به گزارش اکوایران؛ با وجود این پیشرفت، تمرکز صادرات ایران بر تعداد محدودی از کالاها و بازارهای خاص، به ویژه عراق، چالشی جدی به‌شمار می آید. عراق به تنهایی 45.9 درصد از صادرات کشاورزی و غذایی ایران را جذب می کند؛ هرچند این کشور از مزایایی نظیر هزینه‌های لجستیکی پایین‌تر برخوردار است، اما از سوی دیگر ریسک‌های اقتصادی و سیاسی قابل مالحظه‌ای را نیز به دنبال دارد.

از سوی دیگر بازار چین نیز در سال های 1395 تا 1402 شاهد نوسانات شدیدی در میزان صادرات ایران بوده است. تمرکز صادرات ایران در این بازار عمدتا روی خشکبار، محصولات حیوانی و گل و گیاه دارویی قرار دارد. با این وجود، سهم ایران در تامین نیازهای وارداتی چین بسیار ناچیز است و فرصت‌های مهم و ارزشمند دیگری، خصوصا در زمینه محصولات غذایی فرآوری شده و کالاهای دارا ی ارزش افزوده بالا، هنوز مورد استفاده قرار نگرفته‌اند.

بر این اساس، فعالات اقتصادی معتقدند سیاست صادراتی کشور از رویکرد «کالا محور» به سمت «بازارمحور» تغییر کند. گزارش معاونت مطالعات اقتصادی و آینده پژوهی، اتاق بازرگانی تهران این تغییر رویکرد باید با تمرکز بر محصولاتی که رقابت کمتری دارند و پاسخگوی نیازهای واقعی بازارهای هدف، به ویژه چین، همراه شود. علاوه بر این، حمایت از تقویت زنجیره ارزش از مرحله تولید تا صادرات، توسعه زیرساخت‌های لازم، تشکیل کنسرسیوم‌های تخصصی صادراتی و استفاده مؤثر از ظرفیت‌های مشاورهای و پلتفرم های محلی در بازار چین ضروری است. در نهایت دستیابی به موفقیت پایدار در عرصه صادرات محصولات کشاورزی و غذایی مستلزم تغییر نگرش استراتژیک و برنامه‌ریزی دقیق و بلندمدت خواهد بود.

نقش ایران در تامین نیازهای وارداتی کشورها

 ایران در سال 2۰23 نقش قابل توجهی در تامین نیازهای وارداتی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی برخی از کشورهای منطقه ایفا کرد و در این زمینه سهم بالایی از نیازهای وارداتی کشورهای همسایه را تامین کرده و به عنوان یکی از تامین کنندگان اصلی شناخته می‌شود.

ترکمنستان با 42.8 درصد بیشترین سهم را از تامین نیازهای وارداتی خود از ایران دارد، که نشان دهنده وابستگی بالا این کشور به واردات محصولات کشاورزی و غذایی از ایران است. بعد از ترکمنستان، عراق با سهم 22.۰3 درصد در جایگاه دوم قرار دارد که بیانگر روابط تجاری مستحکم بین دو کشور در زمینه محصوالت کشاورزی و غذایی است. همچنین افغانستان با سهم 1.21 درصد رتبه سوم را به خود اختصاص داده است که از اهمیت زیادی برای ایران به عنوان شریک تجاری در زمینه تامین نیازهای وارداتی برخوردار است.

ایران در تامین نیازهای وارداتی کشورهای دیگری مانند پاکستان، آذربایجان و ارمنستان در حوزه محصولات کشاورزی و صنایع غذایی نیز نقش مهمی ایفا کرده، به طوری که سهم ایران در تامین نیازهای وارداتی این کشورها به ترتیب 10.76 درصد، 7.64 درصد و 7.36 درصد است. از سوی دیگر با وجود نقش مهم ایران در تامین نیازهای وارداتی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی برای کشورهای همسایه و منطقه، ایران نتوانسته است نقش پررنگی در تامین نیازهای وارداتی کشورهای اصلی واردکننده این محصولات در سطح جهانی ایفا کند. کشورهای مانند ایالات متحده آمریکا، چین، آلمان و بریتانیا که در صدر فهرست واردکنندگان جهانی محصولات کشاورزی و غذایی قرار دارند، عمدتا به تامین‌کنندگان بزرگ تری همچون برزیل، هلند و آرژانتین وابسته‌اند.

Capture

مروری بر وضعیت صادرات ایران به چین

داده های صادراتی ایران به چین در بازه زمانی سال های ۱3۹5 تا 1402 نشان دهنده تحوالت قابل توجه و نوسانات چشمگیری در گروه‌های کالایی زیرمجموعه محصوالت کشاورزی و صنایع غذایی است. بررسی دقیق آمارها نشان می‌دهد سیاستگذاران و فعالان اقتصادی اهمیت بالایی داشته باشد.

گروه «خشکبار» همواره نقش محوری در صادرات ایران به چین داشته است. صادرات این گروه در سال ۱3۹5 حدود 7.4 میلیون دلار بوده که پس از یک جهش استثنایی، در سال ۱3۹8 به رقم قابل توجه 204 میلیون دلار و سپس در سال ۱3۹۹به 534 میلیون دلار رسیده است.

این ارقام بیانگر جایگاه ممتاز خشکبار ایران به عنوان اصلی ترین محصول صادراتی ایران در این حوزه به چین است. هرچند در سال های 1400 و 1401 شاهد کاهش چشمگیر صادرات این محصول بوده ایم (به ترتیب حدود 233 میلیون و 70 میلیون دلار)، اما در سال 1402 صادرات خشکبار مجدد به بیش از ۱45 میلیون دلار رسیده که نشان دهنده بهبود و بازگشت نسبی این محصول به مسیر قبلی است.

صادرات گروه «محصولات حیوانی و صنایع وابسته» نیز روند جالبی را نشان می دهد؛ در سال  ۱3۹5 صادرات این گروه حدود 26.5 میلیون دلار بوده و پس از افت محسوس در سال‌های بعد، مجددا در سال 1400 به بیش از 57 میلیون دلار رسیده است. رشد صادرات این گروه کالایی در سال 1401 با رقم بالای 84 میلیون دلار ادامه پیدا کرده ولی در سال 1402 به 7۱ میلیون دلار رسیده است. این امر بیانگر تقاضای بالا و ظرفیت خوب ایران در تامین این محصولات برای بازار چین است.

گروه «گل و گیاه دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی» نیز طی دوره مذکور روندی افزایشی را تجربه کرده است. صادرات این گروه از حدود ۱4 میلیون دلار در سال ۱3۹5 به بیش از 60  میلیون دلار در سال 1401 افزایش یافته است که تاییدکننده پتانسیل بالای ایران در این محصولات و استقبال بازار چین از آن‌ها است. در سال 1402 نیز صادرات این گروه نزدیک به 55 میلیون دلار بوده که همچنان سطح بالایی از مزیت رقابتی را نشان می دهد.

صادرات «صنایع تبدیلی»نیز طی بازه مورد بررسی نوسانات شدیدی را پشت سر گذاشته؛ این گروه از حدود یک میلیون دلار در سال ۱3۹5 به بیش از چهار  میلیون دلار در سال ۱3۹6 افزایش یافت، اما در سال‌های بعد با کاهش شدید مواجه شد و سپس در سال 1402 با جهشی قابل توجه مجددا به 2.4 میلیون دلار رسید. این رفتار صادراتی، بیانگر نوسانات جدی در تولید یا تقاضای این محصولات است که نیازمند ثبات بیشتر در سیاست ها و زیرساخت‌هاست.

صادرات گروه «بذر و دانه» نیز در سال 1402 با رقم ۹74 هزار دلار برای اولین بار به رقم یک میلیون دلار نزدیک شده که بیانگر فرصت جدیدی در این بخش است که احتمالا ناشی از تغییرات بازار یا سیاست‌های داخلی دو کشور است. صادرات «شیرینی و شکالت» و «محصوالت لبنی» اگرچه به لحاظ ارزشی سهم کمتری دارند، اما رشد مقطعی و پراکنده آن ها نشان دهنده فرصتی است که با سیاست گذاری و بازاریابی هدفمند می تواند به جایگاه بهتری دست یابد.

در مقابل، صادرات «میوه و تره‌بار» و «غلات» به بازار چین بسیار اندک بوده و نزدیک به صفر مانده است. این امر نشان میدهد که یا سیاست‌های چین در این زمینه محدودکننده است و یا ظرفیت رقابتی ایران در این دو گروه کمتر است. الزم است بررسی دقیق‌تری صورت گیرد تا موانع موجود شناسایی و رفع شوند. جمع‌بندی کلی نشان می‌دهد، مجموع صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایران به چین در دوره بررسی، نوسان قابل توجهی داشته است. این رقم از حدود 50 میلیون دلار در سال ۱3۹5 به حدود 567 میلیون دلار در سال ۱3۹۹ رسیده و سپس با کاهش هایی مواجه شده و در سال 1402 به رقم 275 میلیون دلار رسیده است. این نوسانات گسترده، نشان دهنده عدم ثبات در جریان صادراتی است که بهبود زیرساخت های تولیدی، مدیریت لجستیکی مؤثر، دیپلماسی اقتصادی فعال و توسعه روابط تجاری پایدار با چین را طلب می کند.

به بیان دیگر، ظرفیت‌های قابل توجهی در بخش کشاورزی و صنایع غذایی ایران برای حضور پایدار و سودآور در بازار عظیم چین وجود دارد که برای استفاده موثر از آن‌ها، سیاستگذاری دقیق، برنامه‌ریزی بلندمدت و هدفمند و اجرای استراتژی‌های بازاریابی حرفه‌ای امری ضروری به نظر می‌رسد.