به گزارش اکوایران، رشد نقطه‌‌به‌نقطه پایه پولی در مرداد سال جاری برای سومین ماه متوالی ثابت باقی مانده است. این درحالیست که در همین بازه زمانی ضریب فزاینده کاهش یافته و سرعت رشد نقدینگی نیز پایین آمده است. 

علاوه بر این موضوع تغییراتی در سهم پول از نقدینگی رخ داده که به عقیده برخی می‌تواند با تغییرات تورم ارتباط پیدا کند.

بر اساس گزارش‌های مرکز آمار که با استناد به بانک مرکزی منتشر شده است، حجم پایه پولی در مرداد 1402 به 952 همت رسیده است. پایه پولی یا پول پرقدرت اصطلاحا به آن میزانی از پول گفته می‌شود که مستقیما و در ازای دارایی‌های بانک مرکزی منتشر می‌شود. بانک مرکزی می‌تواند این پول را به صورت اسکناس و مسکوک در دست افراد منتشر کند، حساب بانک‌ها را بستانکار کند و یا پول‌های منتشر شده را در اختیار دولت قرار دهد. 

زمانیکه پایه پولی افزایش می‌یابد باید از طریق دولت یا بانک‌ها به درون اقتصاد راه یابد تا بتواند اثر تورم‌زایی داشته باشد. برای مثال اگر بانک مرکزی یکباره حجم پول پرقدرت را دوبرابر کند اما آن را در خزانه نگهداری کرده و در اقتصاد تزریق نکند، هیچگونه تغییری در سطوح قیمت‌ها از این ناحیه رخ نخواهد داد. 

نحوه تبدیل شدن پول پرقدرت به نقدینگی از طریق ضریب فزاینده

زمانیکه پول پرقدرت به بانک‌ها انتقال داده می‌شود، به دلیل خاصیت خلق شبه پول در بانک‌ها، پول پرقدرت چند برابر شده و سپس درون اقتصاد راه می‌یابد. در حال حاضر به ازای هر یک واحد پول پرقدرتی که بانک مرکزی خلق می‌کند، مستقیما بیش از 7 واحد پول به درون اقتصاد راه می‌یابد که به آن ضریب فزاینده گفته می‌شود. 

بنابراین هرچقدر ضریب فزاینده در یک اقتصاد بیشتر باشد، خاصیت تورم‌زایی چاپ پول پرقدرت نیز بیشتر می‌شود. بر اساس آمارها ضریب فزاینده در سال جاری به طور میانگین کمتر از سال گذشته رقم خورده است. آمارها نشان می‌دهد این ضریب از 8 در مرداد 1401 به رقم 7.2 در مرداد سال جاری کاهش یافته است. 

نقش پایه‌پولی در تورم از دو نگاه متفاوت

به مجموع پول و شبه‌پولی که پس از فرآیند خلق شبه‌پول بانک‌ها در جامعه تزریق می‌شود، نقدینگی گفته می‌شود.

اقتصاددانان نقدینگی را مهم‌ترین کل پولی تورم‌ساز تلقی می‌کنند. عده‌ای عقیده دارند که پایه پولی در نهایت باید از طریق نقدینگی به جامعه منتقل شود. برخی کارشناسان عنوان می‌کنند درصورتی‌که ضریب فزاینده در اقتصاد کنترل شود، افسار نقدینگی کشیده می‌شود و تورم نیز تحت کنترل خواهد بود بنابراین در این شرایط تغییرات پایه پولی اهمیت زیادی نخواهد داشت.

اما اگر شرایط کنترل ضریب فزاینده فراهم نباشد، لاجرم نقدینگی در جامعه متورم می‌شود و خود را در افزایش سطوح قیمت‌ها نمایان می‌کند. 

در مقابل برخی عنوان می‌کنند کنترل نقدینگی ارتباط زیادی به پایه‌پولی ندارد و بانک‌ها بدون توجه به سپرده‌های در دستشان می‌توانند به شکلی نامحدود اعتبار خلق کنند. به عقیده این افراد نقدینگی و ضریب فزاینده باید از طریق محدود کردن بانک‌ها و نظارت بیشتر بر آن‌ها کنترل شود.

مسئله خلق نقدینگی برای این دسته از کارشناسان نه صرفا یک مسئله پولی از طریق انتشار پول پرقدرت، بلکه عمدتا یک مسئله نهادی تلقی می‌شود که باید به شکل نهادی نیز با آن برخورد کرد.  

020727

رشد پایه پولی و نقدینگی در نیمه تابستان 1402

به‌هرحال داده‌های مرکز آمار در خصوص شاخص‌های کلان اقتصادی و اجتماعی کشور مهر ١٤٠٢ نشان می‌دهند که رشد نقطه‌به‌نقطه پایه پولی در مرداد 1402 نسبت به اسفند 1401 و فروردین 1402 کاهش یافته و برای سومین ماه متوالی در حدود 41 درصد ثابت باقی مانده است. البته این گزارش در شرایطی به رشته تحریر درآمده که هنوز آمار اردیبهشت در دسترس نیست. 

مرکز آمار در خصوص این داده‌ها اعلام کرده که آمارهای مربوط به متغیرهای پولی برگرفته از بانک مرکزی است. در همین خصوص مقایسه‌های آماری نشان می‌دهد در یک سال منتهی به مرداد ماه امسال حدودا 279 هزار و 660 میلیارد تومان به این شاخص افزوده شده است. این افزایش در بعد ماهانه نیز برابر با 30 هزار و 700 میلیارد تومان بوده و به لحاظ درصدی 3.33 درصد بیشتر شده است.

این در حالی است که البته آمارها در همین بازه زمانی حاکی از کاهش شدت رشد نقطه‌به‌نقطه نقدینگی هستند. رشد نقدینگی از پایان سال 1401 به مرور از کانال 30 درصد خارج شده و در نهایت در نیمه تابستان سال جاری به کمتر از 27 درصد رسیده است. 

کاهش سهم پول از نقدینگی

سهم پول از نقدینگی یک محل اختلاف دیگر برای اقتصاددانان است. برخی اعتقاد دارند زمانیکه سهم پول از نقدینگی افزایش یابد به معنای کمتر شدن محدودیت در مبادلات خواهد بود و همین عامل منجر به افزایش سرعت گردش پول خواهد شد.

با‌توجه به اینکه در ادبیات کلاسیک، سطح قیمت‌ها در اقتصاد تابعی از حجم پول موجود در جامعه و سرعت گردش آن است، بنابراین افزایش نسبت پول از نقدینگی می‌تواند تورم را تشدید کند. 

در مقابل برخی از کارشناسان اعتقاد دارند که پول و شبه‌پول در نهایت تفاوت زیادی با یکدیگر ندارند و شبه‌پول نیز با تاخیری جزئی قابلیت نقد شدن را دارد. بنابراین به عقیده این افراد افزایش سهم پول از نقدینگی نمی‌تواند به تورم دامن بزند. 

با این اوصاف داده‌های مرکز آمار حاکی از کاهش نسبت پول به نقدینگی از ابتدای سال تا مرداد 1402 هستند. محاسبات نشان می‌دهد این نسبت از 25.9 درصد در فروردین به 25 درصد در مرداد کاهش یافته است. سطح این شاخص در مرداد ماه برابر با هزار و 718 همت بوده و نسبت یه سال قبل خود رشد 41 درصدی داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در این مدت حدودا 502 همت به این شاخص افزوده شده است. در فروردین امسال رشد حجم پول برابر با 75 درصد بوده و در نیمه تابستان امسال رشد آن 34 واحد درصد کاهش پیدا کرد.

تفکیک آمارهای ثبت شده از این شاخص نیز نشان‌دهنده آن بوده که سهم پول مشتمل بر دو عضو اساسی بوده است. طبق داده‌های منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران مشاهده می‌شود سهم اسکناس و مسکوک از این متغیر برابر با 121 هزار و 400 میلیارد تومان بوده و حجم شبه پول معادل با هزار و 597 هزار و 300 میلیارد تومان بوده است.

020727