صدای پای تغییر؛ کار مادورو این بار تمام است؟

به گزارش اکوایران، «برای تغییر آمده‌ام.» این جملۀ اریکسون پاچکو، پیک موتوری مردی است که در 18 مه در یکی از رویدادهای کارزاری انتخاباتی در لا ویکتوریا شرکت کرد که شهری کوچک در غرب پایتخت ونزوئلا، کاراکاس، است. روی صحنه، ماریا کورینا ماچادو، رهبر اپوزیسیون راست میانۀ ونزوئلا، ایستاده که حکومت اقتدارگرای رئیس‌جمهور نیکولاس مادورو به او اجازۀ نامزدی نداده است. در کنار او، نامزد نیابتی‌اش قرار دارد: ادموندو گونزالز اوراتیا که پیش‌تر سفری رده پایین در الجزایر و آرژانتین بوده است و تا ماه آوریل به ندرتی کسی در ونزوئلا او را می‌شناخت.

به نوشته تونی فرانگل‌مواد، در فارن پالیسی، پاچکو گفت «تا حالا در هیچ تجمعی شرکت نکرده‌ام. من به مادورو رأی دادم. از ماریا کورینا خوشم نمی‌آمد. حالا از او خوشم می‌آید -خیلی.» احساسات پاچکو نشان دهندۀ تغییر سیاسی بزرگی هستند چرا که ونزوئلایی‌هایی که زمانی از حکومت سوسیالیستی مادورو حمایت می‌کردند، حالا پشت اپوزیسیونی قرار گرفته‌اند که رهبر آن سیاستمداری است که خودش را نوعی مارگارت تاچر ونزوئلایی می‌نامد.

علیرغم تمامی احتمالات، این اپوزیسیون تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری 28 ژوئیه، محبوبیت به دست می‌آورد. در ماه‌های اخیر، ماچادو تجمعات بزرگی را در شهرهایی برگزار کرده است که زمانی مقر چاویست‌های حاکم ونزوئلا بودند، یعنی در میان پیروان رئیس‌جمهور سوسیالیست و درگذشتۀ این کشور، هوگو چاوز، و جانشینش، مادورو. حالا اپوزیسیون واقعاً شانس پیروزی دارد: در نظرسنجی‌ها، گونزالز اوراتیا حدود 50 تا 60 درصد رأی دارد، در قیاس با 10 تا 30 درصد مادورو.

با این همه، دولت مادورو سابقۀ دستکاری در آراء را دارد و از همین رو، پیروزی تضمین نشده است.

همین چند ماه پیش، خیزش اپوزیسیون بعید به نظر می‌رسید. از سال 2013 به بعد، یعنی زمانی که پس از مرگ چاوز، مادورو قدرت را در دست گرفت، اپوزیسیون جریان اصلی در انتخابات شرکت نکرده است. در سال‌های اخیر، مادورو با تشدید سرکوب، خودش را در قدرت نگه داشته است. رژیم او صدها نفر از مخالفان را بازداشت کرده است، سانسور را افزایش داده است، انتخابات دروغین برگزار کرده است، به افراد محبوب اجازۀ نامزدی نداده است و کنترلش را بر نهادهای عمومی و خصوصی افزایش داده است. اما حالا، علیرغم تلاش‌های رژیم برای تغییر جهت انتخابات، بسیاری از ونزوئلایی‌ها و بازیگران بین المللی آمادۀ یک گذار دموکراتیک احتمالی می‌شوند.

در این چرخۀ انتخابات، اپوزیسیون -با برخورداری از اعضای جامعۀ بین المللی- توانسته است به دلیل شرایط سیاسی در حال تغییر در ونزوئلایی که وضعیت بدی دارد، خواهان انتخاباتی منصفانه‌تر شوند.

طی چند سال گذشته، این کشور وضعیت انسان دوستانۀ اورژانسی را در میانۀ چیزی تجربه کرده است که احتمالاً بدترین فروپاشی اقتصادی جهان در خارج از منطقۀ جنگی باشد. این بحران خدمات عمومی پایه را نابود کرده است و باعث فرار نزدیک به 8 میلیون ونزوئلایی در دهۀ گذشته شده است، جمعیتی که بسیاری‌شان راهی کلمبیا شده‌اند. در اکتبر، کاراکاس به توافقی با اپوزیسیون جریان اصلی تحت حمایت ایالات متحده رسید تا در ازای کاهش تحریم‌های ایالات متحده، انتخابات‌هایی آزاد و منصفانه برگزار شود. (از آن زمان به بعد، از آنجا که ونزوئلا به تعهداتش عمل نکرده است، ایالات متحده تحریم‌ها را از نو وضع کرده است.)

نزدیک به دو و نیم میلیون ونزوئلایی در انتخابات مقدماتی اپوزیسیون در اکتبر شرکت کردند که توسط جامعۀ مدنی برگزار شد و در آن ماچادو، وکیل سابق، بیش از 92 درصد از آراء را به دست آورد. این مسئله نشانه‌ای روشن از این بود ونزوئلایی‌ها، پس از سال‌ها سرخوردگی، از لحاظ سیاسی فعال‌تر شده‌اند. به ویژه ونزوئلایی‌های روستایی و کم‌درآمد -پایگاه‌هایی که چاویست‌ها به‌صورت سنتی بر آنها تکیه داشتند- حامی اپوزیسیون تحت رهبری ماچادو شده‌اند.

لوییز ویدال، مدیر مشاورۀ بیشتر، شرکت نظرسنجی مستقر در ونزوئلا، گفت «حدود 75 درصد به‌صورت یک‌صدا می‌گویند خواهان تغییر سیاسی و تغییر دولت در 28 ژوئیه هستند.»

حالا اپوزیسیون پشت سر گونزالز اوراتیا جمع شده است تا ائتلاف پلتفرم اتحاد را رهبری کند. در ابتدا، این مرد نرم‌خوی 74 ساله یک نامزد جانشین بود. پس از اینکه مانع ثبت نام گزینۀ جایگزین اصلی ماچادو، کورینا یوریس، در ماه مارس شدند، اپوزیسیون جریان اصلی او را ثبت نام کرد تا به مهلت ثبت نام برسد و نامزدی رسمی داشته باشد. اما از آن زمان به بعد، نیروهای متنوع اپوزیسیون یک صدا تصمیم گرفتند از نامزدی گونزالز اوراتیا حمایت کنند.

گونزالز اوراتیا، که با شعار «رئیس‌جمهور همه» فعالیت می‌کند، از حمایت حزب ونته ونزوئلای ماچادو و 10 حزب دیگری برخوردار است که پلتفرم اتحاد را تشکیل می‌دهند، همینطور از حمایت احزاب کوچک‌تری که شامل چاویست‌های دگراندیش، سوسیالیست‌های دموکراتیک و مارکسیست‌لنینیست‌هاست. در سخنرانی‌هایش بر اصلاح و مدنیت برای حل چند دهه درگیری و قطبی‌سازی تمرکز دارد.

به گفتۀ گوییلرمو تل آوِلِدو، دانشمند علوم سیاسی که در سازماندهی انتخابات مقدماتی اپوزیسیون نقش داشت، نامزدی گونزالز اوراتیا دستاورد مهمی برای اپوزیسیونی است که «با احتیاط فراوان، هنجارهای انتخاباتی درون قوانین نهادهای {تحت کنترل چاویست‌های} کنونی را دنبال» کرده است.

علیرغم این تحرکات، طی هفته‌های آینده اپوزیسیون با چالش‌های قابل توجهی مواجه است. تحلیلگران هشدار می‌دهند که هنوز هم رژیم مادورو می‌تواند شیوه‌های افراطی‌تری را پیش از انتخابات استفاده کند. برای نمونه، می‌تواند مانع نامزدی گونزالز اوراتیا شود، انتخابات را به زمان دیگری موکول کند یا با به راه انداختن نبردی مسلحانه با گویان بر سر منطقۀ تحت مناقشۀ اسکوییبو -بخش غنی از نفت و منابع معدنی تحت حاکمیت گویان که از مدت‌ها پیش و علیرغم حکم دادگاه بین المللی، ونزوئلا ادعای مالکیت آن را دارد- کل انتخابات را به حالت تعلیق دربیاورد. (در ماه‌های اخیر، ونزوئلا پلی را در نزدیکی مرز ساخته است، مانورهای نظامی به نام «ال اسکوییبو مال ماست» برگزار کرده است و دست کم سه قایق موشک‌انداز ذوالفقار را به نزدیکی آن منطقه اعزام کرده است.)

اما تهدید بزرگ‌تر در روز انتخابات از راه خواهد رسید. ناظران شرایط انتخابات را یکی از بدترین شرایط انتخابات ونزوئلا در 25 سال اخیر توصیف کرده‌اند. شورای انتخابات ملی که انتخابات‌ها را سازماندهی و نتایج آنها را اعلام می‌کند، تحت سلطۀ چاویست‌هاست و بسیاری از احزاب مخالف جایی روی برگه‌های رأی ندارند. پس از اعلام توافق با ایالات متحده برای برداشته شدن تحریم‌ها در ماه اکتبر، رژیم مادورو از مرکز کارتر، اتحادیۀ اروپا و سازمان ملل متحد برای نظارت بر انتخابات دعوت کرد اما از آن زمان تا کنون دعوت از اتحادیۀ اروپا را لغو کرده است. (فعلاً مرکز کارتر و سازمان ملل متحد در میان ناظران خواهند بود.)

اپوزیسیون امیدوار است چنان پیروزی چشمگیری به دست بیاورد که احتمال تقلب و تغییر نتیجۀ انتخابات کم شود. اما این را هم می‌داند که باید تلاش کند تا انتخابات تا بیشترین حد ممکن آزاد و منصفانه باشند، حتی در حالی که سازمان‌دهندگان اصلی این کارزار در سفارت آرژانتین در کاراکاس پناهنده شده‌اند چرا که دولت در ماه مارس دستور دستگیری‌شان را صادر کرد.

ماچادو ایجاد کماندیتوها، یا گروه‌های محلی، برای بسیج و سازماندهی رأی دهندگان را تبلیغ کرده است. بر اساس ثبت نام‌های اپوزیسیون، بیش از 50،000 کماندیتو در سرتاسر کشور شکل گرفته‌اند. کارزار اپوزیسیون از برنامۀ اعزام 600،000 داوطلب برای نظارت بر صندوق‌های رأی در سرتاسر کشور برای نظارت بر آراء هم سخن گفته است. به گفتۀ ماچادو، همین حالا هم اپوزیسیون 98 درصد از ناظران داوطلب مورد نیازش را دارد.

با این همه، حامیان اپوزیسیون احتمالاً در بسیاری از مناطق از جانب چاویست‌ها با آزار و حتی خشونتی مواجه شوند که قصدش ترساندن و فراری دادن ناظران در مراکز رأی‌گیری است.

آوِلِدو، دانشمند علوم سیاسی، گفت «مشکل نه آمادگی اپوزیسیون، بلکه محدودیت‌هایی است که دولت وضع می‌کند.»

با این همه، حتی کانال‌های تلویزیونی خصوصی ونزوئلا که معمولاً با سانسور شدید مواجه‌اند هم پوشش تجمعات ماچادو و سرکوب دولتی کنشگران و شهروندان حاضر در کارزار او را پوشش می‌دهند. فقط در ده روز ابتدای ژوئیه، دولت بیش از 70 فرد مرتبط با اپوزیسیون را بازداشت کرد.

اما مادورو با فشار بین المللی قابل توجهی مواجه است. در ماه آوریل، ایالات متحده به دلیل ناکامی رژیم برای ایجاد بهبود قابل توجهی در شرایط انتخابات از نو تحریم‌هایش را بر صنعت نفت ونزوئلا وضع کرد. در ماه جاری، مادورو پیشنهاد ادامۀ گفت‌وگوی مستقیم با واشنگتن را پذیرفت. رژیم او از جانب نزدیک‌ترین متحدان چپ‌گرایش در کلمبیا و برزیل با انتقادهای عمومی مواجه است. رئیس‌جمهور کلمبیا، گوستاوو پترو، ممنوعیت نامزدی ماچادو را «یک کودتای ضددموکراتیک» خواند، در حالی که رئیس‌جمهور برزیل، لوییز ایناسیو لولا دا سیلوا، که پیش‌تر از مادورو حمایت کرده بود، نسبت به رد صلاحیت یوریس ابراز نگرانی کرد و گفت «اینکه نامزدی نتواند ثبت نام کند مسئله‌ای جدی است.»

پترو که در مقام یک میانجی در بحران اقتصادی فعالیت می‌کند، پیشنهاد داده است که در ونزوئلا توافقی شکل بگیرد که «امنیت جانی {و} حقوق سیاسی بازنده را تضمین کند.» این مسئله بحث‌هایی را دربارۀ تضمین‌های اقتصادی و عفو در ونزوئلای پسامادورو مطرح کرده است. چنین فرایندی دشوار خواهد بود، به ویژه چون رژیم مادورو -که یک گروه حقیقت‌یاب سازمان ملل متحد آن را به نقض گستردۀ حقوق بشر متهم کرده است- از جانب دادگاه جنایی بین المللی بابت جنایت علیه بشریت تحت بررسی است.

گونزالز اوراتیا، هنگام صحبت از خانه‌اش در تپه‌های جنوب شرقی کاراکاس در اوایل ماه مه، گفت «گفت‌وگویی بین ونزوئلایی‌ها می‌تواند شامل دولت هم باشد -مخصوصاً اگر به دنبال اتحاد مجدد و صلح در کشور باشیم.» او اشاره کرد تیم‌هایی دارد که در زمینۀ پیشنهادهای عدالت انتقالی کار می‌کنند.

پائولو باتیستا ده آله‌مان، یک دانشمند علوم سیاسی و معاونِ حزب اول عدالت، یک حزب اپوزیسیون که بخشی از پلتفرم اتحاد است، باور دارد که جامعۀ بین المللی باید از یک پیمان ملی جدید برای حرکت به جلو حمایت و آن را تسهیل کند. او گفت «اما نه اینکه آن پیمان را درست کند. این توافقات باید توسط نمایندگان ارادۀ مردم ونزوئلا به وجود بیایند: توسط خود ونزوئلایی‌ها.»

برای رافائل اوزکاتگی،از مدیران اندیشکدۀ لاباراتوریو ده پاز که در کاراکاس مستقر است، هر گونه صحبتی از تضمین‌های انتقالی در زمینۀ نقض حقوق بشر و جنایت علیه بشریت «باید شامل قربانیان، با همۀ گوناگونی‌شان و سازمان‌ها و کنشگران حقوق بشری باشد.» با این همه، اوزکاتگی گفت یک انتقال باید «آزادی تجمع، اعتراض و بیان» را برای شاخه‌های متعدد چاویست‌ها و همچنین روند قانونی را برای مسئولان متهم به نقض حقوق بشر تضمین کند.

فعلاً، دست کم آن ملاحظات در مقایسه با نگرانی‌های فوری‌تر روز انتخابات اولویت کمتری دارند. اگرچه موانع بسیاری برای تغییر رژیم وجود دارد، بسیاری از ونزوئلایی‌هایی که خواهان پایان یافتن رژیم مادورو هستند، خوش‌بینند.

باتیستا ده آله‌مان گفت «جامعۀ ونزوئلا تاب‌آوری و میل شگفت‌انگیزی به آزادی را نشان داده است. این مسئله را می‌توان در سازمان‌های سیاسی و جامعۀ مدنی» -همانطور که در تجمعات اپوزیسیون روشن شده است- «حاضر در خیابان دید.»