به گزارش اکوایران، به لحاظ تاریخی، دو کشور همسایه عراق برای نفوذ در آن با هم رقابت داشته‌اند. در روزهای پیشین مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور جدید ایران از بغداد دیدار کرده و ترکیه هم اخیراً یادداشت تفاهمی با عراق در زمینه همکاری نظامی، امنیتی و مبارزه با تروریسم امضا کرده است.

مانور نفوذ ترکیه در عراق

به نوشته وبگاه موسسه استیمسون، تفاهم نامه اخیر که پس از سفر تاریخی رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به عراق در ماه آوریل انجام شد، مانور مهمی برای تقویت نفوذ ترکیه در عراق است. ترکیه با برچسب زدن به حزب کارگران کردستان یا پ.ک.ک به عنوان «سازمان تروریستی» به دنبال مشروعیت بخشیدن به عملیات فرامرزی خود و تقویت جایگاه خود در سیاست و امنیت عراق است.

بر اساس نسخه‌ای از این یادداشت که پس از دو روز مذاکرات در سطح عالی در آنکارا به دست آمد، عراق و ترکیه در نظر دارند تلاش‌ها را برای «حفاظت از امنیت و منافع ملی خود و ارتقای هماهنگی امنیتی، نظامی و اطلاعاتی از طریق تبادل اطلاعات درباره سازمان‌های تروریستی، هماهنگ کنند.»

ترکیه که با آرزوهای اقلیت کرد بزرگ خود مخالف است، از دهه 1980 حملات نظامی فرامرزی را با هدف قرار دادن پ‌ک‌ک در شمال عراق انجام داده است.

اردوغان عراق

برچسب زدن پ‌ک‌ک به‌عنوان «تهدید مشترک» و «سازمان تروریستی» نشان‌دهنده اقدام جدیدی برای مشروعیت بخشیدن به «جنگ علیه تروریسم» ترکیه است. دو کشور همچنین توافق کردند که یک مرکز هماهنگی امنیتی مشترک در بغداد ایجاد کنند که تحت فرماندهی عملیات مشترک قرار دارد.

با این همه، این توافق بدون بحث نیست. گروه‌های شیعی عراقی طرفدار جمهوری اسلامی ایران از این تفاهم نامه انتقاد کرده‌اند. در 23 اوت، یک حمله هوایی ترکیه در نزدیکی سعید صادق، شهری بین سلیمانیه و حلبچه دو خبرنگار زن را کشت و یک همکار مرد را مجروح کرد. یک هفته بعد، ارتش عراق یک هواپیمای بدون سرنشین ترکیه را بر فراز شهر کرکوک که اکثریت آنها کرد هستند سرنگون کرد.

ریشه دیرینه اختلافات

به نظر می‌رسد که توافق جدید تا حدی توسط یک «توافقنامه آب استراتژیک» بین عراق و ترکیه پیش رفته است.

آب یکی از دلایل دیرینه اختلافات بین دو کشور بوده است، زیرا هر دو رودخانه فرات و دجله که از ترکیه سرچشمه می‌گیرند، منابع آبی حیاتی برای عراق هستند. بغداد ادعا می‌کند که سدهای ترکیه سطح آب را کاهش می‌دهند، در حالی که آنکارا می‌‌گوید که عراق باید زیرساخت‌های آبیاری قدیمی خود را بهبود بخشد تا به استفاده کارآمدتر از آب دست یابد.

سد آتاتورک

این توافقنامه امنیتی همچنین در کنار یک قرارداد اقتصادی تاریخی 17 میلیارد دلاری با عراق قرار دارد که هدف آن ایجاد یک کریدور محوری بین آسیا و اروپا از طریق ترکیه به نام جاده توسعه است.

پایگاه صنعتی قوی ترکیه در خاورمیانه، این کشور را در جهت گسترش سهم بازار، افزایش تولید و افزایش سود قرار می‌دهد که در نهایت تورم را کاهش می‌دهد، اشتغال را تقویت می‌کند و پایه‌های اقتصادی خود را مستحکم می‌کند.

از نظر استراتژیک‌تر برای اردوغان، پروژه جاده توسعه ممکن است به ترکیه و بغداد کمک کند تا خودمختاری کردها را از بین ببرند و مقاومت پ‌ک‌ک را تضعیف کنند. به گفته وزیر حمل و نقل و زیرساخت ترکیه، در نشست اخیر با عراق، قطر و امارات متحده عربی در ترکیه، مقامات درباره چگونگی تسریع این پروژه بحث کردند.

لکه‌ ننگی در تاریخ سیاستمداران عراقی

نفوذ ترکیه در عراق تحت دیکتاتوری صدام حسین با سرمایه گذاری‌های متعدد و تجارت قابل توجه بسیار قوی بود. با این حال، از زمان ورود ایالات متحده در سال 2003 و سرنگونی رژیم صدام، جمهوری اسلامی ایران با حمایت از بیش از دوازده حزب سیاسی و گروه‌های مختلف، خود را در سیاست عراق تثبیت کرده است.

حشدالشعبی، (نیروی بسیج مردمی یا PMF) همسو با ایران به عنوان قدرت سیاسی و نهادی مسلط در عراق ظاهر شده است. گروه‌ها‌یی که بخشی از حشدالشعبی هستند، مدت‌هاست که با ادامه حضور نظامی ایالات متحده در عراق مخالف هستند و قصد دارند ایالات متحده را از عراق بیرون کنند. گروه‌های مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران از زمان افزایش تنش‌های منطقه‌ای پس از حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر گذشته و جنگ متعاقب اسرائیل در غزه، حداقل 160 حمله به نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه انجام داده‌اند.

حشدالشعبی

گروه‌هایی مانند کتائب حزب‌الله عراق نیز پروژه جاده توسعه را به شدت مورد انتقاد قرار داده و آن را «منبع مداوم نگرانی» خوانده‌اند. نماینده‌ای از بلوک پارلمانی به نمایندگی از عصائب اهل الحق مورد حمایت ایران، این پروژه را «لکه‌ ننگی در تاریخ سیاستمداران عراقی» توصیف کرد و افزود: «این پروژه هزینه دیگری است که مردم عراق متحمل می‌شوند. توسط یک طبقه سیاسی آلوده به ویروس فساد، که آنها را قادر به تمایز بین ضرر و منفعت نمی‌کند.»

با این حال، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه تایید کرده است که نیروهای حشدالشعبی تفاهم نامه امنیتی جدید را امضا کرده‌اند.

 

جمهوری اسلامی ایران در طول تاریخ از شبکه‌ای از نیروهای شیعه و دیگر بازیگران غیردولتی برای اعمال نفوذ در عراق استفاده کرده است. این استراتژی ایران را قادر می‌سازد تا ضمن اعمال نفوذ قابل‌توجه بر سیاست و امنیت عراق، با تاکتیک‌های جنگ نامتقارن گسترده‌تر خود برای مقابله با دشمنان متعارف در سراسر خاورمیانه همسو شود.

میدان جنگ استراتژیک

روابط ترکیه و عراق عمدتاً ناشی از اختلافات بر سر تهاجمات نظامی ترکیه، حقوق آب و فروش نفت کردستان بوده است. اختلافات نفتی به سال 2013 برمی‌‌گردد، زمانی که دولت اقلیم کردستان (KRG) صادرات نفت خود را به طور مستقل به ترکیه آغاز کرد، اقدامی که بغداد آن را غیرقانونی تلقی کرد. دولت مرکزی عراق با تعلیق پرداخت‌های فدرال به کارمندان دولت اقلیم کردستان تلافی کرد. در سال 2023، دادگاه بین‌المللی داوری در اتاق بازرگانی بین‌المللی در یک پرونده علیه ترکیه در مورد صادرات نفت کردستان به نفع عراق رای داد.

ایران کردستان عراق

در سال‌های اخیر، ترکیه به عنوان صادرکننده اصلی کالاهای تجاری به عراق از ایران پیشی گرفته است. شرکت‌‌های ترکیه در پروژه‌های ساختمانی و زیربنایی متعددی در شهرهای عراق سرمایه‌گذاری کرده‌اند که بخش‌هایی مانند انرژی، آب و پتروشیمی را در بر می‌گیرد.

ترکیه به طور سنتی نفوذ گسترده‌‌ای در شمال عراق داشته است، جایی که با ایران رقابت می‌کند. هر کدام از احزاب مختلف سیاسی کردی حمایت می‌کنند. ترکیه از حزب دمکرات کردستان (KDP) حمایت می‌کند و جمهوری اسلامی ایران از اتحادیه میهنی کردستان (PUK). از نظر جغرافیایی، حزب دمکرات کردستان مناطق نزدیک به مرز ترکیه را کنترل می‌کند، در حالی که حزب اتحادیه میهنی کردستان مناطق نزدیک به ایران را کنترل می کند.

سنجار، خانه اقلیت ایزدی عراق، به مرکز دسیسه و درگیری تبدیل شده است. این منطقه به عنوان یک میدان جنگ استراتژیک برای کشورهای مختلف، جناح‌های مسلح و جاسوسانی عمل می‌کند که به دنبال تقویت نفوذ حامیان مختلف خود هستند. ترکیه و ایران به عنوان قدرت‌های غالب در سنجار ظاهر شده‌اند، در حالی که ترکیه همچنین بر موصل، کرکوک و دهوک متمرکز شده است که غنی از نفت هستند و در گذشته هدف آمال ارضی ترکیه بوده‌اند.