چرا روند کاهشی نرخ بهره تا پایان 1402 دور از انتظار است؟

به گزارش اکوایران، بانک مرکزی اصلی‌ترین نهاد پولی کشور بوده و برای مهار نوسانات اقتصادی و کنترل تورم، صاحب اختیار برای اجرای سیاست‌های مختلف پولی است. بازار باز، نرخ بهره، اعتباردهی به بانک‌ها و موارد قانونی، از جمله اختیارات بانک مرکزی برای دستیابی به هدف این نهاد است. 

بر اساس آمارهای منتشر شده از بانک مرکزی، وضعیت ابزارهای پولی از ابتدای زمستان تا آخرین آمار در دسترس مورد مطالعه قرار گرفته و مشاهده می‌شود تنگنای منابع نقد در شبکه بین بانکی تقریبا هر هفته شدیدتر شده است. به همین ترتیب با توجه به روند افزایشی مازاد تقاضای منابع مالی در بازار باز و همچنین شدت گرفتن اعتبارگیری قاعده‌مند، نزولی شدن کانال حرکتی نرخ بهره در بازار بین بانکی تا انتهای سال 1402 تقریبا مسئله‌ای دور از ذهن به نظر می‌رسد. 

عملیات بازار باز و مانده آن نزد شبکه بانکی

بررسی‌ها نشان می‌دهد دولت از هفته دوم دی ماه که نخستین ماه زمستانی است، میزان تزریق اعتبار در بازار باز را از حدود 128 همت تغییر داده و تقریبا به 145 همت رسانده است. در عملیات بازار باز بانک‌ها می‌توانند با نرخ بهره 23 درصدی به مدت یک هفته اوراق خود را به شکل موقت به بانک مرکزی بفروشند اما باید در زمان سررسید قرارداد، قرض خود به بانک مرکزی را پس داده و اوراق بهادارشان را آزاد کنند.

با توجه به این سازوکار، همواره در انتهای هر هفته هرچند بانک‌ها بدهی قبلی خود را تسویه می‌کنند اما این امکان وجود دارد تا با استقراض مجدد، دوباره به اعتبار در این بازار دسترسی پیدا کنند. این سازوکار منجر می‌شود علی‌رغم بازپسگیری اعتبار قرض داده شده، همواره مبلغی جدید در اقتصاد از ناحیه انجام عملیات بازار باز جریان یابد که در این گزارش آن را با نام "مانده عملیات بازار باز" عنوان کرده‌ایم. 

آمارها نشان می‌دهد تا 11 دی که همچنان 128 همت اعتبار در بازار باز توسط بانک مرکزی تزریق می‌شد، مانده عملیات بازار باز حدود 85 همت بود اما با شدت گرفتن میزان تزریق اعتبار به نظام بانکی در بازار باز، این رقم به حدودا 100 همت نیز رسید و در هفته‌های اخیر نیز تقریبا در همین محدوده باقی مانده است. 

تشدید اعتبارگیری قاعده‌مند بانک‌ها

درحالیکه که تقاضای بانک‌ها برای شرکت در بازار باز، از ابتدای زمستان تا هفته اخیر کم و بیش رو به افزایش بوده است، اما مشاهده می‌شود تزریق در بازار باز بجز در 11 اسفند تقریبا تغییری نداشته است.

به همین ترتیب ممکن است تقاضای برآورده نشده در بازار باز توسط بانک مرکزی، به سمت بازار شبانه یا اعتبارگیری قاعده‌مند یا حتی اضافه برداشت منتقل شده باشد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد از ابتدای زمستان تا هفته گذشته، در دو مرحله میزان اعتبارگیری قاعده‌مند بانک‌ها افزایش یافته است. اولین مرحله مربوط نیمه ابتدایی دی ماه است که با تشدید تزریق اعتبار در بازار باز کمی فروکش کرد. این درحالیست که مرحله دوم تقریبا از ابتدای بهمن ماه شروع شده و هر هفته رو به افزایش بوده است تا جایی که در هفته منتهی به 7 ام اسفند ماه، از 86 همت نیز عبور کرده است که تقریبا معادل با 60 درصد ارزش تزریق اعتبار هفتگی در بازار باز است. 

دو قله مشابه در دو بستر پولی متفاوت

از سوی دیگر نرخ بهره که کلیدی‌ترین مهره بانک مرکزی است، از ابتدای زمستان تا کنون تقریبا دو بار مرز 23.6 درصد را لمس کرده است اما داده‌های پولی نشان از تفاوت بستر پولی کشور در این دو بازه زمانی دارند. 

مشاهده می‌شود هفته اول دی ماه، نقطه آغاز ماجراست که در آن نرخ بهره بین بانکی حدود 23.6 درصد قبت شده است. در این زمان مجموعا 85 همت خالص مانده عملیات بازار باز نزد بانک‌ها بوده و در همین هفته کمتر از 4 همت اعتبار استقراض شده است. همچنین در این تاریخ فزونی تقاضا بر عرضه در بازار باز تنها معادل حدودا 3.6 همت است که رقم چشمگیری نیست. 

در مقابل مشاهده می‌شود در آخرین هفته بهمن ماه، نرخ بهره بین بانکی تقریبا از مرز 23.6 درصد عبور کرد و این درحالیست که هم خالص مانده عملیات بازار باز نزد بانک‌ها در مقایسه با قبل افزایش یافته و به حدود 100 همت رسیده است و هم مازاد تقاضا در بازار باز بسیار بیشتر از قبل بوده و معادل 26 همت ثبت شده است. 

این درحالیست که اعتباردهی قاعده‌مند بانک مرکزی به شبکه بانکی نیز به شکل چشمگیری افزایش یافته و تقریبا به 70 همت رسیده است. 

چه انتظاری از نرخ بهره در هفته‌های پایانی 1402 داریم؟

به همین ترتیب مشاهده می‌شود با وجود اینکه تزریق در بازار باز توسط بانک مرکزی در یکی از بیشترین مقادیر ثبت شده خود قرار دارد، اما همچنان در هفته‌های گذشته مازاد تقاضا از عرضه در بازار باز بیشتر بوده و همچنان فشار تقاضا برای اعتبارگیری قاعده‌مند از بانک مرکزی رو به افزایش است. به همین ترتیب نرخ بهره بین بانکی نیز با وجود نوساناتی، تقریبا روندی صعودی در هفته‌های اخیر در پیش گرفته و رو به افزایش بوده است. 

با توجه به اینکه حجم اعتبارگیری قاعده‌مند بانک‌ها بسیار بیشتر از اختلاف تقاضا و عرضه منابع در بازار باز است، پس می‌توان نتیجه گرفت که حتی اگر بانک مرکزی مانند تابستان تصمیم بگیرد تمامی تقاضای بانک‌ها در بازار باز را تامین کند، باز هم فشار تقاضا برای اعتبارگیری قاعده‌مند وجود دارد که به نوبه خود می‌تواند نشانه‌ای از وجود شرایطی برای افزایش نرخ بهره بین بانکی یا حداقل مقاومت در برابر روند کاهشی آن باشد. 

بنابراین به نظر می‌رسد با وجود تداوم شرایط فعلی و حادتر شدن تنگنای نقدینگی در شبکه بانکی، نرخ بهره بین بانکی همچنان در برابر طی کردن روندی کاهشی مقاومت خواهد کرد.