به گزارش اکوایران، در شرایطی که تنش ها بر سر بحران سال های اخیر در قفقاز، روابط کشورهای این منطقه و مناطق همجوار را دچار چالش کرده، برگزاری رزمایش اخیر ایران در نزدیکی مرز آذربایجان و اظهارات اخیر وزیر خارجه جمهوری اسلامی در سفر به پایتخت ایروان دلالت بر افزایش نگرانی های تهران نسبت به تحولات منطقه است. واصف حسینوف، رئیس گروه مرکز تحلیل روابط بین الملل، با انتشار یادداشتی با عنوان «آیا آذربایجان به سمت جنگ با ایران و ارمنستان می رود؟» در نشریه نشنال اینترست آخرین تحولات در این زمینه را مورد بررسی قرار داده است.

رزمایشی با گستره کم سابقه 

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در ۲۶ مهرماه رزمایش نظامی گسترده‌ای را در مرز این کشور با جمهوری آذربایجان آغاز کرد. مکان رزمایش «ایران مقتدر» به طور دقیق اعلام نشده، اما منطقه‌ای که رسانه‌ها از آن به عنوان منطقه رزمایش یاد می کنند، در مرز با منطقه نخجوان و سرزمین‌های اصلی جمهوری آذربایجان قرار دارد. در این رزمایش، عملیات های یکپارچه، از جمله تاکتیک های امنیتی و دفاعی انجام شده توسط یگان های زمینی سپاه انجام و برای اولین بار، استقرار پل های موقت پانتونی برای آموزش نیروها و خودروهای نظامی برای عبور از موانع آبی مورد آزمایش قرار گرفت.

12

با توجه به اینکه بخش بزرگی از مرز طبیعی ایران و آذربایجان را قسمت هایی از رودخانه ارس تشکیل می دهد، استقرار پل‌های پانتونی موقت توجهات را در آذربایجانی‌ها به خود جلب کرده است. به گزارش رسانه‌های آذربایجان، این رزمایش برخلاف رزمایش‌های قبلی، کل مرز بین‌المللی با آذربایجان را تحت پوشش قرار داده و شامل تسلیحات و پرسنل بیشتری می‌شود. بر اساس بیانیه سفارت ایران در آذربایجان، تهران از قبل به باکو اطلاع رسانی شده و رهبران نظامی دو کشور در مورد این رزمایش گفتگو داشته اند.

واکنش نسبت به انسداد احتمالی گذرگاه استراتژیک

این ماجرا در بحبوحه تنش‌های فزاینده بین باکو و تهران و فشار از سوی تهران برای اتحاد با ارمنستان صورت می‌گیرد. از زمان جنگ ناگورنو قره باغ در سال 2020، ایران نسبت به پروژه کریدور زنگزور هشدار داده، زیرا تهران نگران است ارتباط جغرافیایی اش با ارمنستان قطع شود. این گونه هشدارها علیه آذربایجان از سوی مقامات رده های مختلف حکومت ایران از جمله رهبر جمهوری اسلامی مطرح شده، از جمله در توییتی که ۲۸ تیرماه منتشر شد: «البته اگر سیاستی برای انسداد مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد، زیرا این مرز یک راه ارتباطی ۱۰۰۰ ساله است» که پس از گفتن این جمله «ما از بازگشت قره باغ به آذربایجان خرسندیم» بیان شد. 

همچنین، دو روز پس از آغاز رزمایش نظامی، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران گفت: «ایران اجازه انسداد مسیر ارتباطی خود با ارمنستان را نخواهد داد و برای تأمین این هدف، جمهوری اسلامی ایران از هر گونه تلاشی دریغ نخواهد کرد.

نگرانی تهران به رغم تضمین های ظاهری مسکو و باکو

ایران به رغم اعلام تضمین هایی از سوی دولت های روسیه و آذربایجان به این ارسال این هشدارها ادامه می دهد. به عنوان مثال، طرف روسی بارها اعلام کرده است که در مسیرهای مواصلاتی که قرار است بین ارمنستان و آذربایجان افتتاح شود، هیچ گونه تغییر فراسرزمینی اعمال نخواهد شد. 

الکسی اورچوک معاون نخست وزیر روسیه در مصاحبه ای در 30 سپتامبر گفت: «اصل این است که حاکمیت بر جاده توسط کشوری اعمال می شود که جاده از قلمرو آن عبور می کند. اگر جاده از خاک ارمنستان می گذرد، این جاده ارمنستان است، اگر در امتداد خاک آذربایجان است، آذربایجان است». علی اف در 14 اکتبر ادعا کرد که کشورش «هیچ قصدی برای اشغال اراضی ارمنستان، آنطور که برخی ممکن است تصور کنند، ندارد». با این وجود، ایران همچنان نسبت به تغییرات قریب الوقوع مرزها و سایر تهدیدات ژئوپلیتیکی هشدار می دهد.

«سیاست خارجی مستقل»؟

چند روز پس از رزمایش ایران، علی اف و ابراهیم رئیسی، در حاشیه کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادسازی در آسیا (CICA) در آستانه قزاقستان در روز 13 اکتبر با یکدیگر دیدار کردند. وب سایت رسمی رئیس جمهور آذربایجان گزارش داد علی اف به رئیسی گفت که آذربایجان به تلاش‌ها برای تامین صلح و امنیت در دریای خزر و منطقه قفقاز جنوبی ادامه می‌دهد و تاکید کرد که جمهوری آذربایجان سیاست خارجی مستقلی را دنبال می‌کند.

15

تاکید بر «سیاست خارجی مستقل» قابل توجه است، زیرا ایران اغلب به آذربایجان در مورد روابط نزدیک با اسرائیل هشدار می دهد. بر اساس گزارش برخی رسانه ها، دیدار رهبران دو کشور آنطور که منابع رسمی گزارش داده اند دوستانه نبوده است. برخی گزارش ها حاکی از آن است که علی اف از همتای ایرانی خود به دلیل افزایش نظامی در مرز آذربایجان و تسلیح و کمک نظامی به ارمنستان برای مقابله با آذربایجان انتقاد کرده و آن را تهدیدی برای کشورش توصیف کرده است. رئیسی در پاسخ این اتهامات را رد کرده و از علی اف به دلیل پیروی از صهیونیست ها و همچنین به خاطر سفر اخیر وزیر دفاع اسرائیل به باکو انتقاد کرد.

مخالفت با هر گونه تغییر ژئوپلیتیکی

واقعیتی که رسانه‌های آذربایجان به اشتراک گذاشته‌اند نشان می‌دهد که این اطلاعات درز کرده از این دیدار ممکن است صحت داشته باشد. به گزارش رسانه‌های مختلف آذربایجان، ایران در اجلاس سیکا در 13 اکتبر تنها کشوری بود که با ریاست آذربایجان در دوره آتی مخالفت کرد، در حالی که سایر کشورهای عضو از آن حمایت کردند.

14

امیرعبداللهیان در اقدامی که به نظر می رسید پیامی به آذربایجان علیه هرگونه برنامه ادعایی برای تغییر مرزها و قطع ارتباط ایران با ارمنستان باشد، در 20 اکتبر به ارمنستان سفری سه روزه داشت و کنسولگری خود را در کاپان، پایتخت استان سیونیک جنوبی ارمنستان افتتاح کرد. رسانه ها ادعا کردند این افتتاح در حالی انجام شده که عملیات بازسازی ساختمان کنسولگری هنوز به پایان نرسیده است. امیرعبداللهیان در سخنانی در مراسم افتتاح دفتر کنسولگری گفت: «ما به صراحت مخالفت خود را با هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی مرزها در منطقه قفقاز اعلام کرده‌ایم... امنیت ارمنستان را امنیت جمهوری اسلامی ایران و منطقه می‌دانیم». هر دو طرف به وضوح در حال توسعه همکاری های خود در زمینه های مختلف از جمله نظامی و اقتصادی هستند. ایران علاوه بر افزایش حجم مبادلات تجاری دوجانبه از 700 میلیون دلار به 3 میلیارد دلار، درباره تامین پهپادهای جنگی به ارمنستان نیز بحث می کند.

سفر امیرعبداللهیان به ارمنستان با سفر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به مناطق تازه تصرف شده قره باغ توسط آذربایجان همزمان شد، جایی که وی در مراسم افتتاح فرودگاه زنگیلان، دومین فرودگاه بین المللی و پروژه های دیگر در منطقه هم مرز با ایران به علی اف ییوست. آذربایجان همکاری نزدیک خود با ترکیه را تضمینی در برابر اتحاد ایران و ارمنستان می داند ودو طرف در این خیالند این اتحاد را به یک بلوک سه جانبه با هند تبدیل کنند.