اولین جزییات از متن پیش‌نویس توافق

به گزارش اکوایران، گرچه همچنان مقامات رسمی طرفین مذاکرات ترجیح داده اند از بیان جزئیات ذکر شده در پیش نویس بپرهیزند اما برخی اظهارنظرها، جزئیاتی از متن توافق احتمالی را شرح داده اند.

گواه این مدعا اظهارات حمید حسینی فعال اقتصادی در حوزه نفت در شبکه های اجتماعی است. بنابر آنچه او مطرح کرده است، توافق احیای برجام و اجرای آن، در یک چارچوب کلی چهار مرحله دارد. به عبارتی دیگر، پس از روز جمع بندی که همان روز توافق است، اجرای «توافق احیای برجام» در دو بازه 60 روزه کلید می خورد و به طور کلی، اجرای این توافق در فرصتی 120 روزه تعریف شده است. طرفین مذاکره در 60 روز نخست به عنوان «دوره تایید»، موظفند ترتیبات اجرایی توافق را مهیا سازند. دوره 60 روزه دوم نیز «دوره بازاجرا» نام گرفته که در صورت توافق طرفین برای آغاز آن، اقدامات صورت گرفته و میزان پایبندی طرفین به تعهدات راستی آزمایی می شود. عبور موفقیت آمیز و کم تنش از این سه مرحله، مجوزی برای ورود به مرحله چهارم خواهد بود که دوره تکمیلی توافق نام گرفته است. حال سوال این است که جزئیات هریک از این مراحل چه خواهد بود؟

 روز توافق

بنابر اطلاعات موجود درباره متن پیش‌نویس، در صورت حصول موافقت بر سر متن، در وهله نخست جمع بندی نهایی مذاکرات با حضو وزیران خارجه طرفین مذاکره صورت می گیرد. ظاهرا لغو 3 فرمان اجرایی تحریمی نیز در زمره اقداماتی است که در روز توافق انجام می شود. 3 فرمان اجرایی مربوط به فرمان هایی است که ترامپ صادر کرده بود. لغو این فرمان ها به معنی آن خواهد بود که 17 بانک و 150 موسسه مانند ستاد فرمان اجرایی امام از تحریم خارج شوند.

آغاز مرحله «تایید»

اما ماجرای اصلی از فردای توافق آغاز خواهد شد. طرفین به مدت 60 روز فرصت می یابند که اقداماتی را برای اجرای توافق به سرانجام برسانند. آنچه برای این دوره پیش بینی شده، رایزنی ایران و ایالات متحده با نهادهای قانونگذاری خود است. هرچند در روزهای اخیر برخی نمایندگان مجلس ایران به استناد قانون اقدامات راهبردی برای لغو تحریم ها، نقش مجلس شورای اسلامی را تنها نقشی نظارتی تعریف می کنند و ضرورتی برای تصویب توافق در پارلمان نمی بینند اما بحث تصویب توافق در مجالس قانونگذاری هر دو طرف پیش بینی شده است. ایالات متحده نیز رایزنی با کنگره برای گرفتن مهر تایید توافق را در پیش رو دارد.

تعهدات ایران و آمریکا در توافق چیست؟

ایران بارها از لغو تحریم ها به عنوان اصلی ترین دلیل خود برای ورود به روند احیای برجام یاد کرده است. حالا با رضایت ضمنی اعلام شده از سوی برخی مقامات ایرانی درباره پیش نویس پیشنهادی اتحادیه اروپا، به نظر می رسد این خواسته تا حد زیادی در متن برآورده شده است. ظاهرا قرار است فرمانهای تحریمی ترامپ در بخش هسته ­ای و غیرهسته ­ای لغو شود که می‌تواند دستاورد قابل توجهی باشد. از سوی دیگر، فعالیت بنگاه‌های اقتصادی وابسته به نهادهای نظامی نیز تسهیل شده به نحوی که آمریکا متعهد می‌شود تحریم سپاه به فعالیت این بنگاه‌های اقتصادی، تسری نیابد.

در مقابل، ایران نیز باید به تعهداتش در برجام بازگردد. ازجمله نگهداری سانتریفیوژهای IR6 در انبارهای ایران زیر نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی و همچنین، نگهداری سوخت به میزان توافق شده در برجام. اینها تنها بخشی از تعهدات ایالات متحده و ایران در توافق احتمالی خواهد بود.

تکلیف 7 میلیارد دلار بلوکه شده در کره جنوبی

در واقع تعهدات به همین چند مورد محدود نیست. ظاهرا باز شدن قفل پول های بلوکه شده ایران در کره جنوبی نیز ارجمله خواسته های ایران است. البته بنابر اطلاعات موجود، آمریکایی ها به اجابت این درخواست چراغ سبز نشان داده اند اما به صورت مشروط. گفته می شود در صورت قبول توافق از سوی ایران، زندانیان ایرانی و آمریکایی مبادله خواهند شد. ظاهرا ایالات متحده متعهد می شود که در ازای تبادل زندانیان، مجوز آزادسازی منابع بلوکه شده ایران را صادر کند و 7 میلیارد دلار مسدود شده در کره جنوبی، یکی از منابع است.

گره توافق؛ تضمین ها کدام اند؟

با همه این تعهدات متقابل، توافق همچنان مانعی جدی دارد؛ مانعی به نام تضمین. موضوعی که هم رسانه ها به آن خوشبین نیستند و هم مقامات ایرانی بر آن تاکید دارند. هرچند گفته می شود که بر اساس متن پیشنهادی، در صورت خروج آمریکا از توافق، سرمایه گذاران خارجی 2.5 تا 3 سال فرصت خواهند داشت تا بدون واهمه از مجازات مالی ایالات متحده، با ایران کار کنند. به این ترتیب یک مصونیت 5 ساله برای فعالان اقتصادی به وجود خواهد آمد زیرا پیشبینی‌ها، خروج آمریکا از توافق در دوره ریاست جمهوری بایدن را غیر محتمل می‌دانند ازاین‌رو، فرصت حدود ۳ سال در این توافق به علاوه دوره سال‌های باقیمانده از ریاست جمهوری بایدن در نظر گرفته شده است. 

با این وجود فضای سیاسی ایالات متحده از یک سو و پیشبینی تحلیلگران از سوی دیگر، همچنان سایه خوشبینی بر حصول توافق درباره تضمین ها نمی گستراند. گواه این مدعا، اظهارات امروز حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران است که گفت: «تا در مورد همه چیز توافق نشود نمی توانیم با قطعیت از رسیدن به توافق خوب و پایدار سخن بگوییم». از سوی دیگر و در فضای سیاسی ایران نیز باید به یادداشت حسین شریعتمداری مدیرمسوول روزنامه کیهان اشاره کنیم که به مذاکره کنندگان هشدار داد دریافت غرامت از آمریکا به عنوان تضمین برای خروج ایالات متحده از توافق، بی ارزش است زیرا تضمینی وجود ندارد که آمریکا غرامت را نیز بپردازد.

از سوی دیگر تحلیلگران، فضای سیاسی ایالات متحده را یکی از موانع ارائه تضمین پایدار و مطمئن برای توافق معرفی می کنند. بلومبرگ درباره ضمانت عدم خروج آمریکا از توافق احتمالی، اینگونه تحلیل کرده است که احتمال به قدرت رسیدن جمهوری خواهان در انتخابات پایان سال کنگره و همچنین انتخابات ریاست جمهوری در سال 2024 یکی از اصلی ترین موضوعات مدنظر آمریکا برای ندادن تضمین است. بر اساس گزارش بلومبرگ، ایالات متحده استدلال می‌کند که جمهوری خواهان مطمئنا در جهت خنثی سازی توافق عمل می کنند، از این رو نمی توان تضمینی‌ ارائه کرد. البته آنگونه که  بلومبرگ با اشاره به اظهار نظر یکی از مشاوران تیم مذاکره کننده ایران نوشته، به موجب تضمین خواسته شده، ایران می تواند در صورت خروج آمریکا از برجام، سریعا غنی سازی اورانیوم را از سر گیرد.

مرحله سوم؛ «بازاجرا»

با همه نگرانی ها در زمینه تضمین ایالات متحده در ازای خروج احتمالی اش از توافق، اگر این توافق به سرانجام برسد و طرفین در مهلت 60 روزه نخست، بتوانند مهر تایید مجالس خود را دریافت کرده و در اجرای تعهدات، متعهدانه عمل کنند، فرصت 60 روزه دوم را در پیش رو خواهند داشت؛ فرصتی که برای ورود به آن نیز باید طرفین موافقت خود را اعلام کنند. به عبارتی دیگر، یک هفته مانده به پایان دوره تایید، طرفین اعلام می کنند که می خواهند وارد دوره دوم یعنی دوره بازاجرا شوند یا خیر. در صورت موافقت طرفین با این موضوع، دوره 60 روزه دوم با عنوان دوره بازاجرا آغاز می شود تا نحوه و میزان پایبندی طرفین به تعهدات مورد راستی آزمایی قرار گیرد. نامگذاری این دوره به عنوان دوره بازاجرا نیز به این دلیل است که یک بار تمامی توافق اجرا شده بود، و خروج آمریکا از برجام باعث شد تا همه چیز از سر خط آغاز شود. 

مرحله چهارم؛ دوره تکمیلی

با همه آنچه گفته شد، اگر توافق احیای برجام در اجرای 120 روزه، از موانع احتمالی به سلامت عبور کند، طرفین در فرصتی 45 روزه، به تکمیل اقدامات و رایزنی ­ها خواهند پرداخت. 

با این حال  آنچنان که از شواهد و اظهارات مقامات ایران و ایالات متحده پیداست، به نظر می رسد حصول توافق احیای برجام و رفع تحریم ها دست کم در روزهای منتهی به مردادماه میسر نخواهد بود و احتمالا متن پیش نویس، دستخوش تغییر شود.