سرخوردگی حماس از اردوغان؛ اظهارات ضدونقیض پیرامون اخراج هنیه از استانبول

به گزارش اکوایران، ترکیه در تلاش است تا مواضع خود را در قبال جنگی که حماس در 7 اکتبر علیه اسرائیل به راه انداخت، به دقت تنظیم کند، و در عین حال به حمایت از آرمان فلسطین ادامه دهد، همچنین روابط با حماس را سرد کند و به دنبال جلوگیری از درگیری جدید با اسرائیل باشد.

به نوشته المانیتور، این بحران زمانی رخ داده که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به دنبال عادی‌سازی روابط با قدرت‌های منطقه‌ای از جمله اسرائیل است. پس از سال‌ها اختلاف دوجانبه، اردوغان ماه گذشته در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل دیدار و از او برای بازدید از آنکارا دعوت کرد.

در نگاه اول، می‌توان گفت که روابط نزدیک دولت اردوغان با حماس اکنون آن را به حاشیه رانده است. علاوه بر این، می‌توان انتظار داشت که فشار فزاینده آمریکا بر آنکارا برای قطع روابط با حماس پس از فرونشستن گرد و غبار، افزایش یابد.

با این وجود، برای غرب، ترکیه در حال حاضر نماینده شریکی است که می تواند با حماس گفتگو کند و این به عنوان نوعی آذرخش برای دولت اردوغان عمل می‌کند. تماس‌هایی که از آنکارا برای میانجیگری برای آزادی اسرای خارجی در دست حماس گرفته شد، به اردوغان این فرصت را داد تا نقشی که انتظارش را داشت ایفا کند.

اردوغان بر خلاف طغیان‌های تندخویانه‌اش علیه اسرائیل در گذشته، این بار زبان خود را مهار کرد و مراقب بود که فصل جدیدی را که به تازگی با اسرائیل باز کرده بود، به خطر نیندازد. او ممکن است لحن خود را علیه اسرائیل به دلیل تلفات فزاینده غزه کمی سخت‌تر کرده باشد، اما از حمایتی که حماس را خوشحال می‌کند خودداری کرده است.

نارضایتی از ترکیه

یک منبع فلسطینی در آنکارا با اذعان به ناامیدی طرف فلسطینی به المانیتور گفت: «گروه‌های فلسطینی از جمله حماس از موضع ترکیه ناراضی بوده‌اند. اظهارات ترکیه ناکافی تلقی می‌شود. آنها حتی سفیر اسرائیل را به وزارت خارجه احضار نکردند.»

اسماعیل هنیه، رئیس سیاسی حماس، که در تبعید داوطلبانه در قطر و ترکیه زندگی می‌کند، زمانی که حماس دیوارهای اسرائیل را شکست، در استانبول بود. دو منبع مختلف به المانیتور ادعا کردند که هنیه پس از پخش فیلمی از او در رسانه‌های اجتماعی که نشان می‌دهد او و سایر اعضای حماس در حال تماشای اخبار تهاجم از تلویزیون به سجده می افتند، مؤدبانه اخراج شد.

آنکارا همچنین از اظهاراتی که صالح العاروری، معاون هنیه در آن روز به الجزیره گفت، آزرده خاطر شد. عاروری به خود می‌بالید که حماس به اندازه کافی سرباز اسرائیلی را اسیر کرده است تا اسرائیل را مجبور کند که تمامی اسرای فلسطینی را در زندان‌های خود آزاد کند و به مبارزه ادامه خواهد داد. به گفته این دو منبع، آنکارا مؤدبانه از هنیه و همراهانش خواسته است که ترکیه را ترک کنند، زیرا پس از کشتن اسرائیلی‌ها توسط این گروه، نمی‌خواهد به نظر برسد که از حماس محافظت می‌کند.

روز دوشنبه، یک مقام ترکیه‌ای این ادعا را رد کرد که دولت به هنیه و دیگر مقامات ارشد دستور داده است که ترکیه را ترک کنند.

خالد مشعل، یکی دیگر از شخصیت‌های ارشد حماس، هفته گذشته در مصاحبه‌ای با تلویزیون هابرترک ترکیه گفت که این گروه انتظار حمایت قوی‌تری از آنکارا دارد. «من برای ترکیه احترام زیادی قائلم. ترکیه باید به اسرائیل بگوید «ایست»

با این حال، آنکارا ممکن است سرد شدن روابط کنونی را غیرقابل برگشت نبیند، و رهبران حماس ممکن است به این امید که درهای ترکیه به روی آنها باز بماند، آن را مورد بحث قرار ندهند.

با این وجود، بعید است آنکارا موضع خود را در قبال حماس آنقدر که شرکای غربی‌اش می خواهند، سخت‌تر کند. هاکان فیدان، وزیر امور خارجه گفت: «از آنجایی که غربی‌ها حماس را به عنوان یک سازمان تروریستی تعریف می‌کنند، همه فعالیت‌های آن را در چارچوب تروریسم ارزیابی می‌کنند. ما به نوبه خود می‌گوییم که هیچ طرفی نباید غیرنظامیان را هدف قرار دهد.»

به دستور اردوغان، مقامات اطلاعاتی و وزارت خارجه ترکیه با حماس تماس داشته‌اند اما ظاهراً پاسخ مثبتی به پیشنهادهای میانجی‌گری دریافت نکرده‌اند. به نظر می‌رسد برخی این را نشانه عدم نفوذ آنکارا می‌دانند، اما در مرحله اولیه درگیری، حماس پذیرای پیشنهادات قطر و مصر نیز نبوده است. به گفته این منبع فلسطینی، فشار بر آنکارا برای قطع روابط با حماس بیشتر از سوی ایالات متحده است تا اسرائیل. 

در مورد تلاش‌های میانجی‌گری، این منبع گفت که حماس، جهاد اسلامی و دیگر گروه‌های مقاومت در غزه در حال حاضر مایل به بحث درباره هرگونه میانجیگری نیستند. همه پیشنهادات خواستار آزادی اسرا در ازای توقف حملات هوایی اسرائیل، از سرگیری آب و برق به غزه و باز شدن گذرگاه مرزی رفح بین غزه و مصر بوده‌اند، اما گروه‌های حاکم برغزه اصرار دارند که بمباران باید قبل از هر گونه بحثی متوقف شود. اگر طرفین برای آتش‌بس آماده شوند، مصر میانجیگری را به کسی واگذار نخواهد کرد. قطر و ترکیه می‌توانند نقش های جانبی ایفا کنند.

یک منبع نزدیک به دولت ترکیه گفت که تماس‌ها با حماس بیشتر به قطر منتقل شده است و مصر نقش سنتی خود را حفظ کرده است، در حالی که ترکیه در تماس با ایران و لبنان فعال‌تر است تا از خطر گشودن جبهه جدیدی توسط حزب الله جلوگیری کند. این منبع اذعان کرد که روابط آنکارا با حماس سردتر شده است، حتی اگر تماس‌ها ادامه داشته باشد. رئیس جمهور و وزیر امور خارجه ترکیه با همتایان ایرانی خود تلفنی گفتگو کردند و فیدان روز سه شنبه در لبنان گفت‌وگوهایی داشت.

به گزارش رویترز، اردوغان روز شنبه در تماسی تلفنی با اسماعیل هنیه، رهبر گروه فلسطینی حماس، درباره غزه گفتگو کرد. اردوغان به هنیه از تلاش‌های آنکارا برای آتش بس، رسیدن کمک های بشردوستانه به غزه و درمان احتمالی مجروحان در ترکیه گفت.

خویشتنداری و احتیاط

مانند درگیری‌های قبلی فلسطین و اسرائیل، مصر که نزدیک به دو دهه پس از ایجاد اسرائیل در سال 1948 بر غزه حکومت کرد و همچنان گذرگاه رفح را کنترل می‌کند، به عنوان بازیگری که محتمل‌ترین میز مذاکره را برپا می‌کند، دیده می‌شود، در حالی که ترکیه در نقش محدود باقی می‌ماند. مصر فاصله خود را با حماس حفظ کرده است، به دلیل این که دشمن اخوان المسلمین است و نفوذ بیشتری بر گروه‌های فلسطینی به طور کلی دارد، زیرا اسرائیل آن را میانجی قابل اعتمادتری می‌داند.

صرف نظر از اینکه تلاش‌های میانجی‌گری آنکارا به چه چیزی منجر می‌شود، فعالیت‌های منطقه‌ای اردوغان را افزایش می‌دهد. هر زمان که ترکیه وجهه دیپلماتیک خود را افزایش داده است، مانند جنگ علیه اوکراین و بحران کریدور غلات، اردوغان به طرز ماهرانه‌ای از آن برای ارائه تصویری به عنوان یک رهبر پر طرفدار در عرصه بین‌المللی استفاده کرده است.

به نظر می‌رسد تلاش‌های فیدان، از جمله تماس‌های تلفنی با همتایان متعدد و بازدید از قاهره و بیروت، بر آزادی گروگان‌ها، جلوگیری از بحران انسانی عمیق‌تر و منطقه‌ای کردن درگیری‌ها و احیای روند راه‌حل دو کشور متمرکز است. او در اوایل این هفته در گفتگو با خبرنگاران گفت که آنکارا سیستمی از ضامن‌ها را در حل و فصل نهایی اسرائیل-فلسطین پیشنهاد می‌کند که ترکیه در آن در میان ضامن‌های طرف فلسطینی قرار دارد.

خویشتن داری و احتیاط نشان‌دهنده موضع جدید دولت اردوغان را می‌توان به عوامل متعددی نسبت داد.

اول، ارزش استفاده از آرمان فلسطین در سیاست داخلی ترکیه در حال کاهش است و این تحت تاثیر درگیری‌های سوریه و عراق است.

دوم، تعادل انرژی در شرق مدیترانه روابط خوب با اسرائیل را دیکته می‌کند. موضع مداخله جویانه ترکیه در کشورهای عربی عامل اصلی بدتر شدن روابط این کشور با کشورهای قدرتمند خلیج فارس بود. تلاش‌های آشتی اردوغان در دو سال گذشته زیربنای منافع بزرگ اقتصادی بوده است و او اکنون احساس می‌کند که باید در مورد مسئله فلسطین روی ترمز بایستد.

ثالثاً، تصمیم راهبردی برای ترمیم روابط با ایالات متحده و اتحادیه اروپا، ترکیه را ملزم می‌کند که وضعیت خود را در خاورمیانه دوباره تنظیم کند.

هنوز مشخص نیست که آیا این بار بتواند از پس آن بربیاید یا نه، اما آنکارا به خوبی از جنگ اوکراین آموخته است که با ایفای نقش میانجی دستاوردهایی به دست می‌آورد.