بیزنس اینسایدر: چرا ایران کشتی‌های جنگی خود را در حوادث از دست می‌دهد؟

به گزارش اکوایران، در حادثه دیگری برای نیروی دریایی ایران، ناوچه سهند روز یکشنبه واژگون شد و روز سه شنبه در آب‌های کم عمق بندرعباس در جنوب ایران به طور کامل غرق شد. این سومین کشتی است که نیروی دریایی ایران از سال 2018 بر اثر حوادث از دست داده است.

به گزارش رسانه‌های رسمی، سهند ابتدا «به دلیل نشت آب به داخل مخازن، تعادل خود را از دست داد» و به یک سو غلتید، به طوری که تنها بخشی از بدنه و گنبد سونار آن بالای آب بود. نتیجه آن مرگ حداقل یک نفر و تعدادی مجروح بود، اما کشتی «به سرعت به حالت تعادل بازگردانده شد». با این حال، روز سه‌شنبه، رسانه‌های محلی گزارش دادند که ناوچه به طور کامل غرق شده و گفتند طنابی که آن را نگه داشته بود پاره شده است.

مشکل در نگهداری یا طراحی؟

این رشته سوانح حاکی از کمبود آموزش پایه و نظارت در زمانی است که نیروی دریایی ارتش ایران در حال عقب افتادن از دیگر نیرو، یعنی نیروی دریایی سپاه، است.

یکی از کارشناسان هشدار می‌دهد که  احتمال خرابکاری نباید رد شود. همچنین ممکن است این ناوچه ساخت ایران نقص طراحی داشته باشد که آن را مستعد واژگونی کرده است.

برایان کلارک، کارشناس عملیات دریایی در مؤسسه هادسون، معتقد است که این حادثه «عمدتاً نتیجه تعمیر و نگهداری ضعیف و آموزش ناکافی بوده است». کلارک به بیزنس اینسایدر گفت: «به روز رسانی طراحی آن احتمالاً کمکی نکرده، زیرا مرکز ثقل را بالا برده که باعث کاهش پایداری آن می‌شود.»

این کشتی 95 متری و 1300 تنی در اواخر سال 2018 به آب انداخته شد، که هم نام یکی از کشتی‌های جنگی ایران است که در جریان درگیری دریایی در سال 1988، توسط نیروهای آمریکایی غرق شد. رسانه‌ها گزارش داده بودند که ناوچه سهند می‌تواند تقریباً پنج ماه بدون سوخت گیری سفر کند و همچنین دارای یک پد هلیکوپتر، رادار پیشرفته، موشک‌های زمین به زمین و زمین به هوا است.

استیون هورل، افسر سابق اطلاعات نیروی دریایی آمریکا و عضو ارشد برنامه دفاع و امنیت فراآتلانتیک در مرکز تحلیل سیاست اروپا، معتقد است که اشکالات «نگهداری و آموزش در این حادثه نقش داشته است». هورل گفت: «اگر علت حادثه هجوم سریع آب به مخازن تعادل یا مخازن دیگر بوده باشد، این یعنی برخی از فاکتورهای مادی ضعیف بوده است، یا تنظیم سوپاپ‌ها در سیستم‌های انتقال یا دریچه‌ها و درها و شیر که قرار است بسته یا باز باشند. هرگونه آبگیری معمولاً تحت نظارت است زیرا ورود بیش از حد آب به یک مخزن تعادل یا یک طرف کشتی، می‌تواند باعث یک‌ور شدن بدنه یا حتی واژگونی کشتی شود.»

او افزود: «و سپس به نظر می‌رسد که خدمه‌ای که برای این تعمیر و نگهداری در اسکله حضور داشتند، آماده واکنش نبودند». به گفته هورل، در حالی که بدنه سهند «مطمئناً قابل بازیابی است»، بازگرداندن آن به خدمت یک «فرآیند طولانی» خواهد بود. هورل می‌گوید: «لوازم الکترونیکی و قطعات مکانیکی با آب دریا رابطه خوبی ندارند و کل سیستم‌های مهندسی و پیشران‌ها در معرض آسیب آب و خوردگی هستند. آن‌ها باید سیستم‌ها را از سر تا پا جایگزین کنند.»

موارد دیگر

نیروی دریایی ایران در سال‌های اخیر دو فروند کشتی جنگی دیگر را نیز بر اثر تصادف از دست داده است.

در ژوئن 2021، ناو پشتیبانی خارگ به طول 207 متر، بزرگترین کشتی نیروی دریایی ایران از نظر تناژ، دچار آتش سوزی شد و 33 نفر مجروح شدند. در ژانویه 2018، ناوچه دماوند به طول 96 متر، که به عنوان «مهمترین کشتی جنگی ایران در دریای خزر» توصیف شده بود، پس از برخورد با موج شکن بندر انزلی در طول طوفان، غرق شد و دو خدمه آن کشته شدند.

کلارک خاطرنشان کرد که دماوند، یک کشتی در همان کلاس بومی سهند، «به گل نشست و ممکن است به دلیل ناپایداری ایجاد شده در نتیجه طراحی به روز شده، واژگون شده باشد». کلارک گفت: «این امر خود طراحی را زیر سوال می‌برد، اگرچه آموزش و نگهداری مناسب احتمالاً می‌تواند کمبودهای طراحی را جبران کند. در کمترین حالت، من نمی‌توانم تصور کنم که هیچ کشور دیگری به خرید ناوچه‌های کلاس موج علاقه نشان دهد.

هورل نیز خاطرنشان کرد که این دسته از ناوچه‌ها بر اساس ناوچه‌های قدیمی کلاس الوند ساخته شده‌اند که قبل از انقلاب، در اواخر دهه 1960 و اوایل دهه 1970 توسط انگلستان طراحی شد. هورل گفت: «آن‌ها به صورت بومی طراحی شده‌اند، اما بر اساس کلاس وارداتی الوند هستند. اگر روبنای بیشتری را بر روی بدنه مشابه قرار دهید، ممکن است مشکلات مرکز ثقلی ایجاد شود که به واژگونی سریع سهند کمک کرده است.»

به عبارت دیگر، وزن بیشتر در یک کشتی این خطر را افزایش می‌دهد که اگر کشتی به یک سو متمایل شود، می‌تواند به عنوان اهرمی عمل کند که کشتی را برمی‌گرداند، فاجعه‌ای که کشتی را بلا استفاده می‌کند و خدمه آن را به خطر می‌اندازد.

هورل همچنین تاکید کرد که این سه حادثه همه با هم متفاوت بودند. هورل گفت: «آتش سوزی‌هایی مانند کشتی خارگ یک نگرانی حیاتی برای هر نیروی دریایی است؛ دماوند در شرایط جوی وحشتناک در دریای خزر به گل نشست. اما وجه مشترک احتمالی، ضعف در کنترل آسیب است. هر ملوانی که در کشتی است باید آموزش‌های اولیه کنترل آسیب یا آموزش اطفای حریق را داشته باشد؛ این‌ها عملیات‌هایی هستند که به همه خدمه نیاز دارند.»

در نتیجه، او معتقد است که «کنترل بهتر آسیب» و «آموزش، حرفه‌ای بودن، پرسنل» ممکن بود برخی از این کشتی‌ها را نجات دهد و از صدمات و تلفات جانی جلوگیری کند. علاوه بر این، می‌تواند «انعکاس کوچکی از اولویت دادن دولت» به نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در برابر نیروی دریایی ارتش ایران باشد. هورل گفت: «بودجه فقط تعداد کشتی‌ها و کشتی سازی نیستند. بودجه شامل آموزش، نگهداری و پرسنل است.»

دو نیروی دریایی ایران

ایران دارای دو نیروی دریایی است: نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و دیگری، بازوی نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی. برای دهه‌ها، نیروی دریایی سپاه پاسداران با استفاده از قایق‌های تندرو و کشتی‌های گشت‌زنی سریع در خلیج فارس در شمال تنگه هرمز گشت‌زنی می‌کرد، در حالی که نیروی دریایی ارتش با کشتی‌های جنگی بزرگ‌تر خود، عموماً در دریاهای آن سوی خلیج مستقر بود. اما در سال‌های اخیر، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کشتی‌های بزرگ‌تری از جمله کشتی‌های اقیانوس پیما ساخته است.

شناور موشکی شهید حسن باقری یکی از سه ناو موشکی جدید است که مسلح‌ترین کشتی‌های جنگی ناوگان نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند.

کلارک از موسسه هادسون گفت: «نقایص طراحی که به نظر می‌رسد در مشکلاتی که این کشتی‌ها تجربه می‌کنند نقش داشته باشد، مستقیماً به اولویت‌های بودجه دولت مرتبط نیستند. اما فقدان آموزش و تعمیر و نگهداری که مستقیماً منجر به این حوادث شده است را احتمالاً می‌توان به اولویت بودجه‌ای پایین‌تر نیروی دریایی ارتش نسبت به نیروی دریایی سپاه پاسداران نسبت داد.»

فرزین ندیمی، تحلیلگر دفاعی و امنیتی و کارشناس ارشد موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، گفت این تصادفات «نشان دهنده یک نقص» در فرماندهی و «نقایص احتمالی در طراحی و روش‌های تولید شتی‌های جنگی بومی» است.