توافق از مسیری غیرمنتظره؛ قفل مذاکرات هسته‌ای در قره‌باغ باز می‌شود؟

به گزارش اکوایران، با وجود دور دیگری از مذاکرات در بروکسل در ۱۵ ژوئن، وضعیت منطقه مورد مناقشه قره‌باغ کوهستانی ناآرام است و خشونت‌ها بین ارمنستان و آذربایجان ادامه دارد.

به نوشته نشنال‌اینترست، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در تلاش برای کاستن از تنش‌های فزاینده، قول داده که قره‌باغ کوهستانی را به عنوان سرزمین آذربایجان به رسمیت بشناسد. مذاکرات آتی صلح به میزبانی آمریکا برای تعیین سرنوشت منطقه حیاتی است. در حالی که روند صلح بر دو طرف درگیری متمرکز است، حضور ترکیه که از جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند و ایران که از ارمنستان حمایت می‌کند، در گفت‌وگوها جهت دستیابی به یک راه‌حل پایدار ضروری خواهد بود.

نقش پرنده‌های ترکی در تعیین نتیجه جنگ

ترکیه با توجه به مشترکات فرهنگی و قومی با آذربایجان و تمایل به حفاظت از حوزه نفوذ خود، مدت‌هاست که از ادعاهای ارضی آذربایجان در قره‌باغ حمایت می‌کند. در طول جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰، ترکیه با ارائه تجهیزات و کمک‌های تسلیحاتی از جمله پهپادهای بیرقدار تی‌بی۲ که به پیروزی قاطع آذربایجان کمک کرد، در حمایت از خود جسورتر شد.

حمایت آنکارا به عنوان مشوقی برای قاطعیت و بی‌میلی باکو جهت‌دادن امتیاز عمل کرده است. این نگرش در سراسر درگیری‌های مرزی سپتامبر ۲۰۲۲ ادامه داشت. مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه مستقیماً مداخله کرد و در توییتر نوشت: «ارمنستان باید از تحریکات خود دست برداشته و بر مذاکرات صلح و همکاری با آذربایجان تمرکز کند».

دل‌نگران امنیت مرزها

در این میان، ایران نقشی اساسی در مناقشه قره‌باغ دارد. ارتش ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی رزمایش نظامی گسترده‌ای را در مرز خود با جمهوری آذربایجان انجام داده‌اند.

در حالی که ایران جمعیت آذری قابل توجهی دارد، تهران نگران نفوذ اسرائیل در قفقاز است. باکو پهپادهای پیشرفته و سایر تسلیحات را از تل‌آویو دریافت کرده است. آذربایجان همچنین ۴۰ درصد نفت مصرفی اسرائیل را تأمین می‌کند. ایران همچنین نگران است که حمایت اسرائیل از آذربایجان فرصتی برای جمهوری آذربایجان است تا از طریق هواپیماهای تجسسی بدون سرنشین از تهران جاسوسی کند. بعلاوه، اگر باکو کریدور حمل‌ونقل زمینی زنگزور را بسازد و آذربایجان و ترکیه را از طریق ارمنستان جنوبی به هم متصل می‌کند که می‌تواند به انزوای ایران از قفقاز جنوبی بیافزاید.

ضرورت حضور قدرت‌های منطقه‌ای در مذاکرات آتی صلح قره‌باغ

کنارگذاشتن قدرت‌های منطقه‌ای از مذاکرات آتی صلح قره‌باغ کوهستانی اشتباهی نابخردانه خواهد بود. مذاکرات آتی قره‌باغ کوهستانی فرصتی را برای ارمنستان و ترکیه فراهم می‌کند تا گام‌هایی ملموس را در پیگیری روند عادی‌سازی روابط خود بردارند. همچنین ایران می‌تواند با دستیابی به صلح با همسایه خود جمعیت آذری خود را راضی نگه دارد.

آشتی ترکیه و ایران می‌تواند کار واشنگتن برای بهبود روابط خود با آنکارا و تهران را آسان کند. روابط ایالات متحده و ترکیه از اوایل دهه ۲۰۰۰ بدتر شده است. از زمان خروج ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸، روابط ایالات متحده و ایران دچار بحران است. در نتیجه، بحران هسته‌ای ایران بدتر شده و اکنون ایران فاصله کمی با گریز هسته‌ای دارد. واشنگتن و تهران از طریق همکاری بر سر قره‌باغ کوهستانی می‌توانند گفتگوهای صلح را در سایر زمینه‌ها از جمله عدم اشاعه هسته‌ای احیا کنند.

مسیر مشترک صلح

در حالی که ممکن است همکاری دیپلماتیک بین ایران و غرب بعید به نظر برسد، همه طرف‌ها منافع آشکاری در پیشبرد صلح دارند. ایران می‌تواند جمعیت آذری خود را راضی نگه دارد. هم‌چنین ایالات متحده و فرانسه محل زندگی تعداد زیادی از جوامع دیاسپورای ارمنی هستند. همچنین سرمایه‌گذاران آمریکایی و اتحادیه اروپا در پروژه‌های انرژی آذربایجان منافع تجاری زیادی دارند. باکو به ساخت ۲۱۷۴ مایل خط لوله گاز طبیعی به اروپا از طریق گرجستان و ترکیه کمک کرده است. این پروژه‌ها برای موفقیت انتقال انرژی آذربایجان به اتحادیه اروپا و دوبرابر کردن واردات گاز بروکسل از آذربایجان تا سال ۲۰۲۷ حیاتی خواهند بود.

چه شرایطی تضمین‌کننده حل‌وفصل مسالمت‌آمیز نزاع قره‌باغ کوهستانی است؟ ابتدا آذربایجان باید محاصره کریدور لاچین را متوقف کند. این محاصره آزادی رفت‌وآمد ۱۲۰۰۰۰ ارمنی قره‌باغ را محدود و دسترسی آنها به غذا و دارو را تهدید کرده است. پایان‌دادن به این محاصره امتیاز مناسبی است و به ارمنستان اجازه می‌دهد تا قره‌باغ کوهستانی را به عنوان قلمرو آذربایجان به رسمیت بشناسد.

حفاظت از جمعیت ارمنی قره‌باغ کوهستانی نیز برای صلح پایدار حیاتی خواهد بود و نگرانی‌های ایروان در مورد پاک‌سازی قومی را برطرف می‌کند. آزار و اذیت ارامنه قره‌باغ قطعاً منجر به افزایش دخالت نظامی ایران و ترکیه در منطقه خواهد شد. ایالات متحده باید روشن کند که عدم تضمین امنیت ارامنه قره‌باغ بر شهرت باکو به عنوان یک شریک تجاری قابل‌اعتماد تأثیر منفی خواهد گذاشت.

دستیابی به این اهداف، تعهد ایران و ترکیه به کاهش اقدامات تشدیدکننده را تضمین کرده و جلوی تبدیل‌شدن تنش‌های قره‌باغ به یک درگیری بزرگ‌تر را می‌گیرد. نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد ضامن ایدئال و بی‌طرفی برای حفظ این شرایط هستند، زیرا حافظان صلح روسی در فرونشاندن خشونت در منطقه ناکارآمد بوده‌اند. حافظان صلح از ایالات متحده نیز می‌توانند حضور داشته باشند، زیرا این کشور در قفقاز جنوبی منافع خاصی نداشته که باعث شروع جنگ جدیدی بشود.

ایالات متحده باید بداند که مشارکت ترکیه و ایران در مذاکرات آتی صلح قره‌باغ، مزایای زیادی خواهد داشت. نه تنها فرصتی برای گفتگوی آزاد در مورد موضوعات بیشماری فراهم می‌شود، بلکه می‌توان شانس بیشتری برای به صلحی پایدار در منطقه قره‌باغ به دست آورد.