری درگیر در مذاکرات هسته ای «با بالاترین مقامات کشور مشورت کرده بودند». در این گزارش آمده است تیم مذاکره کننده ایران در مقایسه با دور قبلی مذاکرات با هماهنگی گسترده‌تر و کامل‌تری با بالاترین مراجع تصمیم گیری کشور در مذاکرات حضور داشته است.

پایبندی در برابر پایبندی

بر اساس مفاد توافق برجام، گروه 1+5 با لغو تحریم‌های آمریکا و سازمان ملل که به عنوان مقابله با برنامه توسعه هسته‌ای ایران اعمال شده بود، موافقت کردند. ایران به نوبه خود با محدودیت های شدید در مورد این برنامه -که دائماً گفته است فقط برای مقاصد صلح آمیز و نه تولید سلاح های هسته ای در نظر گرفته شده است- و نظارت بین المللی و راستی آزمایی نسبت به پایبندی به آن، موافقت کرد.

دولت ترامپ در سال 2018 ایالات متحده را از این توافق خارج کرد و تحریم های لغو شده ایالات متحده را به همراه حدود 1500 تحریم جدید که برای تحت فشار قرار دادن اقتصاد ایران طراحی شده بودند، دوباره اعمال کرد. در پاسخ، ایران برنامه هسته‌ای خود را بسیار فراتر از محدودیت‌های برجام پیش برده است و سانتریفیوژهای جدید پیچیده‌ای را نصب کرده است.

جو بایدن بر اساس وعده ای مبنی بر بازگرداندن مشارکت ایالات متحده در توافق، متعهد شد که در از بین بردن تمامی تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای، در ازای بازگشت ایران به محدودیت های اولیه برجام، «تعهد در برابر تعهد» را رعایت کند. مذاکرات، که مجدداً توسط اتحادیه اروپا هماهنگ شده بود، بهار گذشته آغاز شد اما با انتخابات ژوئیه در ایران برای ماه‌ها متوقف شد. دولت جدید با از سرگیری مذاکرات در نوامبر، موضع بسیار سخت تری اتخاذ کرد.

نباید زیاد خوش بین بود

مقام آمریکایی مذکور مدعی شده که تاکنون نسبت به این که ایران قصد تبعیت کامل از توافق را خواهد داشت اطمینان پیدا نکرده ایم. به گفته او «آنها همچنان مطالباتی را مطرح می کنند که فراتر از مواضع آمریکا در مورد تحریم ها است و در حوزه تعهدات هسته ای نیز هنوز مطالبات ما را نپذیرفته اند». دولت ایالات متحده اعلام کرده تحریم‌های غیرهسته‌ای که مربوط به امور حقوق بشری و محدود کردن توسعه موشک‌های بالستیک ایران اعمال می‌شوند، واجد شرایط لغو نیستند، زیرا بخشی از برجام اولیه نبوده‌اند.

به گفته این مقام: «هیچ دلیلی برای خوش بین بودن بیش از حد در مورد نتیجه وجود ندارد. ما نتوانستیم شکاف ها را پر کنیم.»

امتیازی در کار نبود

بایدن در سال اول ریاست جمهوری اش با زنجیره ای از چالش ها در سیاست خارجی روبرو بوده و این مسئله هدف او را در حل و فصل آرام این مسئله تضعیف کرده است.

این مقامِ رسمی گزارش‌هایی که ادعا می کردند لغو دسته ای از تحریم‌های فنی توسط دولت اوباما در هفته گذشته یک امتیاز از سوی ایالات متحده به ایران است را رد کرد. این مقام گفته آنها اقداماتی ضروری بود تا ایران گام‌هایی لازم را برای پایبندی مجدد بردارد و به آنها اجازه دهد تا مذاکرات با طرف های ثالث را جهت حذف اورانیوم غنی شده فراتر از محدودیت های برجام آغاز کنند. طبق توافق اولیه، این موادی به روسیه منتقل شد.

مقامات ایالات متحده همچنین گزارش ها مبنی بر امکان توافق موقت با پایبندی نسبی هر دو طرف را رد کرده اند. اولیانوف هم در مصاحبه اش با کامرسانت گفته که اگرچه در سال گذشته [میلادی] امکان رسیدن به یک «راه حل میانی» وجود داشت، اما اکنون مسئله ای «کاملاً بی ربط است» که مورد بحث قرار نمی گیرد.

چه کسی پا پس می کشد؟

مقامات بلندپایه ایران روز پنجشنبه طرف مقابل را متهم کردند که در حال پا پس کشیدن هستند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در سخنانی خطاب به جمعی از سفرای خارجی در تهران به مناسبت چهل و سومین سالگرد انقلاب اسلامی ایران، گفته امروز در وین، آمریکا و طرف‌های غربی باید واقعیت خود را به جهانیان نشان دهند. او گفته خاتمه مذاکرات بستگی به عزم طرف غربی برای متعهد ماندن کامل به رفع تحریم‌ها و بازگشت همه طرف‌ها به پایبندی کامل به تعهداتشان مشخص خواهد شد. رئیس جمهور ابراهیم رئیسی در همین مراسم گفت که دولت بایدن در سیاست ها و اقدامات خود هیچ تفاوتی با دولت قبلی خود ندارد.