فشار بر ایران و حمایت از اسرائیل به محل اختلاف ترامپ و اعراب خلیج فارس تبدیل می‌شود؟

به گزارش اکوایران، زمانی که دونالد ترامپ در دوره قبل رئیس‌جمهور ایالات متحده بود، پادشاهی‌های ثروتمند خلیج فارس رابطه‌ای عمدتاً هماهنگ با دولت او داشتند. اکنون که آقای ترامپ برای بازگشت به کاخ سفید آماده می‌شود، رهبران این کشورهای خلیج فارس به طور کلی از بازگشت او استقبال کرده‌اند

اما این بار به نظر می‌رسد که کشورهای خلیج فارس و آقای ترامپ در مورد چندین مسئله کلیدی مانند اسرائیل و ایران اختلاف نظر دارند. تفاوت‌ها در سیاست‌های انرژی نیز می‌تواند منبع اصطکاک باشد.

احتمالاً تنش‌های عمده یا گسست با متحدان ایالات متحده در خلیج فارس وجود نخواهد داشت، اما آقای ترامپ با منطقه‌ای روبه‌رو خواهد شد که از زمان آغاز جنگ اسرائیل علیه غزه دستخوش تغییرات چشمگیری شده است.

جنگ غزه، که طبق گفته مقامات بهداشتی غزه تاکنون حداقل ۴۵ هزار کشته بر جای گذاشته است، به سراسر منطقه سرایت کرده است. در لبنان، گروه حزب‌الله که تحت حمایت ایران است، بیش از یک سال درگیر نبرد با اسرائیل بوده است. در سوریه نیز شورشیان دولت بشار اسد را سرنگون کرده‌اند.

اکنون، در حالی که آقای ترامپ کابینه خود را با افرادی مخالف ایران و حامیان سرسخت اسرائیل پر می‌کند، رهبران خلیج فارس به طور علنی خواستار مواضع ملایم‌تر در برابر ایران و برخورد سخت‌تر با اسرائیل شده‌اند.

همچنین، این رهبران از ایالات متحده خواسته‌اند که همچنان در منطقه فعال باقی بماند.

تا کنون دولت ترامپ تمایل خود را برای تعامل با قدرت‌های خلیج فارس مانند عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی نشان داده است.

در دسامبر، استیو ویتکاف، گزینه آقای ترامپ برای نمایندگی در خاورمیانه، در ابوظبی، پایتخت امارات، حضور داشت و در یک کنفرانس بیت‌کوین به همراه اریک ترامپ، پسر رئیس‌جمهور منتخب، شرکت کرد. او همچنین به ریاض، عربستان سعودی، سفر کرد و با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، دیدار کرد.

در اینجا نگاهی دقیق‌تر به مسائلی می‌اندازیم که آقای ترامپ در زمان مدیریت روابط در حال تحول با متحدان سنتی خلیج فارس با آن‌ها مواجه است:

تعامل با خاورمیانه

یکی از واضح‌ترین درخواست‌های کشورهای خلیج فارس از آقای ترامپ برای اجتناب از سیاست انزواگرایی، از سوی شاهزاده ترکی الفیصل، رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان سعودی، مطرح شد.

در نامه‌ای سرگشاده به رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده که در ماه نوامبر در روزنامه نشنال مستقر در ابوظبی منتشر شد، شاهزاده ترکی به یک تلاش برای ترور آقای ترامپ اشاره کرد و باور خود را ابراز داشت که «خداوند جان شما را حفظ کرد» تا ترامپ بتواند کارهایی را که در دوره اول خود در خاورمیانه آغاز کرده بود ادامه دهد. او نوشت که این مأموریت، آوردن «صلح» است.

در دوره اول ریاست‌جمهوری، دولت ترامپ توافقنامه‌های ابراهیم را به سرانجام رساند که طی آن چندین کشور عربی روابط خود را با اسرائیل برقرار کردند.

پیامی مشابه پیام شاهزاده ترکی چند روز بعد توسط انور قرقاش، مشاور شیخ محمد بن زاید، رئیس امارات متحده عربی، در یک کنفرانس در ابوظبی مطرح شد.

آقای قرقاش در سخنرانی خود گفت که با توجه به محاصره خلیج فارس توسط منطقه‌ای به طور فزاینده ناآرام، رهبری و شراکت ایالات متحده همچنان ضروری است. او گفت: «ما به رهبری قوی نیاز داریم که نگرانی‌های بشردوستانه را با منافع استراتژیک متعادل کند.»

اتخاذ مواضع سخت‌تر در قبال اسرائیل

در مورد اسرائیل، چشمگیرترین تغییر در موضع‌گیری کشورهای خلیج فارس از سوی رهبر عربستان سعودی، ولیعهد، مشاهده شده است. شاهزاده محمد بن سلمان اخیراً در یک نشست اتحادیه عرب در ریاض برای اولین بار کارزار نظامی اسرائیل در غزه را «نسل‌کشی» توصیف کرد.

کمی پیش از آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳، به نظر می‌رسید عربستان سعودی در آستانه برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل قرار دارد، آن هم بدون اجرای پیش‌شرط دیرینه خود - ایجاد یک کشور فلسطینی. چنین توافقی می‌توانست خاورمیانه را متحول کند.

بر اساس یکی از طرح‌ها، عربستان سعودی روابط خود را با اسرائیل عادی می‌کرد و در ازای آن روابط دفاعی قوی‌تر با ایالات متحده و حمایت آمریکا از یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی در عربستان را دریافت می‌کرد.

اما اظهارات اخیر شاهزاده محمد نشان می‌دهد که هرگونه توافقی هنوز فاصله زیادی تا تحقق دارد.

علاوه بر بیانیه‌ای که کارزار نظامی در غزه را نسل‌کشی خوانده بود، ولیعهد عربستان به‌صراحت اعلام کرده است که این کشور تا زمانی که یک کشور فلسطینی ایجاد نشود، روابط دیپلماتیک با اسرائیل برقرار نخواهد کرد. این امر با توجه به مخالفت‌های شدید در داخل کابینه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، با تشکیل چنین کشوری، همچنان دور از دسترس به نظر می‌رسد.

علی شهابی، تاجر سعودی نزدیک به خانواده حاکم این کشور، گفت: «فکر می‌کنم ولیعهد می‌خواست موضع خود را به‌وضوح و بدون هیچ تردیدی روشن کند.»

امارات متحده عربی - یکی از امضاکنندگان توافقنامه‌های ابراهیم - نیز موضع سخت‌تری در قبال اسرائیل اتخاذ کرده است.

شیخ عبدالله بن زاید، وزیر خارجه امارات، هفته گذشته به همتای اسرائیلی خود گفت که امارات «برای حمایت از فلسطینی‌ها از هیچ تلاشی دریغ نخواهد کرد.»

با وجود موضع علنی عربستان در مورد عادی‌سازی روابط، دیپلمات‌های آمریکایی نشان داده‌اند که ممکن است این کشور به‌طور خصوصی آماده پیشبرد این روند در صورت ریاست‌جمهوری مجدد ترامپ باشد - مشروط به برقراری آتش‌بس دائمی در غزه و تعهد ملموس اسرائیل به ایجاد مسیری برای تشکیل کشور فلسطین.

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا که در آستانه خروج از این سمت است، روز چهارشنبه گفت: «همه‌چیز آماده است اگر فرصت ایجاد شود، با آتش‌بس در غزه و همچنین توافقات برای مسیر پیش روی فلسطینیان. بنابراین، فرصت‌های زیادی در این زمینه وجود دارد.»

تنش‌زدایی با ایران؟

در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، عربستان سعودی و امارات متحده عربی از موضع تهاجمی دولت او علیه ایران حمایت کردند و تهران را به‌عنوان رقیبی خطرناک در منطقه می‌دیدند.

آن‌ها از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران استقبال کردند و تصمیم او برای صدور مجوز ترور سردار سلیمانی را تحسین کردند.

اما دینامیک منطقه از دوره اول ترامپ تاکنون تغییر کرده است.

عربستان سعودی و ایران در مارس ۲۰۲۳ به توافقی دست یافتند که تنش‌ها را در خلیج فارس کاهش داد و زمینه را برای تماس‌های دیپلماتیک سطح بالا فراهم کرد.

بحرین پس از سال‌ها تنش با ایران، روی خوش نشان داده است. پادشاه بحرین، حمد بن عیسی آل‌خلیفه، اعلام کرده است که «هیچ دلیلی برای تأخیر» در ازسرگیری روابط دیپلماتیک وجود ندارد. این کشور کوچک جزیره‌ای همچنین حملات اسرائیل به ایران در اکتبر گذشته را محکوم کرد؛ حملاتی که در پی جنگ سایه‌ای بین این دو، به حملات متقابل آشکار انجامید.

برای عربستان سعودی، هدف روشن است: ایجاد محیطی باثبات در منطقه که برای تحقق رؤیای ولیعهد محمد بن سلمان در راستای تنوع‌بخشی به اقتصاد متکی به نفت این کشور مساعد باشد. برای ایران نیز، دهه‌ها انزوای اقتصادی و سیاسی، همراه با افزایش تنش داخلی، آشتی با ریاض را به ضرورتی حیاتی تبدیل کرده است.

نشانه‌هایی نیز وجود دارد که ایران ممکن است آماده مذاکره با دونالد ترامپ باشد. بسیاری از مقامات سابق، تحلیل‌گران و سرمقاله‌های روزنامه‌های ایران به صراحت خواستار تعامل دولت با ترامپ شده‌اند.

به نظر می‌رسد ترامپ نیز تا حدی آماده تغییر مسیر نسبت به کمپین «فشار حداکثری» در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش است. در ماه نوامبر، ایلان ماسک، یکی از مشاوران نزدیک ترامپ، با سفیر ایران در سازمان ملل دیدار کرد؛ موضوعی که مقامات ایرانی آن را تأیید کردند.

ترامپ در سپتامبر گفت: «ما باید به توافق برسیم، زیرا پیامدهای عدم توافق غیرقابل تحمل است.» این اظهارات به تهدید احتمالی ایران برای دنبال کردن برنامه تسلیحات هسته‌ای اشاره داشت.

تنش‌های احتمالی بر سر نفت

در حالی که به نظر می‌رسد کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس - بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی -رویکرد معامله‌گرایانه ترامپ در دیپلماسی را پذیرفته‌اند، ممکن است در برخی از سیاست‌های اقتصادی با او اختلاف نظر پیدا کنند.

یکی از وعده‌های اصلی کمپین انتخاباتی ترامپ، تقویت تولید نفت و گاز ایالات متحده بود؛ اقدامی که می‌تواند به اقتصادهای نفت‌محور خلیج فارس آسیب برساند.

اگر ایالات متحده تولید نفت خود را افزایش دهد، همان‌طور که ترامپ وعده داده است، تولیدکنندگان خلیج فارس قادر به افزایش تولید خود نخواهند بود، زیرا این امر باعث کاهش قیمت‌ها خواهد شد.

بدر السیف، پژوهشگر وابسته به مؤسسه تحقیقاتی چتم هاوس در لندن، در گزارشی جدید گفت: «افزایش اکتشاف و تولید نفت در آمریکا قیمت‌ها را کاهش داده و اقتصادهای متکی به نفت در خلیج فارس را با خطر مواجه می‌کند.»

همچنین انتظار می‌رود ترامپ با لغو تعلیق صدور مجوزها توسط بایدن و افزایش صادرات ایالات متحده، به‌ویژه به اروپا، پروژه‌های گاز طبیعی مایع (LNG) در آمریکا را تسریع کند.

قطر، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز مایع در کنار ایالات متحده، احتمالاً بیشترین آسیب را خواهد دید. با این حال، تاکنون کمتر نگرانی‌های خود را مطرح کرده است.