وزن سنگین خاورمیانه در بریکس جدید؛ عضویت ایران و عربستان به نفع چین تمام می‌شود یا غرب؟

به گزارش اکوایران، در نشست اخیر بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) که در 22 تا 24 اوت 2023 در ژوهانسبورگ برگزار شد، شش کشور دیگر برای عضویت پذیرفته شدند که از این میان چهار کشور از خاورمیانه هستند شامل مصر، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی. بنابراین، خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA)  که پیش از این نماینده‌ای در گروه پنج عضوی بریکس نداشتند، از ژانویه 2024 چهار عضو در گروه گسترش یافته یازده کشوری - شامل آرژانتین و اتیوپی- خواهد داشت.

صدای غالب خاورمیانه در بریکس

به نوشته پایگاه اندیشکده شورای آتلانتیک، مشخص نیست که آیا نام اختصاری بریکس شامل اعضای جدید هم خواهد شد یا اینکه همچنان به عنوان بریکس یا شاید بریکس‌ پلاس شناخته می‌شود. با این حال، بدیهی است که نگرانی‌ها و صداهای کشورهای خاورمیانه، نقش غالب‌تری در اجلاس‌های آینده ایفا خواهد کرد.

اما در حالی که چهار کشور خاورمیانه و شمال آفریقا در بریکس پذیرفته شده‌اند، دولت‌های دیگری نیز در این منطقه بودند که امیدهایشان ناامید شد: الجزایر، بحرین، سودان، سوریه و ترکیه که طبق گزارش‌ها، همه آنها به دنبال پذیرش بوده‌اند. با توجه به اهمیت الجزایر به عنوان صادرکننده گاز و نقش فزاینده ترکیه به عنوان یک قدرت منطقه‌ای در همسایگی خود و فراتر از آن، به نظر می‌رسد که هر دو نسبت به اتیوپی جنگ‌زده، کاندیدای مناسب‌تری برای پذیرش در بریکس بودند. با این حال، شاید پذیرش بیش از چهار عضو جدید از خاورمیانه -در حالی که کشورهای جنوب صحرای آفریقا و آمریکای لاتین هر کدام یک عضو گرفتند- از نظر رهبران فعلی بریکس نامتعادل به نظر می‌رسید.

چالش‌ها در پذیرش اعضای بیشتر

با این فرض که برای پذیرش تعداد بیشتری از اعضا در بریکس، همچنان اتفاق نظر لازم خواهد بود، چهار عضو خاورمیانه‌ای واضحاً باید با هر گونه گسترش آتی موافق باشند. اگر روابط بهبود یافته اخیر بین ایران از یک سو و عربستان سعودی و امارات از سوی دیگر تداوم یابد، آنگاه توافق آن‌ها با یکدیگر می‌تواند سایر اعضای بریکس را در مورد پذیرش کشورهای دیگر منطقه متقاعد کند. اما اگر روابط ایران-سعودی و ایران-امارات به حالت پرچالش معمول خود بازگردد، ممکن است نتوانند بر سر هیچ عضو جدیدی از خاورمیانه و شمال آفریقا به توافق برسند - و سایر اعضای بریکس هم ممکن است نتوانند آنها را متقاعد کنند.

با این حال، گسترش بریکس تنها موضوع در دستور کار اعضای قدیمی و جدید نخواهد بود. اساسی‌ترین کارکرد بریکس تا به امروز، به عنوان یک مجمع گفتگو برای دولت‌های مهم غیرغربی بوده است، همانطور که G-7 یک مجمع گفتگوی حیاتی برای دولت‌های مهم غربی است. مصر، ایران، عربستان سعودی و امارات همگی دولت‌هایی هستند که با روسیه و چین در مخالفت با انتقادات غربی‌ها در مورد حقوق بشر و کاستی‌های دموکراتیک، مخالفت خواهند کرد.

بریکس همچنین یک دستورکار توسعه اقتصادی را بر عهده گرفته است، با طرح‌های مختلف برای وام دادن و سرمایه گذاری در کشور‌های یکدیگر و همچنین سایر اقتصادهای در حال توسعه. با این حال، تاکنون پول این طرح‌ها عمدتاً از چین تامین شده است. اقتصادهای برزیل، روسیه و آفریقای جنوبی همگی در دهه 2010 دچار رکود شدند. همه آن‌ها به سرمایه‌گذاری نیاز دارند و واقعاً در موقعیتی نیستند که سرمایه تأمین کنند. با این حال، اضافه شدن عربستان سعودی و امارات به بریکس می‌تواند تزریق منابع مالی از سوی آن‌ها برای فعالیت‌های توسعه بریکس را به همراه داشته باشد. نه مصر با مشکلات مزمن اقتصادی‌اش و نه ایران به شدت تحت تحریم به نظر نمی‌رسد در موقعیتی باشند که به این تلاش‌ها کمک کنند، چه بسا خود آن‌ها به دنبال منابع مالی هستند. با این حال، این که آیا عربستان سعودی و امارات مایل به ارائه منابع مالی و سرمایه‌گذاری در ایران خواهند بود، با اگر و امّای زیادی همراه است. طبیعتاً اگر روابط آنها با تهران تیره شود، هیچگونه سرمایه‌ای را تامین نخواهند کرد.

کمک به حل اختلافات؟

این به این دلیل است که به نظر نمی‌رسد بریکس- چه به عنوان یک گروه پنج عضوی یا یازده عضوی-  بتواند اختلافات بین اعضای خود را حل کند. چین و هند علیرغم عضویت مشترکشان در بریکس (و همچنین سازمان همکاری شانگهای)، همچنان بر سر مرز مشترک خود و همچنین روابط چین با پاکستان و پیوندهای هند با ایالات متحده و غرب، در تضاد هستند. به همین ترتیب، بعید به نظر می‌رسد که عضویت مشترک در بریکس از یک سو به تهران و از سوی دیگر به ریاض و ابوظبی کمک کند تا مشکل خود را حل کنند. مسکو، پکن و دهلی‌نو نیز پس از پیوستن آن‌ها به بریکس بیش از گذشته، تمایل به انتخاب یک طرف در برابر دیگرب ندارند.

بریکس یک پیمان امنیتی جمعی در برابر تهدیدهای خارجی نیست. لفاظی‌های اجلاس‌های بریکس اغلب ضدغربی است -به ویژه از سوی مقامات روسی و چینی که اخیراً بریکس را ترغیب کردند که به عنوان یک بلوک ضد غرب عمل کند - اما اعضا آن متعهد به دفاع از یکدیگر نیستند. در واقع، جالب است که در حالی که یکی از اعضای جدید خاورمیانه‌ای - ایران - به شدت با غرب در تضاد است، مصر، عربستان سعودی و امارات علیرغم برخی اختلافات مهم، به همکاری امنیتی گسترده خود با ایالات متحده ادامه می‌دهند.

برای مصر، عربستان سعودی و به ویژه امارات، پیوستن به بریکس به مثابه اعلام این است که در عین حال که با آمریکا و غرب همکاری می‌کنند، با روسیه و چین نیز کار می‌کنند و غرب باید این را بپذیرد. شاید عضویت آ‌ن‌ها در بریکس در واقع به نفع ایالات متحده و غرب باشد. در حالی که بریکس همیشه خود را از غرب متمایز کرده است، اضافه شدن سه کشور عربی به صفوف آن صدای اعضای فعلی برزیل، هند و تا حدی آفریقای جنوبی را در بحث با اعضای ضدغربی‌تر (روسیه، چین و اکنون ایران) تقویت می‌کند، که برای آنها همکاری با غرب در برخی زمینه‌ها مطلوب است. شاید آنها حداقل بتوانند از تبدیل شدن بریکس به یک گروه کاملاً خصمانه با غرب توسط مسکو، پکن و تهران جلوگیری کنند.