به گزارش اکوایران، هم اسرائیل و هم جمهوری اسلامی ایران تلاش دارند روابط خوبی با عربستان سعودی داشته باشند. اما محمد بن سلمان کدام طرف را در مناقشه ایران و اسرائیل انتخاب می‌کند؟ در حالی که اسرائیل در فکر پاسخ به رگبار 200 موشکی جمهوری اسلامی ایران در اول اکتبر است، کشورهای عربی خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی مایلند بی‌طرفی خود را نشان دهند.

پرسش‌های کلیدی

یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل، نگفته چه زمانی، اما خطاب به سربازانش مدعی شده که این کار کشنده، دقیق و مهم‌تر از همه غافل‌گیرکننده خواهد بود. بنابراین، گانه‌زنی‌ها بر این اساس بوده که اسرائیل ممکن است به‌عنوان مثال، به تأسیسات نفتی یا تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند، ترورهای هدفمند انجام دهد، به منافع ایران در کشورهای ثالث آسیب برساند (مانند کاری که قبلاً در لبنان و سوریه انجام می‌دهد) یا به فراتر از آن فکر کند.

اما در صورت حمله اسرائیل چند پرسش کلیدی وجد دارد: عربستان سعودی چه خواهد کرد؛ محمد بن سلمان به کدام سمت می‌رود؛ اعراب در جنگ ایران و اسرائیل کدام طرف را خواهند گرفت؛ آیا تنش‌زدایی عربستان سعودی و ایران ادامه خواهد داشت؛ و آیا توافق عادی‌سازی روابط عربستان سعودی و اسرائیل محقق خواهد شد؟

حرکت در مسیر بی‌طرفی

محمد بن سلمان، ولیعهد و در واقع در راس هرم قدرت عربستان سعودی قرار داشته و فرمانفرمای بالفعل پادشاهی سعودی محسوب می‌شود. وارث ظاهری تاج و تخت سعودی؛ هفتمین پسر ملک سلمان و نوه بنیانگذار پادشاهی، ملک عبدالعزیز. هم اسرائیل و هم جمهوری اسلامی ایران به روابط نزدیک با سعودی‌ها علاقه دارند. محمد بن سلمان در شرف «عادی‌سازی» روابط خود با اسرائیل بود تا اینکه جنگ در اکتبر گذشته در غزه آغاز شد.

حملات حماس در 7 اکتبر 2023 در اسرائیل، عربستان سعودی را در مسیر خود متوقف کرد. در مقابل، عربستان سعودی قبلا روابط خود با جمهوری اسلامی ایران را عادی کرده است. در مارس 2023، عربستان سعودی و ایران توافق کردند که روابط دیپلماتیک خود را پس از 7 سال وقفه از سر بگیرند.

ایران عربستان علی شمخانی

عربستان سعودی تنها نیست. کشورهای ثروتمندتر خلیج فارس مانند امارات متحده عربی و قطر در حال تقویت روابط با ایران هستند و تضمین کرده‌اند که به اسرائیل برای حمله به ایران کمک نخواهند کرد. اکثر این کشورها به طور سنتی متحدان غرب بوده‌اند. اما، این پادشاهی‌های غنی از منابع، پس از یک دوره طولانی تنش با همسایه خود در خلیج فارس، به ایران نزدیک‌تر شده‌اند. در حالی که اسرائیل در حال آماده‌سازی پاسخ به رگبار 200 موشکی ایران در اول اکتبر است، خلیج فارس مایل است بی‌طرفی خود را در این مناقشه نشان دهد.

ارسال پیام به منطقه

کشورهای حاشیه خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی متعهد شده‌اند که اجازه ندهند اسرائیل از حریم هوایی آن‌ها برای حمله به ایران استفاده کند. این مسئله به دنبال سفر اخیر مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران به دوحه رخ داد که در آن با امیر قطر و وزیر امور خارجه عربستان سعودی دیدار کرد. جمهوری اسلامی همچنین عباس عراقچی وزیر امور خارجه خود را به عربستان سعودی و قطر اعزام کرد.

ایران قطر

نیل کویلیام از اندیشکده چتم هاوس مستقر در لندن می‌گوید که ایران از این بازدیدها برای ارسال این پیام استفاده کرد که اسرائیل در صورت شروع درگیری گسترده‌تر، خطر آسیب به روابط با امارات متحده عربی، عربستان سعودی و دیگران را ایجاد می‌کند. این همه مسئله نیست. مهم‌تر از آن، پیامی که ارسال می‌شود این است که در حالی که روابط ایران با عربستان سعودی گرم می‌شود، چشم‌انداز عادی سازی روابط اسرائیل با عربستان سعودی در حال دور شدن است.

دغدغه امنیت تاسیسات نفتی

بنابراین، چه چیزی عدم تمایل عربستان سعودی به همکاری آشکار با اسرائیل را توضیح می‌دهد؟ جستجوی دلایل چندان سخت نیست. عربستان سعودی و امارات نفت خیز در گذشته هم توسط گروه‌های مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران مورد حمله و تهدید قرار گرفته‌اند، از جمله حوثی‌های یمن که به طور موقت تولید نفت خام عربستان را در سال 2019 به نصف کاهش دادند. حمله به میدان نفتی آرامکو عربستان سعودی بیش از پنج درصد از عرضه جهانی نفت را متوقف کرد. به همین ترتیب، در سال 2022، حوثی‌های همسو با ایران در یمن، موشک‌ها و پهپادها را به سمت کامیون‌های سوخت‌گیری نفت در نزدیکی یک پالایشگاه نفتی متعلق به شرکت نفت دولتی ADNOC امارات شلیک کردند.

تکرار آن باعث اختلالات منطقه‌ای در عرضه نفت می‌شود که به نوبه خود می‌تواند پیامدهای جهانی از جمله افزایش قیمت نفت داشته باشد. توربیورن سولتودت از شرکت اطلاعات ریسک Verisk Maplecroft که مقر آن در بریتانیا است، می‌گوید نگرانی اصلی برای کشورهای حاشیه خلیج فارس این است که اقدام تلافی‌جویانه به حملات علیه زیرساخت‌های انرژی آنها نیز گسترش یابد. ایران در دیدارهای اخیر خود به عربستان سعودی هشدار داد که در صورت کمک به اسرائیل در انجام حمله، نمی‌تواند امنیت تاسیسات نفتی این پادشاهی را تضمین کند.

موازنه قوا

واضح است که عربستان سعودی و متحدانش در شورای همکاری شش کشوری خلیج فارس باید یک اقدام متعادل کننده دشوار انجام دهند. شورای همکاری خلیج فارس، شامل عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، کویت، بحرین و عمان است. جمهوری اسلامی ایران اخیراً روابط خود را با تمام کشورهای شورا به جز بحرین برقرار کرده،که اخیراً تمایل خود را برای از سرگیری روابط ابراز کرده است. امروز هر شش عضو شورای همکاری خلیج فارس در حال مذاکره مستقیم و چند جانبه با تهران هستند.

شورای همکاری خلیج فارس

وزرای امور خارجه در سوم اکتبر با همتای ایرانی خود در دوحه دیداری غیررسمی داشتند که اولین نشست در نوع خود بود. آنا جاکوبز از یک اندیشکده مستقر در بروکسل به نام گروه بحران بین‌المللی می‌گوید که «کشورهای خلیج‌فارس تلاش می‌کنند تا از روابط بهبود یافته با جمهوری اسلامی ایران استفاده کنند تا از گرفتار شدن در وسط تشدید تنش‌های اسرائیل و ایران جلوگیری کنند.»

اگرچه حمله موشکی جمهوری اسلامی ایران به اسرائیل با محکومیت غرب مواجه شد، کشورهای عربی خلیج فارس از اظهار نظر در مورد آن خودداری کردند. همانطور که بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان می‌گوید: «برای برخی از دولت‌ها آسان است که کنار بایستند و اقدامات جمهوری اسلامی ایران را محکوم کنند. اما این چیزی را حل نمی‌کند. همچنین سیاست آشنای دفاع از اسرائیل نیز به نتیجه نمی‌رسد.»

وزیر عمانی در یک پست نسبتا طولانی در ایکس نوشت که یک کشور فلسطینی کاملاً مستقل باید ایجاد شود. اکنون، این احساسی است که محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی نیز در آن شریک است. پس از آغاز جنگ غزه، عربستان سعودی مذاکرات به رسمیت شناختن اسرائیل را با میانجیگری آمریکا متوقف کرد. مقامات سعودی می‌گویند که ریاض خواهان مسیری به سوی تشکیل کشور فلسطینی به عنوان شرط عادی‌سازی است.

بنابراین، به احتمال زیاد، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر نیز اعلام کرده‌اند که اجازه عبور موشک‌های اسرائیلی را نخواهند داد. ممکن است بپرسید در مورد اردن چطور؟ اردن نظر خود را در مورد اینکه چه راهی را طی خواهد کرد، آشکار نکرده است. زمانی که جمهوری اسلامی ایران در آوریل به اسرائیل حمله کرد، اردن برخی پرتابه‌ها را بر فراز حریم هوایی خود ساقط کرد. بنابراین، اسرائیل ممکن است حملات خود را از طریق اردن انجام دهد. اما، اسرائیل گزینه‌های دیگری نیز دارد، از جمله قابلیت‌های سوخت‌گیری در هوا که جت‌هایش را قادر می‌سازد از دریای سرخ، به اقیانوس هند پرواز کنند، به خلیج فارس بروند و سپس به عقب برگردند.

چرخه خشونت بی‌پایان

در حالی که سوالات درباره منطق و کارآمدی حمله اسرائیل به ایران مطرح است، جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در 9 اکتبر یک تماس تلفنی 30 دقیقه‌ای برقرار کردند. آنها در مورد تمایل اسرائیل برای ضربه زدن به ایران صحبت کردند. آمریکا معتقد است که جمهوری اسلامی ایران قصد ساخت سلاح هسته‌ای را ندارد. اما، و این یک امای مهم است، یک حمله می‌تواند زمینه را برای تجدیدنظر در این زمینه مهیا سازد. ایران همچنین ممکن است تصمیم بگیرد که از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج شود.

و اگر این اتفاق بیفتد، برخی از کشورهای منطقه وسوسه می‌شوند تا برنامه‌های هسته‌ای خود را گسترش دهند و این نگرانی از گسترش سلاح‌های هسته‌ای در منطقه را افزایش می‌دهد. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایالات متحده به طور خاص از اسرائیل خواسته که تاسیسات هسته‌ای و انرژی ایران را هدف قرار ندهد. اما نتانیاهو حاضر نیست طرح خود را به اشتراک بگذارد. به نوبه خود، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، قانون حرکت سوم نیوتن را نقل کرده و می‌گوید که برای هر عملی، عکس‌العملی وجود دارد. او می‌گوید که ایران به هر اقدام اسرائیل پاسخ قوی‌تری خواهد داد. این چرخه خشونت بی‌پایان است. بنابراین، انتظار داشته باشید که جمهوری اسلامی ایران در برابر انتقام‌جویی اسرائیل واکنش نشان دهد.