حساب تجاری ایران رشد کرد اما به برجام نرسید

به گزارش اکوایران، مجموع صادرات نفتی و غیرنفتی کشور در سال 1401 افزایش یافت و میزان آن بیشتر از افزایش در سمت واردات بود. عموما درآمدهای نفتی به دلیل اینکه یک ثروت ملی محسوب می‌شود به عقیده برخی کارشناسان یا باید خرج سرمایه‌گذاری در کشور شود، یا به ذخیره بانک مرکزی یا صندوق‌های تاسیس شده با هدف توسعه واریز شود. 

در بررسی تراز تجاری، به دلیل آنکه واردات کالاهای اساسی در ایران و نرخ ارز در نظر گرفته شده برای آن، از محل بخشی از درآمدهای نفتی صورت می‌گیرد، نمی‌توان از نقش صادرات این بخش در کشور چشم‌پوشی کرد. به همین علت تراز تجاری به عقیده برخی صاحبنظران بهتر است تفاضل مجموع صادرات و واردات در کشور قلمداد شده و اثر تغییرات آن بر نرخ ارز سنجیده شود.

بنابراین، در این گزارش برای بررسی تفاضل صادرات از واردات، درآمدهای نفتی نیز در صادرات کالاها جای گرفته است.

صادرات نفتی 1401 پایین‌تر از دوران برجام

به طور کلی طبق داده‌های بانک مرکزی، صادرات نفتی ایران در دهه اخیر بسیار پایین‌تر از دهه 80 بوده و کمترین سطح آن در دهه اخیر در سال 1399 و تقریبا به ارزش 21 میلیارد دلار ثبت شده است. در ارزیابی‌های بانک مرکزی، صادرات نفتی شامل نفت خام، فرآورده نفتی، گاز طبیعی، میعانات و مایعات گازی می‌شود. با وجود اینکه ارزش صادرات گروه نفتی در دو سال گذشته در حال افزایش بوده، اما هنوز هم به میزان سال‌های قبل توافق برجام نرسیده است. ارزش صادرات کل محصولات نفتی در سال 1401 حدود 55 میلیارد دلار بوده که بالاترین از سال 98 به بعد بوده است.

این در حالی است که در سال‌های 88 تا 98، به استثنای سال 1394، همواره ارزش دلاری ثبت شده در بخش صادرات نفتی ایران بیشتر از سال قبل از آن بوده است.

سهم صادرات نفتی ایران از کل صادرات 1401

صادرات کل در بخش کالاها،‌ مجموع صادرات محصولات نفتی و غیر نفتی است. طبق بررسی‌ها، در دهه 90 در نتیجه کاهش درآمدهای نفتی، سهم محصولات غیرنفتی از کل صادرات افزایش یافته است. به عقیده برخی کارشناسان بخش زیادی از صادرات غیرنفتی نیز وابستگی زیادی به درآمدهای نفتی دارد و عملا نمی‌توان از نقش نفت در اقتصاد ایران چشم‌پوشی کرد. 

از طرفی نیز به دلیل اینکه ارز های به دست آمده توسط صادرات نفت، به اقتصاد راه می‌یابد و همچنین واردات کالاهای اساسی بستگی زیادی به صادرات نفتی و غیرنفتی دارد، برای بررسی حساب جاری کالاها به صادرات کل نیاز داریم. 

صادرات غیرنفتی با وجود اینکه در دهه اخیر دچار نوساناتی بوده اما روند صعودی ملایم و پیوسته‌ای در پی داشته است. داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد، در ابتدای دهه 90 کل صادرات غیرنفتی ایران حدود 26 میلیارد دلار بوده و پس از طی روندی فزاینده و مداوم، در سال گذشته به 42 میلیارد دلار به ثبت رسیده است.

بنابراین مجموع صادرات نفتی و غیر نفتی کشور حدودا 97 میلیارد و 656 میلیون دلار بوده که بالاترین میزان را در بازه 5 ساله داشته و هم چنان از سال 1396 کمتر بوده است.

اثرات متقابل نرخ ارز و حساب جاری

بخش دیگر بررسی‌های آماری تجارت ایران به واردات کالا اختصاص دارد. این شاخص در سال گذشته رشد قابل توجهی پیدا کرد و به بالاترین نقطه پس از توافق برجام رسید. ارزش واردات سال گذشته 75 میلیارد دلار محاسبه شده که تقریبا با واردات سال 1396 که اوج ثمره توافق برجام و بهبود درآمدهای نفتی و در نتیجه افزایش واردات بود، برابری می‌کند. میزان واردات در سال گذشته حدودا 12 میلیارد دلار بالاتر از سال 1400 به ثبت رسیده است.

با توجه به اینکه افزایش در میزان صادرات کالاها خصوصا گروه نفتی، بیشتر از افزایش در واردات بوده، حساب جاری کالاها در سال گذشته نیز بیشتر شده است. اصلی‌ترین ویژگی که در بررسی حساب جاری کالاها (تفاضل صادرات از واردات) دیده می‌شود، نوسان زیاد آن است به طوری که در برخی سال‌ها حدود 67 میلیارد دلار بوده و در برخی حتی کمتر از 2 میلیارد ثبت شده است.

از عوامل و پیامدهای اصلی نوسان شدید در حساب کالاها می‌توان از تغییر نرخ ارز، بی‌ثباتی شرایط سیاسی و تحریم نام برد. سال گذشته حساب کالاها حدود 22 میلیارد بوده، که بیشترین سطح رادر بازه چهار سال گذشته داشته اما همچنان کمتر از بازه سال‌های 94 تا 97 به ثبت رسیده است.