منازعه تهران و تل‌آویو در نقطه جوش؛ پکن پا وسط می‌گذارد؟

به گزارش اکوایران، پس از پاسخ بی‌سابقه ایران به اسرائیل با پرتاب صدها پهپاد و موشک، چین «نگرانی عمیق» خود را نسبت به تشدید تنش‌ها در خاورمیانه ابراز کرده است؛ واقعه‌ای که چشم انداز جنگی گسترده‌تر را در منطقه‌ای افزایش داده است که پکن متعهد شده است در آن نقش صلح‌ساز را بازی کند و چشم انداز امنیتی خود را دنبال کند.

بازگشت به خاورمیانه

وزارت امور خارجه چین در بیانیه‌ای روز یکشنبه گفت: «(چین) از طرف‌های مربوطه می‌خواهد برای جلوگیری از تشدید بیشتر تنش‌ها، آرامش و خویشتن‌داری به کار بگیرند.» پکن دور جدید تشدید را نتیجه سرریز جنگ غزه دانست که گفت باید در اسرع وقت به پایان برسد.

وزیر امور خارجه چین روز دوشنبه در تماسی با حسین امیرعبداللهیان، همتای ایرانی خود، تاکید کرد که پکن به شدت حمله اول آوریل اسرائیل به مجموعه کنسولگری ایران را محکوم و قاطعانه با آن مخالف است.

وانگ پاسخ ایران را محکوم نکرد. وانگ به بیانیه ایران مبنی بر محدود بودن اقدام ایران و «دفاع از خود» اشاره کرد و از تاکید تهران بر «هدف قرار ندادن کشورهای منطقه و همسایه» قدردانی کرد.

به طور جداگانه، ژای جون، فرستاده ویژه چین در امور خاورمیانه روز دوشنبه با ایریت بن‌عبا ویتال، سفیر اسرائیل در چین دیدار کرد و درخواست پکن برای «آتش بس فوری و توقف خصومت‌ها» در غزه و «نگرانی عمیق» در مورد تشدید تنش‌های منطقه‌ای را تکرار کرد.

تصمیم ایران برای حمله مستقیم به اسرائیل، جنگ در سایه بین دو دشمن منطقه‌ای را از سایه خارج کرده است. متحدان غربی از اسرائیل خواسته‌اند تا تنش‌ها را کاهش دهد. ترس‌ها از یک جنگ همه جانبه منطقه‌ای افزایش یافته است، سناریویی که واشنگتن به دنبال کمک گرفتن از پکن برای اجتناب از آن است.

پس از حمله دمشق، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده با وانگ - و دیگر همتایانش در ترکیه و عربستان سعودی - صحبت کرد تا «روشن کند که تشدید تنش به نفع هیچ‌کس نیست.» به گفته سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، «کشورها باید از ایران بخواهند که درگیری را تشدید نکند.»

از زمان آغاز جنگ بین اسرائیل و جنبش فلسطینی حماس در اکتبر گذشته، این اولین باری نبود که ایالات متحده از چین خواسته است بر ایران اعمال نفوذ کند.

در پی حملات نیروهای حوثی به کشتی‌های تجاری در دریای سرخ، مقامات آمریکایی بارها سعی کردند پکن را به فشار بر تهران - که از انصارالله حمایت می‌کند- وادار کنند تا حملات را مهار کند.

روابط نه چندان خوب

شعله ور شدن اخیر تنش‌ها مجدداً سؤالاتی را در مورد میزان نفوذ چین بر ایران ایجاد کرده است و اینکه آیا پکن مایل است سرمایه سیاسی خود را به نفوذ تبدیل کند.

ویلیام فیگوئروا، استادیار دانشگاه گرونینگن در هلند، گفت: «بر روی کاغذ، چین اهرم بالقوه زیادی بر ایران دارد.»

چین بزرگترین شریک تجاری ایران در دهه گذشته بوده است و 90 درصد از صادرات نفت ایران را خریداری می‌کند و راه نجاتی را برای تهران در برابر تحریم‌های آمریکا فراهم می‌کند. شرکت‌های چینی نیز تجهیزات امنیتی و نظارتی را در اختیار ایران قرار می‌دهند.

فیگوئروآ گفت، با این حال، در عمل برای چین دشوار است که این اهرم‌ها را برای تأثیرگذاری بر رفتار ایران استفاده کند.

او گفت: «اسلحه ساختن از این روابط تجاری، به ویژه در مسئله‌ای به این مهمی، استراتژی منطقه‌ای بزرگ‌تر پکن برای توسعه روابط اقتصادی نزدیک در سراسر جنوب جهانی را تضعیف می‌کند.»

چین به شدت ردپای اقتصادی و سیاسی خود را در خاورمیانه گسترش داده است. در سال‌های اخیر، شی جین‌پینگ، رهبر چین قول داده است که «با خرد چینی به ترویج صلح و آرامش در خاورمیانه کمک کند» که بخشی از ابتکار امنیت جهانی خود برای ارائه جایگزینی برای نظم امنیتی تحت رهبری غرب است.

سال گذشته، پکن یک میانجی‌گری مهم در روابط میان عربستان سعودی و ایران، دو رقیب دیرینه منطقه‌ای، انجام داد، اما تحلیلگران می‌گویند که اعمال نفوذ بر ایران در درگیری‌های جاری می‌تواند وظیفه سخت‌تری برای چین باشد.

فیگوئروا گفت که روابط بین پکن و تهران به دلیل «مشکل مزمن سرمایه گذاری کم چین در ایران» علیرغم وعده‌های مکرر و همچنین تلاش‌های قبلی برای تأثیرگذاری بر سیاست ایران در مورد حملات حوثی‌ها تحت فشار است.

او افزود: «در حالی که آن‌ها از ایفای نقش در مذاکرات خوشحال می‌شوند، اما واقعیت این است که فاقد قدرت قهری واقعی در منطقه هستند و در درجه اول به ابتکارات تجاری و دیپلماتیک علاقه‌مند هستند. آنها از این موضوع آگاهند و مشتاق نیستند که از قابلیت‌های خود فراتر بروند، کاری که معتقدند ایالات متحده انجام داده است.»

و در حالی که چین واقعاً نگران خطری است که یک درگیری گسترده‌تر برای سرمایه‌گذاری و تجارتش در منطقه، به‌ویژه معاملات انرژی‌اش به همراه دارد، اما معتقد است که علت اصلی، درگیری در غزه است.

فیگوئروآ گفت: «بنابراین، راه‌حل واقعی را نه در محدود کردن ایران توسط چین، بلکه در محدود کردن اسرائیل توسط ایالات متحده و حل مناقشه از طریق مذاکره‌ای می‌دانند که شامل راه‌حل دو کشوری باشد.»

بدون محکومیت ایران

عدم محکومیت چین برای پاسخ ایران در تضاد با ایالات متحده و سایر متحدان غربی و همچنین واکنش خود پکن پس از حمله اسرائیل به مجتمع دیپلماتیک ایران در سوریه در اوایل ماه جاری بود.

وانگ ونبین، سخنگوی وزارت خارجه چین روز پس از حمله در یک کنفرانس خبری عادی گفت: «امنیت نهادهای دیپلماتیک نباید نقض شود و باید به حاکمیت و استقلال سوریه احترام گذاشته شود.»

پکن این پیام را هفته گذشته به واشنگتن منتقل کرد، زمانی که وانگ در تماس تلفنی خود با بلینکن تاکید کرد که، «چین حمله به سفارت ایران در سوریه را به شدت محکوم می‌کند».

یون سان، مدیر برنامه چین در اندیشکده مرکز استیمسون مستقر در واشنگتن، گفت چین تمایلی به محکوم کردن ایران به خاطر حملات تلافی جویانه‌اش ندارد زیرا تهران را قربانی می‌بیند.

«من فکر می‌کنم چینی‌ها با توجه به تجربه خودشان از بمباران سفارت چین در بلگراد توسط آمریکا، نسبت به ایران همدل هستند. به همین دلیل است که چین ایران را محکوم نمی‌کند.»

در جریان حمله هوایی ناتو به یوگسلاوی سابق در سال 1999، خلبانان به سفارت چین در بلگراد حمله کردند و سه خبرنگار چینی را کشتند. بیل کلینتون، رئیس جمهور وقت ایالات متحده، از جیانگ زمین، رهبر وقت چین عذرخواهی کرد.

سان گفت: «بنابراین بعید است که چین بر ایران فشار بیاورد. برای چین، اگر آمریکا فشار کافی بر اسرائیل وارد می کرد، نه حمله اسرائیل و نه انتقام ایران انجام می‌شد. اعمال فشار بر ایران که در وهله اول قربانی دیده می‌شود، غیرمنطقی است.»