لمس فیل در اتاق تاریک؛ دو سناریوی تهران در مواجهه با ترامپ

به گزارش اکوایران، در فاصله کم‌تر از یک هفته تا بازگشت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده، به کاخ سفید، بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند دومین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ می‌تواند روابط تهران و واشنگتن را در مسیر دشواری قرار داده و هم‌زمان روابط ایران با غرب را هم متاثر کند.

در شرایط کنونی برخی از مقام‌های آمریکایی و اسرائیلی اظهار داشته‌اند که احتمال اقدام نظامی گزینه‌ای محتمل است؛ امری که به طور واضح می‌تواند زمینه‌ساز تشدید تنش‌ها شود.

ترامپ و راه دشوار تعامل با تهران

به نوشته اقتصادنیوز، به نقل از خبرگزاری الجزیره، رهبران ایالات متحده، همراه با اسرائیلی‌ها، آشکارا در مورد حملات نظامی به تاسیسات هسته‌ای و زیرساخت‌های حیاتی ایران مانند نیروگاه‌ها و تاسیسات نفت و پتروشیمی رایزنی‌هایی داشته‌اند.

به طور هم‌زمان، در ایران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با برگزاری رزمایش‌های نظامی گسترده‌ و نشان دادن توانایی نظامی به شکلی ضمنی به غرب و اسرائیل این پیام را ارسال کرد که ایران بر امنیت مناطق حساس خود متمرکز است.

برای بیش از دو دهه، روابط ایران با غرب عمدتاً با تحولات برنامه هسته‌ای این کشور و تلاش‌ها برای جلوگیری از عبور تهران از آستانه گریز هسته‌ای تعریف شده است. این در حالی است که ایران بارها تاکید کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صلح آمیز است و به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نیست.

با این همه، در شرایطی که معادلات امنیتی خاورمیانه پیچیده‌تر می‌شود، گروهی از سیاستمداران ایرانی از تغییر دکترین هسته‌ای ایران گفته و اعلام کرده‌اند که تهران در صورت نیاز به افزایش توان بازدارندگی ممکن است در زمینه تغییر جهت دهد.

نیسان رفعتی، تحلیلگر ارشد ایران در گروه بین‌المللی بحران در گفت و گو با الجزیره گفت: به نظر می‌رسد دو مکتب فکری در تهران وجود دارد. گروهی از توان ایران جهت رویارویی با آمریکا سخن گفته و براین باورند که در شرایط کنونی می‌بایست برای افزایش توان بازدارندگی دکترین هسته‌ای را بازتعریف کرد. گفتمان دوم بر اصل دیپلماسی و رایزنی متمرکز است.

به باور این تحلیلگر، اگر اردوگاه اول پیروز شود، طبیعتا فشارها بر ایران جهت گرفتن امتیازها افزایش خواهد یافت و شاید زمینه برای رویارویی هموار شود. در شرایط کنونی، بالاخص با سقوط دولت اسد در سوریه، استراتژی دفاعی ایران تحت تاثیر قرار گرفته و ممکن است بازتعریف شود. این در حالی که اقتصاد ایران به واسطه تحریم‌ها درگیر بحران اقتصادی و تورم است. ایران همچنین با کمبود منبع انرژی مواجه است و این مقوله به چالش‌های این کشور اضافه شده است.

هم‌صدایی اروپا با ترامپ

به نوشته الجزیره، در میانه شرایط بد اقتصادی، دولت مسعود پزشکیان دیپلمات‌های خود را برای گفت‌وگو با نمایندگان تروئیکای اروپایی - فرانسه، آلمان و بریتانیا - به اروپا فرستاده تا بستر را برای تعامل بیشتر با غرب هموار سازد.

به نظر می‌رسد چارچوب کلی مورد بحث شبیه به برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) باشد. توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی در سال 2015 که در ازای برداشتن فشارها از ایران خواست تا پیشرفت برنامه هسته‌ای خود را متوقف سازد. با این همه،  هنوز چارچوب جدیدی شکل نگرفته و به نظر می‌رسد رایزنی‌ها تا به امروز صرفا در راستای شفاف‌سازی مواضع طرفین انجام شده است. از طرفی دیگر باید به این نکته توجه کرد که تحولات سال جاری معادلات را برهم ریخته، از همین رو شرایط با سال 2015 کاملا متفاوت است.

الی گرانمایه، معاون برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا در گفت و گو با الجزیره اظهار داشت: «بر خلاف دولت اول ترامپ، اروپایی‌ها با کمپین فشار حداکثری 2 ترامپ علیه ایران هماهنگ می شوند چرا که در سال‌های اخیر تنش‌ها روابط ایران و راوپا را نیز متاثر کرده است».

از سوی دیگر، به اعتقاد عباس اصلانی، پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه: «سال جاری شاهد تحولات خواهیم بود که مسیر برنامه هسته‌ای ایران را روشن خواهد کرد». به باور اصلانی، فعلا چندین بند برجام منقضی شده‌اند، بنابراین تمایل بیشتری برای مذاکره بر سر یک تفاهم جدید وجود دارد؛ به ویژه از زمانی که بند غرب که فرصت می‌دهد تا هرگونه تحریم لغو شده سازمان ملل علیه ایران بازگردد، در اکتبر 2025 منقضی می‌شود.

به باور گرانمایه، تروئیکای اروپایی از اسنپ بک به عنوان آخرین اهرمی که در اختیار دارند استفاده کرده و می‌دانند که با استفاده از آن قادرند برای زنجیره غیر قابل پیش بینی تنش‌ها بستر سازی کنند. به این ترتیب، اروپا از زمان باقی مانده تا اکتبر استفاده کرده تا دیپلماسی را پیش ببرد و هم‌زمان مانع از تصاعد بحران شود.

گرانمایه در ادامه به نکته‌ای اشاره کرد و مدعی شد که ترامپ ممکن است بازگردان تحریم‌ها علیه ایران را به موافقت تروئیکای اروپایی با مسائل فراآتلانتیکی منوط کند -مسائلی که به امنیت اروپا مرتبط است. به باور او، مشخص نیست که در چنین شرایطی اروپا چه گزینه‌ای در اختیار دارد.

با این همه اصلانی براین باور است که توافق ایران و آمریکا هر اندازه محدود می‌تواند زمینه را برای تنش زدایی هموار کند. همچنین احتمال رایزنی مستقیم ایران و آمریکا نیز مطرح است، گزینه‌ای که ایران به دلیل خروج یکجانبه آمریکا از برجام تا به امروز بدان تن نداده است. به باور اصلانی اگر ترامپ به دنبال امتیاز حداکثری باشد، در چنین شرایطی نیل به توافق دشوار خواهد بود، فارغ از این که تفاهم زیادی میان طرفین وجود داشته باشد.

ایران یک سال بعد از خروج یکجانبه آمریکا از برجام غنی سازی اورانیوم را افزایش داد و تعداد سانترفیوژهایش را بیشتر کرد. در شرایط کنونی پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران در کنار تحولات خاورمیانه و رویارویی عریان تهران و تل‌آویو، معادلات را پیچیده‌تر کرده است. در ماه‌های اخیر، هزاران سانتریفیوژ جدید را در واکنش به تصویب قطعنامه در شورای حکام راه اندازی شده‌اند. ایران اکنون در حال غنی سازی اورانیوم تا 60 درصد است و به ادعای ناظران تا غنی سازی 90 درصدی و عبور از آستانه گریز هسته‌ای فاصه کمی دارد. براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران مواد شکافت پذیر کافی برای گریز هسته‌ای در اختیار دارد.

به گفته رفعتی، پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران قدرت چانه زنی تهران را افزایش می‌دهد اما در عین حال می‌تواند پرهزینه باشد.

گرانمایه هم معتقدست جهان درگیر الگوی محدودی است، در چند روز آینده ترامپ وارد کاخ سفید می‌شود و هنوز هیچ ایده روشنی در باب استراتژی احتمالی‌اش در ارتباط با تعاملش با ایران مشخص نیست. از همین رو هرکسی در اتاق تاریک بخشی از فیل را لمس کرده، تحلیلی ارائه می دهد. گرانمایه مدعی است: «بعید است در هفته‌های نخست ریاست ترامپ، ایران برنامه هسته‌ای‌اش را گسترش دهد؛ مگر اینکه رئیس جمهوری کمپین فشار حداکثری 2 را در اولویت بگذارد. اگر آمریکا مذاکرات دیپلماتیک را با هدف کاهش تنش در اولویت قرار دهد، ممکن است فعالیت هسته‌ای ایران موقتا متوقف شود، به این معنی که بسته به اینکه ترامپ در چه موقعیتی قرار می‌گیرد، دو سناریوی بسیار متفاوت ممکن است تعریف شود».