مهره حیاتی در شطرنج فلسطین؛ پشت‌پرده مخالفت شدید سیسی با ورود پناهجویان فلسطینی

به گزارش اکوایران، قاهره درباره جریان ناپایدار پناهجویان، تهدیدات تروریستی در صحرای سینا، و آرمان‌های سیاسی بلندمدت فلسطینی‌ها نگرانی‌های قابل درکی دارد که همه این‌ها باید در هنگام فشار برای ایجاد کریدورهای بشردوستانه به غزه در نظر گرفته شوند.

به نوشته انستیتوی واشنگتن، مصر به لطف جنگ اسرائیل و غزه دوباره به عنوان یک بازیگر محوری در خاورمیانه ظاهر شده است. نقش آن با حضور تعدادی از رهبران عرب و اروپایی در نشست روز شنبه قاهره، نشان داده شد. اگرچه این نشست در صدور بیانیه واحدی ناکام ماند و چالش‌های یافتن زمینه مشترک بی‌پاسخ گذاشته شد، اما پس از اینکه چندین کشور عربی از ملاقات با جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در اوایل هفته امتناع کردند، مصر نقش مهمی در گرد هم آوردن رهبران عرب ایفا کرد.

مهره مصر در شطرنج فلسطین

مصر تنها یک رهبر در میان کشورهای عربی متحد غرب نیست. این کشور یک شریک حیاتی برای دولت بایدن در همه مسائل مربوط به غزه است؛ زیرا کنترل گذرگاه رفح را در اختیار دارد که در حال حاضر تنها نقطه ورود به نوار غزه از زمان بستن تمامی گذرگاه‌های مرزی اسرائیل پس از حمله ۷ اکتبر حماس است. داشتن این گذرگاه به مصر این امکان را می‌دهد که شرایط ورود کمک‌های بشردوستانه به خاک فلسطین را دیکته کرده و از آن‌ها استفاده کند.

ناراحتی واشنگتن که سالانه بیش از یک میلیارد دلار کمک نظامی به مصر ارسال می‌کند، از اینکه قاهره به شهروندان آمریکایی و سایر اتباع خارجی اجازه خروج از غزه را از طریق این گذرگاه نمی‌دهد، قابل درک است (ظاهراً مصر خروج آن‌ها را منوط به ورود کمک‌ها به غزه کرده است). همچنین خشم گروه‌های بشردوستانه از عدم گشایش مرزهای مصر به روی یک کریدور بشردوستانه برای پناه‌بردن صدها هزار آواره فلسطینی به خارج از غزه نیز قابل درک است.

اما مواضع مصر نشان‌دهنده نگرانی‌هایی جدی و قابل توجه است. اول و مهم‌تر از همه، ترس از به راه‌افتادن جریان عظیم پناهجویان در صورت بازشدن گذرگاه است. یک دهه پس از آغاز جنگ داخلی سوریه، مصر ادعا می‌کند که میزبان ۹ میلیون پناهنده از کشورهای مختلف است، بدون اینکه افقی برای بازگشت آن‌ها به وطنشان وجود داشته باشد. برای مصر، سیل پناهجویان فلسطینی نه تنها چالش‌های انسانی و اقتصادی را به همراه خواهد داشت، بلکه منجر به مشکلات امنیتی و سیاسی نیز خواهد شد.

پاسکاری آوارگان

عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر در روز چهارشنبه و در اظهاراتی صریح و بی‌ابهام هشدار داد که انتقال فلسطینیان به شبه‌جزیره سینا، این منطقه را به سکوی پرتاب حملات علیه اسرائیل تبدیل کرده و سپس، به انتقام‌جویی اسرائیل علیه خاک مصر، آغاز جنگ بین این دو و برهم‌زدن وضعیت به اصطلاح صلح آن‌ها منجر خواهد شد. علاوه بر این، حرکت آوارگان فلسطینی به خارج از غزه، خاطرات آوارگی گسترده‌ای را که با ایجاد اسرائیل در سال ۱۹۴۸ همراه بود، تداعی خواهد کرد. مصر از این بیم دارد که چنین احتمالی امیدها برای حل مناقشه فلسطین و اسرائیل را بر اساس راه‌حل به اصطلاح دو کشوری پایان داده و در عوض، خلأیی دیپلماتیک ایجاد کند و منجر به ملتهب‌‌شدن افکار عمومی جهان عرب شود.

این نگرانی به قدری در منطقه گسترده و عمیق است که حتی با افزایش تلفات غیرنظامیان فلسطینی پس از ۷ اکتبر، سایر کشورهای عربی از مصر در مخالفت شدیدش با بازکردن صحرای سینا برای پناهندگان فلسطینی حمایت می‌کنند. حتی آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا پس از پایان سفر به چند پایتخت عربی، به تلویزیون العربیه گفت که «تقریباً از همه تمام رهبران منطقه که آن‌ها صحبت کرده‌ام، شنیده‌ام که این یک ایده غیرمشروع بوده، و بنابراین، ما از آن حمایت نمی‌کنیم».

علاوه بر این، مصر معتقد است که مناقشه فلسطین و اسرائیل در نهایت مشکل اسرائیل است و اسرائیل باید هرگونه هزینه سیاسی یا سرزمینی را متحمل شود. در دوران ترامپ، پیشنهاد آمریکا برای ایجاد زیرساخت در سینا برای خدمت به غزه توسط قاهره رد شد و قاهره آن را به عنوان مسیری لغزنده که می‌تواند مصر را به درگیری اسرائیل و فلسطین بکشاند، رد کرد.

دردسرسازی اخوان‌المسلمین

مصر همچنین نگران است که بازکردن گذرگاه رفح به حماس و نیروهایش اجازه ورود دهد. حماس شاخه‌ای از اخوان‌المسلمین و جدی‌ترین رقیب سیاسی داخلی سیسی بوده است. مصر از زمان انقلاب ۲۰۱۱ مصر که رژیم مبارک را سرنگون کرد، با عملیات‌های ترور توسط اسلام‌گرایان در شبه‌جزیره سینا روبرو بوده است.

به همه این دلایل و اندکی پس از تسلط حماس در غزه در سال ۲۰۰۷، مصر مرزها را مسدود کرد. بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، مصر تا سال ۲۰۱۸ کل شهر رفح سینا در سمت مرزهای مصر را با خاک یکسان و ۷۰ هزار نفر را آواره کرد تا یک منطقه حائل به وسعت نزدیک به یک مایل ایجاد کرده تا از ورود سلاح و شبه‌نظامیان از طریق تونل‌های بین مصر و غزه جلوگیری کند. برای تأکید بر این نکته، مصر حتی آن تونل‌ها را آب گرفت. در سال ۲۰۲۰ نیز مصر یک دیوار بتنی مسلح ۲۰ فوتی ساخت که در عمق زمین نیز به ۱۶ فوت می‌رسید.

این دیوار کمک کرده که جنگ غزه به مصر سرایت نکند. با این حال و مانند دیگر کشورهای خاورمیانه، آنچه در غزه اتفاق می‌افتد بر مصر تأثیر می‌گذارد؛ جایی که منبع قابل توجهی از حمایت از فلسطینی‌ها وجود دارد. برای اولین‌بار پس از دوران حسنی مبارک، دولت مصر با سازماندهی تظاهرات ضداسرائیلی، سعی کرد تا جلوتر از افکار عمومی در حمایت از فلسطینی‌ها عمل کرده و تظاهرات را کنترل کند.

خرید حسن نیت

حمایت قاطعانه آمریکا از اسرائیل که نشان‌دهنده سیاست دیرینه کاخ سفید بوده، ناگزیر تنش‌های بیشتری در جهان عرب ایجاد کرده است. این دیدگاه که ایالات متحده در اعمال اسرائیلی‌ها و رنج انسانی در غزه شریک است، طرفداران زیادی در جهان عرب داشته که بخشی از آن ناشی از همدردی و بخشی به دلیل فرصت‌طلبی سیاسی است. این طبیعتاً تعامل مصر با ایالات متحده را پیچیده کرده و همچنین نشان می‌دهد که چرا پس از انتشار گزارش‌های انفجار یک بیمارستان در غزه، دیدار سیسی و بایدن لغو شد.

با این حال، رویکرد ظریف ایالات متحده به لغو این دیدار که آن را به اعلام عزای عمومی در کشورهای عربی و همدردی با قربانیان حادثه مربوط دانست، به کاهش فشارها بر سیسی که به خاطر حضور عمومی در کنار رئیس‌جمهور آمریکا در شرایط کنونی تحت انتقاد شدیدی قرار دارد، کمک کرد. سیاست بعدی ایالات متحده، با تمرکز بر ارسال کمک به غزه، هم‌چنین نشان‌دهنده حمایت از موضع مصر و برانگیختن حسن نیت قاهره بود.

بدین ترتیب، حل مناقشه کنونی در گروی فهم این مسئله است که به دلایل جغرافیایی، تاریخی و وزنه دیپلماتیک، مصر محور اصلی آن است.