قربانی جدید جنگ اوکراین

به گزارش اکوایران، در حالی که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، این هفته حق وتوی سوئد برای پیوستن به ناتو را لغو کرد، تندروهای روسیه که تحت تأثیر ژست‌های اخیر ترکیه در حمایت از اوکراین قرار گرفتند، خواستار آن شدند که ترکیه به عنوان کشور «غیر دوست» معرفی شود.

طبق آنچه در گزارش واشنگتن‌پست آمده، تحرکات غرب‌گرایانه ترکیه، از جمله استقبال گرم اردوغان از ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در استانبول در روز جمعه، این گمانه‌زنی را به وجود آورد که ترکیه پس از چندین سال همکاری نزدیک با مسکو، در جهت احیای روابط گرم‌تر با اروپا و ایالات متحده است.

در روسیه، جایی که روابط خوب رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین با اردوغان، ارزش ژئوپلیتیکی بالایی دارد، این احساس که اردوغان ممکن است به سمت یک رابطه نزدیک‌تر و همکاری بیشتر با رهبران غربی سوق داده شود، به نظر می‌رسید که تقریباً به اندازه ایده پیوستن سوئد به ناتو نگرانی را برانگیخته است و سؤالاتی را ایجاد می‌کند؛ سوالاتی بیشتر درباره اینکه آیا جنگ روسیه یکی از ارزشمندترین روابط مسکو را تضعیف کرده است یا خیر؟

انتقاد محتاطانه کرملین از آنکارا

انتقاد کرملین از آنکارا شدیداللحن نبود، اما قانون‌گذاران روسی و ناسیونالیست‌های تندرو به شدت اردوغان را محکوم کردند، در حالی که مطبوعات جریان اصلی روسیه این سوال را مطرح کردند که آیا رهبر ترکیه در حال ایجاد یک چرخش پایدار و اساسی از روسیه است یا خیر.

تغییر قابل توجهی در لحن اردوغان در سفر آخر هفته زلنسکی به ترکیه مشهود بود. رهبر ترکیه دوستی بین دو کشور را ستایش کرد، از استقلال اوکراین حمایت کرد و گفت که این کشور مستحق عضویت در ناتو است.

چند روز بعد، اقدام او برای رفع انسداد ورود سوئد به ناتو یک ضربه استراتژیک بزرگ برای مسکو بود.

روابط نزدیک پوتین با رهبر ترکیه، به روسیه دریچه‌ای برای فرار از تحریم‌های غرب داده است. در حالی که ماشین تبلیغاتی کرملین رئیس‌جمهور روسیه را به عنوان یک رهبر قدرتمند جهانی با دوستان قدرتمند تحسین می‌کند، این دو تمایل دارند تا سلطه غرب را به چالش بکشند؛ موقعیتی که در تصویر پوتین از خود به عنوان یک رهبر جنگی با اوکراین برای نجات جهان از هژمونی ایالات متحده و نخبگان حریص غربی، مرکزیت دارد.

اقدامات ترکیه و غافلگیری روس‌ها

به گفته کرملین، در حالی که پوتین در جریان شورش مزدور واگنر در ماه گذشته با بزرگترین چالش خود روبرو شد، اردوغان از او «حمایت کامل» به عمل آورد. پوتین به سرعت به اردوغان پس از پیروزی در انتخابات ماه می تبریک گفت و او را «دوست عزیز» خواند.

اردوغان، در کنار رهبران دیگر از جمله رئیس جمهور آمریکا، بایدن و نخست وزیر بریتانیا، ریشی سوناک و رئیس جمهور اوکراین ولودیمیر زلنسکی، در نشست شورای ناتو-اوکراین در ویلنیوس، لیتوانی، روز چهارشنبه.

اما اقدام اردوغان در آخر هفته برای آزاد کردن گروهی از فرماندهان تیپ آزوف اوکراین و دیگرانی که رهبری دفاع از ماریوپل را بر عهده داشتند و از سوی مسکو «تروریست» معرفی شدند، به عنوان یک خیانت تلقی شد.

ترکیه مخالفت خود را با درخواست سوئد در ناتو در آستانه اجلاس سران لغو کرد.

خشم روسیه با نشانه‌های دیگر حمایت ترکیه از اوکراین تشدید شد. به گفته دفتر ریاست جمهوری اوکراین، زلنسکی و اردوغان پس از تایید هفته گذشته مبنی بر آغاز ساخت کارخانه هواپیماهای بدون سرنشین بیرقدار در اوکراین،  در این نشست قرارداد همکاری در صنایع استراتژیک از جمله هواپیماهای بدون سرنشین را امضا کردند.

تغییر جهت محسوس در سیاست آنکارا

در مسکو، همه این اخبار رتبه‌بندی شد. ویکتور بوندارف، رئیس کمیته دفاع و امنیت در شورای فدراسیون یا مجلس اعلای پارلمان با گلایه از اقدامات اخیر ترکیه در حمایت از ترکیه گفت: «ترکیه به تدریج و پیوسته به تبدیل شدن از یک کشور بی‌طرف به کشوری غیردوست ادامه می دهد.»

سرگئی مارکوف، تحلیل‌گر روسی گفت که تصمیم اردوغان برای واگذاری رهبران تیپ آزوف به زلنسکی موجی از شوک را در روسیه ایجاد کرد. زیرا مسکو این هنگ را «نماد نئونازیسم در اوکراین و جنایات جنگی علیه مردم روسیه» می‌دانست. او گفت که روابط عمل‌گرایانه بین مسکو و آنکارا «اما بدون اعتماد بین رهبران» ادامه خواهد یافت.

عصبانیت کرملین در مورد آزادی زندانیان تندترین واکنش عمومی آن بود، به ویژه پس از اینکه فرمانده هنگ دنیس پروکوپنکو گفت که آنها به مبارزه باز خواهند گشت. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین از «نقض» قرارداد مبادله زندانیان شکایت کرد و روسیه در تماسی که روز یکشنبه میان وزرای خارجه روسیه و ترکیه انجام شد، خواستار توضیح شد.

اما به طور بالقوه نگران‌کننده‌تر برای مسکو، اظهارنظر هفته گذشته الکسی گروموف، سخنگوی ستاد کل اوکراین، مبنی بر اینکه اوکراین انتظار دارد هویتزرهای خودکششی T-155 فیرتینا ترکیه را دریافت کند، بود. ترکیه این انتقال را تایید نکرده است.

بر اساس سرمقاله روزنامه روسی Nezavisimaya Gazeta، اگر ترکیه T-155 Firtina را به اوکراین بدهد، «این بدان معناست که یک تغییر کیفی در سیاست ترکیه در مورد مناقشه روسیه و اوکراین رخ داده است».

روابط استثنائی دو کشور

پسکوف علناً ناراحتی مسکو را از اینکه ترکیه دروازه سوئد را برای پیوستن به ناتو باز کرد، کم‌اهمیت دانست و گفت که مسکو تعهدات ترکیه در ناتو را درک می کند.

این هرگز برای ما یک راز نبوده است. پسکوف روز سه شنبه گفت که روسیه به دنبال منافع مشترک مهم برای هر دو کشور به روابط با ترکیه ادامه خواهد داد.

ترکیه و روسیه در درگیری‌های سوریه و لیبی در طرف‌های متضاد قرار داشتند، اما روابط بین دو رهبر به طرز شگفت‌انگیزی نزدیک بود، حتی با کاهش شدید روابط مسکو با ناتو.

اهمیت این روابط برای هر دو طرف توسط آمارهای مربوط به صادرات ترکیه به روسیه که پس از حمله به اوکراین افزایش یافته است، از 2.6 میلیارد دلار در نیمه اول سال گذشته به 4.9 میلیارد دلار در مدت مشابه امسال نشان داده شده است، در حالی که واردات ترکیه نفت روسیه نیز در سال 2022 به شدت رشد کرد - که به لطف امتناع ترکیه از پیوستن به تحریم های غرب علیه روسیه، یک درآمد بادآورده اقتصادی بود.

به گفته تحلیل‌گران، در مرکز محاسبات اردوغان، بهبود بحران اقتصادی ترکیه با تورم بالا، کاهش لیر و صادرات به کشورهای دیگر در حال کاهش است. بر اساس آمارهای تجاری ترکیه، علیرغم افزایش تجارت با روسیه، صادرات کلی ترکیه در ژوئن 10.5 درصد کاهش یافته و به 20.9 میلیارد دلار در مقایسه با ژوئن سال گذشته رسیده است.

قبل از انتخابات اخیر در ترکیه، اردوغان از مسکو کمک گرفت تا با یک چالش غیرعادی قوی مخالفان مقابله کند، زمانی که شرکت گاز دولتی روسیه گازپروم پرداخت 600 میلیون دلار گاز را تا سال 2024 به تعویق انداخت.

گام بلند اردوغان برای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا

اما پس از آن، او تعدادی از وعده‌های مبارزات انتخاباتی مخالفان ترکیه، از جمله پیگیری روابط بهتر با غرب را به عنوان وعده‌های خود پذیرفت. او روز دوشنبه از اتحادیه اروپا خواست تا پس از توقف درخواست ترکیه در سال 2019، راه را برای عضویت ترکیه باز کند.

اورن بالتا، استاد علوم سیاسی در دانشگاه اوزیگین استانبول، گفت: «خیلی زود است که بگوییم آیا ترکیه در حال حاضر روی خود را به سمت غرب می‌چرخاند یا نه» به جای انطباق با شرایط تغییریافته، از جمله نیاز به جذب سرمایه‌گذاری به عنوان کشور. با بحران اقتصادی مبارزه می کند.

بالتا با اشاره به تمایل ترکیه برای جذب سرمایه‌گذاری غربی گفت: اکنون نیازهای سیاست خارجی ترکیه و نیازهای ساختاری اقتصاد ترکیه تغییر کرده است.

او گفت که ترکیه چندین سال است که در حال «عادی‌سازی» سیاست خارجی خود بوده است و با دشمنانی مانند یونان، اسرائیل و کشورهای خلیج فارس ارتباط برقرار کرده است. ترکیه همچنین به دنبال انعقاد قرارداد 20 میلیارد دلاری برای جت های جنگنده F-16 با ایالات متحده بوده است که به عنوان انگیزه اصلی در اقدام اردوغان برای کنار گذاشتن حق وتو برای پیوستن سوئد به ناتو تلقی می‌شود.

احتمال گسست ترکیه از روسیه 

تیمور کوران، اقتصاددان و دانشمند علوم سیاسی در دانشگاه دوک، گفت که «اقدامات سرگیجه‌آور اردوغان برای بازگرداندن ترکیه به غرب» را به‌طور بالقوه نشانه‌ای از گسست از روسیه می‌داند.

این محور ممکن است تاکتیکی باشد. خصومت درونی او با غرب به خوبی شناخته شده است. اما وی افزود که اگر سرمایه‌گذاری بیشتر غربی را به همراه داشته باشد، این محور می‌تواند پایدار بماند.

در مسکو، این اعتقاد وجود دارد که تمایل اردوغان برای ایستادگی در برابر سلطه جهانی غرب همیشه یک برگ برنده برای روسیه خواهد بود. پسکوف، سخنگوی کرملین، با کنکاش در ماموریت طولانی و ناموفق ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا، نارضایتی ترکیه از آنچه را استکبار غربی می‌داند، یادآوری کرد.

او روز سه‌شنبه در مورد ترس مسکو از گرایش ترکیه به غرب گفت: در اروپا، «هیچکس نمی‌خواهد ترکیه را در اروپا ببیند». شرکای ترک ما نباید در این مورد توهم داشته باشند.

کرملین برای روابط خود با اردوغان ارزش قائل است، اما ناسیونالیست‌های روسی، یک گروه سیاسی غیرقابل پیش‌بینی و با نفوذ فزاینده، او را تضعیف کرده‌اند.

آندری مدودف، روزنامه‌نگار تلویزیون دولتی روسیه و وبلاگ‌نویس نظامی گفت: تعجبی ندارد که اردوغان روسیه را فریب داده است. «او برای ما کیست؟ یک دوست؟ نه، او هرگز دوست ما نبوده است. روسیه هیچ متحدی ندارد. دوستی وجود ندارد بلکه فقط شرکای تاکتیکی وجود دارند. و آنها به طور کلی اهداف خود را دنبال می‌کنند. بنابراین امید کمی به آنها وجود دارد.»