به گزارش اکوایران، براساس آخرین داده‌های مرکز آمار از تولید ناخالص داخلی در پاییز سال 1403 ، سهم نفت از کیک اقتصاد معادل 23 درصد برآورد شده که در مقایسه با تابستان همین سال تغییری نکرده است. این‌ها درحالی است که سهم طلای سیاه در بهار سال گذشته معادل 25 درصد بوده است.

در بیش از چهارده سال گذشته بالاترین سهم نفت از حجم اقتصاد ایران مربوط به بهار سال 90 و برابر با 35 درصد بوده است. بعد از آغاز تحریم‌ها در این سال سهم نفت از اقتصاد کاهش یافت.

بررسی‌های اکوایران نشان می‌دهد بعد از امضای برجام در سال 94 مجددا نقش نفت در اقتصاد ایران پررنگ‌تر شده اما این روند ادامه نیافته و پس از خروج آمریکا از برجام دوباره روند سهم نفت از حجم اقتصاد ایران نزولی شده و سهم نفت از اقتصاد به پایین‌ترین مقدار خود در 14 سال گذشته یعنی 16 درصد رسید. با این‌وجود از زمستان سال 99 و ورود بایدن به کاخ سفید، فروش نفت ایران رونق گرفته است.

باید گفت که با توجه به وابستگی شدید اقتصاد ایران به نفت، هر زمان که ایران قادر به فروش نفت در شرایط عدم وجود تحریم بوده، رشد اقتصادی کشور وضعیت مناسبی داشته است.

پیش‌بینی می‌شود ریاست جمهوری مجدد ترامپ دوباره موجب شود تا سهم نفت از اقتصاد ایران کاهش پیدا کند.

نفت و رشد اقتصادی

به عقیده بسیاری از کارشناسان، اقتصاد ایران وابسته به نفت است و همین سبب شده تا نفت یکی از مهم­ترین صنایع اثرگذار بر رشد اقتصادی باشد. در سال‌های گذشته، تولید نفت ایران به دلایل مختلفی جهش‌ها و اُفت‌های شدیدی را تجربه کرده است. برخی از این تغییرات به دلیل نوسان قیمت‌ جهانی نفت بوده و برخی دیگر از اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تاثیر گرفته است.

مجموعه این تغییرات باعث شد تا در دو دهه گذشته، سهم تولید نفت و گاز از کل تولیدات اقتصادی کشور متغیر باشد. به عبارت دیگر، اگر اقتصاد را شبیه یک کیک در نظر بگیریم و هر برش این کیک را یک بخش از اقتصاد بدانیم، قسمت مربوط به نفت و گاز مدام در سال‌های اخیر کوچک و بزرگ شده است. در ادبیات اقتصادی تولید ناخالص داخلی کشور را به یک کیک تشبیه می‌­کنند. این کیک از 4 قسمت تشکیل شده است. این قسمت‌ها شامل گروه «خدمات»، «صنعت»، «نفت و گاز» و «کشاورزی» است.

اثر بود و نبود تحریم بر سهم نفت از کیک اقتصاد

سال 90 ، تحریم‌های آمریکا، اروپا و سازمان ملل در نتیجه پرونده هسته‌ای علیه اقتصاد ایران اعمال شدند. به همین دلیل فروش نفت ایران با موانع جدی روبرو شد. از همین‌رو درآمدهای نفتی کشور کاهش یافته و طبعا سهم ارزش افزوده بخش نفتی از حجم اقتصاد کاهشی شد. به طوری که در این مدت سهم نفت از اقتصاد که در بهار سال 90 معادل 35 درصد بوده در تابستان سال 91 به 21 درصد رسید. سهم نفت از کیک اقتصاد تا تابستان 94 در همین حدود نوسان داشت.

در تیرماه سال 94 ، بعد از طی روندی طولانی در مذاکرات هسته‌ای بالاخره توافقی موسوم به برجام میان ایران و قدرت‌های جهانی امضا شد. براین اساس تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران لغو شده و فروش نفت ایران آسانتر از گذشته شد. در نتیجه درآمد نفتی کشور افزایش یافته و سهم نفت از تولید ناخالص داخلی صعودی شد. به بیان دقیق‌تر سهم نفت در اقتصاد که در تابستان 94 معادل 21 درصد محاسبه شده بود در بهار سال 95 به 30 درصد افزایش یافت که البته همچنان با میزان سال 90 فاصله داشت.

البته این روند افزایشی سهم نفت از کیک اقتصاد ادامه نیافت. چرا که بعد از خروج آمریکا به فرمان ترامپ از برجام در اردیبشهت سال 97 ، فروش نفت ایران به شدت با کاهش مواجه شد. به طوری که سهم نفت از کیک اقتصاد در تابستان 98 به 16 درصد رسید.

نفت در سال‌های اخیر چه سهمی از اقتصاد ایران داشته است؟

سهم نفت از کیک اقتصاد ایران همانطور که اشاره شد بعد از خروج آمریکا از برجام سقوط شدیدی را تجربه کرد. اما این روند نزولی با ورود جو بایدن به کاخ سفید کمی بهبود یافت. به طوری که بایدن در زمستان 99 به ریاست جمهوری رسید و سختگیری‌های دولت ترامپ در رابطه با فروش نفت ایران را کمتر کرد. در نتیجه فروش نفت افزایش یافته و درآمدهای نفتی نیز رشد پیدا کرد. از همین‌رو سهم نفت از کیک اقتصاد از 20 درصد فراتر رفته و حتی در بهار سال 1402 به 24 درصد رسید. این روند ادامه پیدا کرد و در بهار سال گذشته، 25 درصد محاسبه شد. با این‌وجود در تابستان و پاییز سال 1403 سهم نفت از اقتصاد کاهش یافت و در هر دو فصل 23 درصد برآورد شده است.