پیش‌بینی تحلیلگران درباره احیای برجام

به گزارش اکو ایران، علی حرب در مطلبی برای الجزیره با طرح این پرسش که «با از سرگیری مذاکرات هسته ای ایران باید منتظر چه چیزی باشیم؟» گزارش داد: مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده برای احیای توافق هسته ای قرار است هفته آینده پس از یک وقفه طولانی که چشم انداز احیای این توافق تاریخی را در هاله ای از ابهام قرار داد، از سر گرفته شود.

در حالی که انتظار نمی رود پیشرفتی حاصل شود، تحلیلگران گفته اند که مذاکراتی که قرار است دوشنبه آغاز شود، چگونگی رویکرد تهران به دیپلماسی را در زمان دولت محافظه کار ابراهیم رئیسی، که خواسته‌های ایران را قبل از بازگشت به توافق افزایش داده است، روشن خواهد کرد.

از کف رفتن فرصت طلایی

 نگار مرتضوی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر ایرانی-آمریکایی می‌گوید: «ما می خواهیم بفهمیم که محافظه‌کاران [ایرانی] چقدر با محافظه‌کاران قبلی تفاوت دارند. ما می‌خواهیم بفهمیم که آیا آنها کمی نرم‌تر عمل می‌کنند یا خیر».

وی افزود: «همچنین می‌خواهیم بفهمیم که آیا آمریکایی‌ها واقعاً متوجه شده‌اند که فرصتی را از دست داده‌اند و باید موضع خود را تا حدودی تغییر دهند یا خیر.»

حامیان توافق، از جمله خانم مرتضوی، از جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده انتقاد کرده‌اند که در ماه‌های اول دولتش، زمانی که یک دولت میانه‌روتر ایران به ریاست حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین، در راس امور قرار داشت، اقدامی فوری برای بازگرداندن توافق نکرد.

شش دور مذاکرات در وین بین آوریل و ژوئن نتوانست مسیر بازگشت به توافق را ایجاد کند. مرتضوی به الجزیره گفت: «این فرصت طلایی کوتاه بود و تیم بایدن کاملاً آن را از دست داد».

به گفته کارشناسان، این واقعیت که ایران با بازگشت به میز مذاکره در پایتخت اتریش موافقت کرده است، نشانه خوشایندی برای دیپلماسی است.

گروه‌های مترقی از بایدن خواسته‌اند تا پیش از آغاز مذاکرات «حرکاتی به نشانه حسن نیت» را در قبال ایران دنبال کند، مانند آزاد کردن برخی از دارایی‌های تحت تحریم‌های آمریکا برای اهداف بشردوستانه.

دولت بایدن علیرغم اینکه کمپین «فشار حداکثری» رئیس جمهور پیشین دونالد ترامپ علیه ایران را شکست خورده می‌داند، به اجرای تحریم‌های دوران ترامپ و در عین حال اعمال تحریم‌های جدید خود ادامه داده است.

ترامپ در سال 2018 توافق هسته ای چندجانبه را که به طور رسمی به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می شود، خنثی کرد. بایدن متعهد شده بود که آن را بازگرداند و تاکید کرد که دیپلماسی بهترین گزینه برای مهار برنامه هسته ای ایران است.

در همین حال، ایران برنامه هسته‌ای خود را تشدید کرده است که توسط این پیمان مهار شده بود. این کشور در حال غنی سازی اورانیوم 60 درصدی در مقابل 3.67 درصدی است که در توافقنامه مجاز است. همچنین از سانتریفیوژهای پیشرفته تری استفاده می کند. مقامات آمریکایی هشدار می‌دهند که پیشرفت‌های اخیر در برنامه هسته‌ای ایران «زمان گریز هسته ای» ایران را به‌طور قابل‌توجهی کاهش داده است.

مقامات ایرانی تاکید کرده‌اند که نقض برجام توسط کشورشان در واکنش به تحریم‌های آمریکاست و ایران برخلاف آمریکا همچنان یکی از طرف‌های این توافق است. آنها گفته اند واشنگتن به عنوان طرفی که این پیمان را رها کرده است، باید همه تحریم ها را لغو کند.

مرتضوی گفت نسبت به شانس موفقیت مذاکرات «محتاطانه بدبین» است. چراکه محافظه کاران در تهران در قدرت هستند، ایران به دانش تخصصی هسته ای که به سختی قابل برگشت است دست یافته، و بایدن ظاهراً تمایلی به کاهش یکجانبه تحریم ها ندارد.

علی باقری کنی، معاون امور خارجه ایران،  به الجزیره گفت: «تا زمانی که طرف ناقض توافق در عمل پایبندی خود به برجام را نشان ندهد، دلیلی وجود ندارد که ایران از حقوق و مزایایی که در این توافق تضمین شده است صرف نظر کند».

توافق موقت

سینا عضدی، عضو غیر مقیم اندیشکده شورای آتلانتیک، نیز مانند مرتضوی گفت که «بایدن با تعلل در شروع مذاکرات "یک فرصت طلایی" را هدر داد - اما یافتن یک توافق قابل اجرا هنوز امکان پذیر است».

او پیشنهاد کرد که روی یک توافق موقت که منجر به کاهش برخی تحریم‌های آمریکا در ازای توقف پیشرفت‌های هسته‌ای ایران است، برای خرید زمان برای مذاکرات جامع‌تر شود، کار شود. با این حال، یکی از چالش ها پرداختن به دانش هسته ای است که ایران به دست آورده است.

عضدی به الجزیره گفت: «شما نمی توانید دانش و تجربه‌ای را که ایرانی ها قبلاً به دست آورده اند، از بین ببرید. اینکه آیا ایالات متحده با این موضوع کنار می‌آید، مطمئن نیستم».

مقامات آمریکایی و اسرائیلی زنگ خطر را در مورد تشدید تنش های هسته ای به صدا درآورده اند. اسرائیل که مخالف برجام است، با لفاظی‌های تحریک‌آمیز ادعا کرده که ممکن است هر لحظه علیه ایران «اقدام می‌کند». بایدن و دستیاران ارشد او همچنین مدعی هستنددر صورت شکست دیپلماسی، گزینه های دیگری را علیه ایران بررسی می‌کنند.

رابرت مالی، نماینده آمریکا در امور ایران، این هفته به رادیو عمومی ملی (NPR) بدون اشاره به مسئولیت آمریکا در قبال بحران کنونی مدعی شد که اگر ایرانی‌ها تصمیم بگیرند به برجام بازنگردند، ایالات متحده به دنبال «تلاش‌های دیگر اعم از دیپلماتیک و غیره» خواهد رفت. او گفت اگر تهران بیشاز حد به آستانه هسته‌ای نزدیک شود، «البته، ما آماده نخواهیم بود که بیکار بنشینیم».

چرخش موضع اعراب مسیر احیای برجام را تسهیل می‌کند

با این حال دولت بایدن همچنان در جبهه دیپلماتیک فعال است. رابرت مالی در حالی به وین می رود که در جریان سفر هفته گذشته خود به منطقه، شرکای عرب ایالات متحده در حاشیه خلیج فارس،  حمایت عمومی خود  از تلاش‌های آمریکا برای بازگرداندن برجام را ارائه کردند. متحدان واشنگتن در خلیج فارس، به ویژه ریاض، قبلا در مخالفت آشکار با این توافق بودند.

در بیانیه مشترکی در 17 نوامبر، گروه کاری ایالات متحده و شورای همکاری خلیج فارس آمده است که احیای برجام و بازگشت به پایبندی کامل به توافق «به هموار کردن راه برای تلاش‌های دیپلماتیک فراگیر برای رسیدگی به همه موضوعاتی که برای تضمین امنیت و رفاه پایدار در منطقه ضروری است کمک می‌کند».

رایان کاستلو، مدیر سیاسی شورای ملی ایرانیان آمریکایی (NIAC)، یک گروه مستقر در واشنگتن که طرفدار دیپلماسی با ایران است، این بیانیه را "مهم" خواند.

کاستلو به الجزیره گفت «اکنون، ما جایگزین برجام -کمپین فشار حداکثری- را آزمایش کرده‌ایم و واقعاً امنیت منطقه را بدتر کرد، و به نفع کسی نبود. و همانطور که ترامپ نشان داد، ایالات متحده لزوماً به نبرد برای شرکای حاشیه خلیج فارس] برای آنها نمی‌پردازد».

دولت بایدن همچنین به دنبال همسویی موضع خود با سه کشور اروپایی امضاکننده این قرارداد، موسوم به E3 - آلمان، بریتانیا و فرانسه است. مالی هفته گذشته نیز با دیپلمات های روسیه و چین گفتگو کرد.

عضدی گفت: «اینکه سعودی‌ها و اماراتی‌ها حداقل با آن مخالفت نکنند و تلاشی برای تضعیف مذاکرات نداشته باشند، فکر می‌کنم خود اقدام مثبتی است».

هنری رُم، تحلیلگر ارشد گروه اوراسیا به نیز گفت که «هنوز دلایل خوبی برای بازگشت ایران به میز مذاکره وجود دارد. مهم‌ترین دلیل این است که آنها باید روسیه و چین را در کنار هم نگه دارند و روس‌ها و چینی‌ها می‌خواهند توافق به جای خود بازگردد. آنها خواهان تعامل ایران هستند». وی بر این باور است که «ایرانی‌ها بسیار مشتاق هستند اطمینان حاصل کنند که حداقل  ادعای قابل قبولی داشته باشند که دلیل شکست مذاکرات نبوده‌اند».

با این حال رم هنوز نسبت به پیشرفت فوری تردید دارد: «بسیار شک دارم که در این دور اول اتفاقی سازنده رخ دهد. اما اگر در اطراف میز انعطاف پذیری وجود داشته باشد، می توانید پیشرفت را خیلی سریع مشاهده کنید».

رم افزود: «مزایای بازگشت به توافق همانطور که بود، با برخی اصلاحات برای محاسبه زمان سپری شده، قابل بازیابی است. آنطور که من آن را می بینم، اساساً توافق از قبل نوشته شده است  یک معامله روی میز وجود دارد. چیزهایی وجود دارد که باید اصلاح شوند، اما هیچ کدام غیرممکن نیست». تحلیلگران گروه اوراسیا احتمال احیای برجام در سال ۲۰۲۲ را حدود ۳۰ درصد ارزیابی کرده‌اند.

چالش‌های داخلی بایدن

با این حال، از سرگیری مذاکرات وین برای بایدن در یک لحظه پرتلاطم سیاسی در داخل آمریکا اتفاق می افتد. دولت از کنگره می‌خواهد تا یک برنامه بلندپروازانه هزینه‌های اجتماعی ۱.۷۵ تریلیون دلاری را پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای مهم کنگره در سال آینده تصویب کند، و این در حالی است که آمریکا با افزایش تورم از یک‌سو و افزایش مبتلایان COVID-19 از سوی دیر مواجه است.

در سیاست خارجی، بایدن هنوز با پیامدهای خروج آشفته از افغانستان که باعث شد برخی از جمهوری خواهان خواستار استعفای او شوند، دست و پنجه نرم می کند. و در حالی که ، طبق نظرسنجی‌های عمومی، برجام هنوز از حمایت مردم آمریکا برخوردار است برخی از دموکرات‌های ارشد کنگره نسبت به این توافق شک دارند و جمهوری‌خواهان تقریباً به اتفاق آرا با آن مخالف هستند.

این توافق را می توان از طریق اقدامات اجرایی بازگرداند، اما نیاز به صرف سرمایه سیاسی از سوی رئیس جمهور دارد، که حزب دموکرات یک اکثریت حداقلی در سنا و مجلس نمایندگان دارد. هر گونه امتیازی که ایالات متحده به ایران بدهد احتمالاً در داخل باعث انتقاد خواهد شد.

کاستلو گفت تداوم مسائل داخلی و حاشیه‌های نزدیک در کنگره «توجه به امور بین‌الملل را محدود می‌کند» و این کار رئیس‌جمهور را برای پیشبرد طرح‌های اصلی سیاست خارجی که مورد مناقشه هستند دشوار می‌کند.

او گفت: «فکر می‌کنم این یکی دیگر از عواملی است که در نیمه اول سال جاری روند تعامل مجدد با ایران را کند کرد.»

باقری: اگر انتظارات برآورده نشود برای تحمل تحریم‌ها آماده‌ایم

پیش از این الجزیره با علی باقری کنی به گفت‌وگو پرداخت. به گفته مذاکره‌کننده ارشد تهران، ایالات متحده باید «واقعیت» را بپذیرد و با لغو تحریم‌های خود علیه ایران در جریان مذاکرات هسته‌ای هفته آینده در وین موافقت کند.

وی گفته است اگر مذاکرات هسته ای وین انتظارات تهران را برآورده نکند، این کشور اعلام می کند که آماده است تحریم های آمریکا را تحمل کند.

ایران قبلاً گفته بود که برای یک "توافق خوب" در وین آماده است، اما ایالات متحده باید مسئولیت نادیده گرفتن برجام را بپذیرد، همه تحریم های اعمال شده از سال 2018 را به یکباره لغو کند و تضمین کند که دیگر از این توافق خارج نخواهد شد.

اما ایالات متحده می‌گوید که آماده است تا تحریم‌های «ناسازگار» با این توافق را لغو کند و این نشان می‌دهد که می‌خواهد برخی از تحریم‌ها که به دلایل غیرهسته‌ای در سه سال گذشته اعمال شده را حفظ کند. این کشور همچنین گفته است که با ادامه پیشرفت برنامه هسته ای ایران، زمان دستیابی به توافق رو به اتمام است.

آنچه در ادامه می آید مهمترین اظهارات علی باقری کنی، معاون وزیر امور خارجه ایران است که به پرسش‌های الجزیره پاسخ مکتوب داده است. وی تیم مذاکره کننده ایرانی را در مذاکرات وین رهبری خواهد کرد موضوعاتی چون تحریم‌ها و پیشرفت‌های هسته‌ای، مسائل منطقه و انتظارات ایران از امضاکنندگان اروپایی را مورد بحث قرار می‌دهد.

الجزیره: به نظر می رسد ایران و آمریکا مواضع متناقضی را قبل از مذاکرات وین اتخاذ کرده اند، به ویژه از نظر دامنه و راه های لغو تحریم ها. با توجه به شرایط فعلی ارزیابی شما از امکان دستیابی به یک توافق خوب چیست؟

علی باقری کنی: باور عمومی بر این است که آمریکا با خروج از برجام، این توافق را آشکارا نقض کرده و قطعنامه 2231 شورای امنیت را آشکارا زیر پا گذاشته است.

با این حال، ایران با غلبه بر کمپین به اصطلاح فشار حداکثری، با آمادگی و تعهد کامل به توافق 2015 بر سر میز مذاکره نشسته است. به همین دلیل است که آمریکایی ها ضمن توسل به فریب، سعی می کنند از فضای سیاسی و رسانه ای به نفع خود سوء استفاده کنند. اما به نفع آنها نیست. آنها باید واقعیت را بپذیرند و به تمام تعهدات خود پایبند باشند.

الجزیره: شما اخیراً گفتید در وین "ما مذاکرات هسته ای نداریم"  زیرا مفاد برجام قبلاً توافق شده است. آیا این بدان معناست که ایران می‌تواند گام‌های خود برای پیشبرد برنامه هسته‌ای خود و محدود کردن بازرسی‌های آژانس را بدون نیاز به گفتگو برگرداند؟ تکلیف کارگروهی که در دور قبلی مذاکرات در وین برای بحث در مورد مسائل هسته ای تشکیل شده بود، چه می شود؟

باقری: ایران در چارچوب مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام که دلیل آن در متن توافق هسته ای به طور کامل توضیح داده شده است، به طور مشروع به فعالیت های هسته ای خود ادامه می دهد. تا زمانی که طرف ناقض توافق در عمل پایبندی خود به برجام را نشان ندهد، دلیلی وجود ندارد که ایران از حقوق و استحقاقات تضمین شده خود در این توافق چشم پوشی کند. همه چیز روشن است و هیچ چیز مبهمی در مورد توافق هسته ای برای مذاکره وجود ندارد.

ایالات متحده و اتحادیه اروپا باید نشان دهند که اراده سیاسی برای اجرای آنچه در سال 2015 توافق کردند را دارند. آنها باید برای حل این مشکل بر ملاحظات داخلی غلبه کنند.

الجزیره: ایران بارها تاکید کرده است که در جریان مذاکرات وین درباره برنامه موشکی یا نفوذ منطقه‌ای خود صحبت نخواهد کرد. اگر توافقی در وین حاصل شود، آیا ایران بعد از آن حاضر به گفت و گو در مورد این موضوعات می‌شود؟

باقری: کشورهای منطقه هستند که باید در مورد مسائل منطقه تصمیم بگیرند. هرگونه دخالت خارج از منطقه برای هیچ طرفی سودی نخواهد داشت. تجربه مداخله خارجی در عراق و افغانستان نشان می دهد که قتل، نسل کشی، تخریب زیرساخت ها، گسترش تروریسم و   همچنین کشت و قاچاق مواد مخدر از پیامدهای اصلی مداخله و دستکاری قدرت های خارجی در ۲دهه گذشته بوده است. این حضور و دخالت آنهاست که مانع گفتگوی سازنده می شود.

الجزیره: اگر مذاکرات در وین به نتیجه نرسد، برنامه‌های جایگزین ایران برای مقابله با تحریم‌ها و تعامل با قدرت‌های غربی چیست؟ به نظر شما این موضوع چه تاثیری بر آینده منطقه خواهد داشت؟

باقری: اتکا به توان و ظرفیت داخلی، رمز موفقیت ایران در چهار دهه گذشته بوده است. تجربه نشان داده است که خوداتکایی بیش از هر چیز دیگری در روند پیچیده تحولات سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی و نظامی مثمر ثمر خواهد بود. ما راه زیادی را رفته ایم و مردم صبوری هستیم.

الجزیره: ایران از قدرت های اروپایی در مذاکرات وین چه انتظاری خواهد داشت؟ آیا از آنها نیز انتظار می رود که تضمینی در مورد تعهد کامل آینده خود بدهند؟

باقری: اروپایی ها پایبندی خود به برجام را در عمل و نه حرف نشان دهند و به پیروی از سیاست ورشکسته فشار حداکثری پایان دهند. بسیاری از ایرانیان تعجب می کنند که چرا اروپایی ها پشت میز مذاکره هستند، اگر نمی‌توانند مستقل از واشنگتن تصمیم بگیرند.