مذاکرات رم شامل چه ترتیباتی می‌شود؟

به گزارش اکوایران، دونالد ترامپ از جمهوری اسلامی ایران خواسته است که «سریع عمل کند» تا توافق هسته‌ای جدیدی حاصل شود. 

به نوشته لارنس نورمن در وال‌استریت‌ژورنال، درک جهانی از موجودی هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران با خلأهای جدی روبه‌رو است. تهران در سال‌های اخیر، نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را محدود کرده است، نظارتی که یکی از الزامات کلیدی توافق ۲۰۱۵ بود، و همچنین تحقیقات این آژانس درباره مواد هسته‌ای اعلام‌نشده در کشور را متوقف کرده است. در مقاطع مختلف، ایران دوربین‌هایی را که برای نظارت بر بخش‌های کلیدی زیرساخت هسته‌ای نصب شده بودند، برداشته و عملاً بازرسان را از این سایت‌ها منع کرده است.

در نتیجه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سپتامبر ۲۰۲۳ اعلام کرده که دیگر اطلاعات به‌روزی از بخش‌هایی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران در اختیار ندارد. استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دولت ترامپ، گفته که خط قرمز این دولت جلوگیری از توانایی جمهوری اسلامی ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای است.

جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۲۱ ممانعت‌هایی برای بازرسی آژانس از سایت‌های غیرهسته‌ای ایجاد کرده و این مسئله دید آژانس را نسبت به توانایی هسته‌ای ایران محدود کرده است.

قرار است مقامات ایرانی و آمریکایی امروز در رم برای دور دوم گفتگوها دیدار کنند؛ این دیدار پس از مذاکرات هفته گذشته در مسقط انجام می‌شود که بالاترین سطح گفتگو بین دو طرف از سال ۲۰۱۷ تاکنون بوده است.

به گفته مقامات آمریکایی و ایرانی، انتظار می‌رود مذاکرات این آخر هفته شامل بحث‌هایی درباره جدول زمانی مذاکرات و احتمالاً چارچوب کلی توافق جدید باشد.

اجرای توافقی جدید بدون داشتن تصویری شفاف از موجودی فعلی مواد و زیرساخت‌های هسته‌ای ایران، چالش برانگیز خواهد بود. 

پس از سفر گروسی به ایران در این هفته، مقامات گفتند هنوز مشخص نیست که آیا تهران اطلاعات جزئی مورد نظر آژانس را درباره فعالیت‌های هسته‌ای‌اش ارائه خواهد داد یا نه. گفتگوها همچنان ادامه دارد. گروسی از ایران خواست تا همکاری خود را افزایش دهد تا نشان دهد که برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، روز پنج‌شنبه گفت که آژانس می‌تواند نقش مهمی در حل پرونده هسته‌ای ایفا کند. اما او هشدار داد که این نهاد باید از «سیاسی‌کاری و سیاست‌زدگی» پرهیز کند، موضوعی که تهران پیش از این بارها به آژانس نسبت داده و آن را به اعمال فشار سیاسی بر ایران متهم کرده است.

ایالات متحده و قدرت‌های اروپایی در سال‌های اخیر بارها از جمهوری اسلامی ایران خواسته‌اند همکاری خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزایش دهد. آن‌ها از نوامبر ۲۰۲۲ تاکنون سه بار ایران را به دلیل عدم همکاری در نشست‌های آژانس مورد سرزنش قرار داده‌اند.

مهم‌ترین خلأ در دانش آژانس از برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، موجودی سانتریفیوژهای ایران است، ماشین‌هایی که اورانیوم را به سطوح بالاتر غنی‌سازی می‌چرخانند.

طبق توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، جمهوری اسلامی ایران موظف شد دوربین‌هایی در کارخانه‌های تولید قطعات اصلی سانتریفیوژها نصب کند، که بخشی از یک رژیم نظارتی سخت‌گیرانه بر سایت‌ها و تأسیسات مرتبط هسته‌ای ایران بود. هدف این بود که تعداد دقیق سانتریفیوژهای تولید شده مشخص شود تا اطمینان حاصل گردد که ایران از محدوده مجاز تولید مواد شکافت‌پذیر تجاوز نمی‌کند.

در سال ۲۰۲۱، سه سال پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای، ایران ارائه فیلم‌ها و اندازه‌گیری‌های گرفته شده توسط دوربین‌های نصب‌شده در این تأسیسات را به آژانس متوقف کرد.

در همان سال و پس از حمله‌ای به سایت سانتریفیوژ کرج که تهران مسئولیت آن را به اسرائیل نسبت داد، ایران برای چند ماه هیچ دوربینی را در سایت‌های تولید سانتریفیوژ فعال نداشت. با افزایش فشارها بر برنامه هسته‌ای ایران، تهران در ژوئن ۲۰۲۲ بار دیگر دوربین‌های نظارتی را از سایت‌های سانتریفیوژ خود برداشت. تنها یک سال بعد، ایران شروع به نصب مجدد برخی از این دوربین‌ها کرد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنان به‌طور مکرر به دو سایت غنی‌سازی ایران دسترسی دارد و اطمینان دارد که ایران مواد شکافت‌پذیر را از این سایت‌ها خارج نکرده است.

با این حال، آژانس در فوریه اعلام کرد که «تداوم اطلاعات» خود از تولید و موجودی سانتریفیوژهای ایران و قطعات اصلی آن‌ها یعنی روتورها و قطعات انعطاف‌پذیر، را از دست داده است. اگر ایران صدها سانتریفیوژ پیشرفته را به‌طور مخفیانه ذخیره کرده باشد، همچنان بخشی کلیدی از توانایی خود برای تولید اورانیوم غنی‌شده با درجه تسلیحاتی را حفظ می‌کند.

کارشناسان می‌گویند آژانس می‌تواند تلاش کند تا تصویر معتبری از موجودی سانتریفیوژهای ایران بازسازی کند. این نهاد می‌تواند بازرسی‌ها و آزمایش‌های مختلفی انجام دهد تا تخمین بزند ایران چقدر تولید داشته و آن را با موجودی اعلام‌شده تهران مقایسه کند. اما به گفته یکی از دیپلمات‌های اروپایی درگیر در پرونده هسته‌ای ایران، این روند ممکن است تا شش ماه طول بکشد و احتمالاً آژانس به تصویری کامل نخواهد رسید.

به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران باید پیش از اجرای هرگونه توافق، مسئله دیگری را نیز حل‌وفصل کند: پاسخ به تحقیقات آژانس درباره مواد هسته‌ای اعلام‌نشده‌ ادعایی که در ایران کشف شده است.

این مسئله چالشی سیاسی برای ایران محسوب می‌شود. آژانس و مقامات غربی معتقدند این مواد هسته‌ای احتمالاً از فعالیت‌های تسلیحاتی گذشته ایران در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ منشأ گرفته‌اند. اما تهران بارها انجام چنین فعالیت‌هایی را انکار کرده است. بدون ارائه توضیح درباره منشاء این مواد و مکان فعلی آن‌ها، جمهوری اسلامی ایران ممکن است نتواند این پرونده را ببندد.

ترامپ گفته که خواهان مذاکره برای توافق هسته‌ای است، اما هشدار داده که اگر ایران از توافق سر باز زند، به‌صورت نظامی به آن حمله خواهد کرد. او روز پنج‌شنبه انکار کرد که جلوی حمله اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران را گرفته، اما گفت که «عجله‌ای برای انجام این کار ندارد.»