بن‌بست سیاسی اسرائیل

در اوایل مِی سال ۲۰۲۰، کابینه بِنِت-لاپید کنست (پارلمان اسرائیل) را منحل و انتخابات زودهنگام را برای اول نوامبر تعیین کرد. نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل پس از یک سال حضور در سمت خود، استعفا داد و اعلام کرد که در انتخابات آینده شرکت نخواهد کرد. یائیر لاپید، وزیر امور خارجه اسرائیل نیز موقتا در جای او ریاست کابینه را به دست گرفت. این پنجمین انتخابات اسرائیل در ۴ سال اخیر بود.

چماق و هویج بایدن برای نتانیاهو؛ اصفهان در ازای سیوان؟

اما چه علتی پشت بن‌بست سیاسی اسرائیل بوده و راه حل آن چه خواهد بود؟

بن‌بست سیاسی اسرائیل بین جریان راست و چپ نیست. اکثریت قابل توجهی از اسرائیلی‌ها هوادار جناح راست هستند. این بن‌بست ناشی از ظهور جریان راست‌گرای نتانیاهو در ۴ سال پیش به عنوان حاکم فضای سیاسی اسرائیل است. راست‌گرایان مخالف نتانیاهو نیز متشکل از سیاستمدارانی است که از بنیامین نتانیاهومتنفر بوده که تمایل خود به اخراج او از رهبری را بیش از تمایلشان برای پیشبرد اهداف ایدئولوژیک توسط کابینه در اولویت قرار می‌دهند.

راست مخالف نتانیاهو اولین بار پس از دور اول انتخابات آوریل ۲۰۱۹ ظاهر شد. بلوک راست‌گرای نتانیاهو با کسب ۶۵ کرسی اکثریت کنست را به دست آورد. اما پنج کرسی از آن‌ها متعلق به حزب اسرائیل بیتنو به رهبری آویگدور لیبرمن، وزیر خارجه و  وزیر دفاع بود.

لیبرمن که زمانی رئیس دفتر نتانیاهو بود، در طول مبارزات انتخاباتی وعده داد که به ائتلاف نتانیاهو خواهد پیوست؛ اما امتناع او از پیوستن به ائتلاف، اسرائیل را مجبور به برگزاری انتخابات دوم و سپس سوم کرد.

نتانیاهو که به لطف لیبرمن هنوز پس از دور سوم از اکثریت برخوردار نبود، با حزب چپ میانه آبی و سفید، به رهبری بنی گانتز، رئیس سابق ستاد ارتش اسرائیل تشکیل کابینه داد. گانتز برای پیوستن به کابینه نتانیاهو امتیازات بزرگی گرفت. او خواستار ایجاد یک جایگاه جدید تحت عنوان «نخست‌وزیر جایگزین» و همچنین توافقی شد که گانتس را پس از ۱۸ ماه به صورت چرخشی، نخست‌وزیر می‌کرد. این امتیازات در حالی به گانتس داده شد که تنها ۱۵ کرسی در کنست داشت و حزب لیکود نتانیاهو ۳۶ کرسی را به دست آورده بود. گانتس تعداد مساوی وزرای کابینه از دو حزب و حق وتو بر تمام تصمیمات کابینه را شرط ائتلاف با نتانیاهو قرار داد.

حق وتوی گانتس کابینه را فلج کرد. از ممانعت برای خرید واکسن‌های کرونا تا مخالفت با طرح «پیمان ابراهیم» پیشنهادی دولت ترامپ در سال ۲۰۲۰ تا تضعیف اقدامات نتانیاهو علیه ایران، سنگ‌اندازی‌های گانتس موجب شد تا نتانیاهو تصمیم به برگزاری انتخابات چهارم بگیرد. حتی نظرسنجی‌ها نیز به نفع نتانیاهو بود.

اما پس از برگزاری انتخابات جدید، یک جریان جدید ضد نتانیاهو ظهور کرد.

گیدئون سعار، رقیب شکست‌خورده نتانیاهو برای رهبری لیکود این حزب را منحل کرده و حزب امید نو را تشکیل داد. او در یک پلاتفرم متناقض از حکومت به سمت راست نتانیاهو و امتناع از حضور در ائتلاف تحت رهبری نتانیاهو نامزد شد.

سعار هیچ‌وقت توضیح نداد که چگونه می‌خواست بدون شراکت با حزب نتانیاهو، که بیش از یک چهارم کنست را تشکیل می‌داد، تشکیل کابینه دهد. ظاهراً رأی‌دهندگان نیز هرگز به این تناقض توجه نکردند. حزب سعار در آن انتخابات تنها شش کرسی به دست آورد.

انتخابات مارس ۲۰۲۱ نیز به بن بست رسید. بلوک راست‌گرای نتانیاهو ۵۹ کرسی به دست آورد. بلوک چپ ۳۸ و احزاب ضد صهیونیستی لیست عربی ۱۰ و لیبرمن ۷ کرسی را کسب کرد. بنابراین، رأی و ائتلاف سعار سرنوشت‌ساز شد.

سعار به جای کنارگذاشتن تنفر از نتانیاهو و تشکیل یک کابینه راست گرا، به لیبرمن و لاپید که رئیس جریان چپ بودند پیوست و به نفتالی بِنِت رو آورد. بنت حزب هفت‌نفره یامینا را رهبری می‌کرد. در طول انتخابات، نتانیاهو بارها هشدار داده بود که بنت قصد دارد رای‌دهندگان خود را رها کرده و به ائتلاف چپ‌ها بپیوندد. اتهاماتی که بنِت آن‌ها را رد می‌کرد.

لاپید، سعار و لیبرمن به بنت گفتند که اگر به رأی‌دهندگانش پشت کند، او را برای دو سال نخست وزیر خواهند کرد. بنت نیز با خوشحالی پذیرفت. سپس با کمک جناح چهارنفره اخوان‌المسلمین، بنت و لاپید تشکیل کابینه دادند.

نفتالی بنت، نخست وزیر اسرائیل و یایر لاپید، وزیر امور خارجه اسرائیل (عکس از امیر لوی)

موفقیت کابینه بنت-لاپید به دو چیز بستگی داشت. یا اعضای جناح راست ائتلاف به چپ می‌پیوستند یا اینکه اکثریت چپ‌ها با جریان راست همراه می‌شدند. علی‌رغم تمایل بنت به ایجاد تغییر و پشت‌کردن سعار و جناحش به تمام سیاست‌ها و اهداف جریان راست، بنت نتوانست کاملا بر ائتلاف مسلط شود. یکی از اعضا از پیوستن به ائتلاف خودداری کرد. و با گذشت زمان نیز پنج نفر دیگر ائتلاف شرط و شروط گذاشتند.

اعضای جناح بنت برای همراهی با بنت سخت تحت فشار بودند؛ زیرا نتانیاهو فراتر از انتظارات آن‌ها عمل کرد. سعار، بنت و لیبرمن فکر می‌کردند که پس از تشکیل کابینه ائتلافی، اعضای حزب لیکود و هم‌جناحی های آن‌ها در جریان راست‌گرا نتانیاهو را رها خواهند کرد. آنها قانونی را به تصویب رساندند که پیوستن اعضای لیکود به ائتلاف را آسان‌تر می‌کرد. آنها تصور می‌کردند که نتانیاهو پس از یک دهه قدرت، یک روز هم در سنگر مخالفان دوام نخواهد آورد.

در کمال تعجب، تمام فرضیات آنها اشتباه بود. کابینه زیر بار تضادهای داخلی خود فرو ریخت. اعضای راست‌گرای آن به‌خاطر خیانت به آرمان‌های خود و همچنین تقویت جریان چپ رادیکال و احزاب اخوان‌المسلمین، به سختی مورد انتقاد قرار گرفتند. از آن طرف، هیچ یک از اعضای لیکود و یا ائتلاف نتانیاهو به کابینه بنت-لپید نپیوست.

سه ماه  قبل از اعلام انحلال مجلس توسط کابینه بنت-لاپید، آن‌ها با استعفای یکی دیگر از اعضای حزب بنت از ائتلاف و پیوستن به مخالفان، اکثریت خود درم مجلس را از دست دادند. هر روز یک قانون‌گذار دیگر طلب امتیازهای بیشتری می‌کرد. حتی بنت پایش را فراتر گذاشت و روزبه‌روز به گروه شش‌نفره فهرست مشترک عربی وابسته شد. هیچ یک از اعضای این فراکسیون حق موجودیت اسرائیل را قبول ندارند. حتی برخی از اعضای آن با گروه‌های مقاومت مانند حزب‌الله همسو هستند.

ناکارآمدی ائتلاف به قدری بود که حتی تصمیمات لازم برای اداره صحیح امور جاری را تصویب کند. تلاش‌های بنت و لاپید برای سرزنش مخالفان نیز ناموفق بود. سرانجام، در اول ماه مِی، بنت و لاپید اعلام کردند که خواستار استعفا بوده و لاپید موقتا نخست‌وزیر شد.

سرانجام در روز نخست ماه نوامبر ۲۰۲۲، نتایج انتخابات کنست اسرائیل نشان داد که ائتلاف راست ملی‌گرای نتانیاهو ۶۴ کرسی کنست را از آن خود کرد که ۳۲ کرسی از آن متعلق به حزب لیکود است.

اکنون سؤال این است که آیا کابینه جدید به ناکارآمدی سیاسی اسرائیل پایان خواهد داد یا بحران جدیدی جلوی کار کابینه را خواهد گرفت؟

اما به قطع می‌توان گفت که هرج‌ومرج سیاسی اسرائیل تنها با از بین‌رفتن جناح راست ضدنتانیاهو ممکن بود.