سال آزمون اردوغان و محک گردش به شرق ایران

به گزارش اکوایران، خاورمیانه سال ۲۰۲۲ را در شرایطی به پایان رساند که در این سال شاهد چرخش قابل توجه توازن قوا و تغییر در روابط کشورهای منطقه با قدرت‌های بزرگ بود. سی‌ان‌ان با انتشار یادداشتی با عنوان «چهار چیزی که باید در سال 2023 در خاورمیانه  مراقبشان باشیم» پیش‌بینی خود از مسائل منطقه را در سال جدید میلادی منتشر کرده است.

جنگ سرنوشت‌ساز

رویدادی که در سال 2022 بر دستور کار خبری جهان مسلط بود، جنگ اوکراین و پیامدهای گسترده آن بود. تأثیر آن در صنایع انرژی، آبراه‌های استراتژیک و حتی صنایع تسلیحاتی خاورمیانه عمیقاً احساس شد.

سال گذشته شاهد بودیم که دشمنان غرب روابط خود را با کشورهای خاورمیانه تقویت کردند، گاهی به قیمت ضرر غرب. در شرایطی که نظم جهانی را به سمت چند قطبی شدن می‌بینند، رهبران کشورهای عربی خلیج فارس مایل‌اند بی‌طرف بمانند و زمانی که کشورهای غربی از متحدین سنتی خود خواستند که طرف خود را در جنگ اوکراین انتخاب کنند، این رهبران در شرایط سختی قرار گرفتند.

این جنگ همچنین -شاید به طور ناخواسته- تولیدکنندگان نفت عرب را در کارتل نفتی اوپک به روسیه نزدیک‌تر کرد، موضوعی که خشم ایالات متحده را برانگیخت. و همزمان که روابط چین با ایالات متحده تیره‌تر از همیشه شده است، روابط چینی‌ها با عربستان سعودی تقویت شده است.

اما حتی زمانی که روابط خاورمیانه با غرب در نوسان بود، اهمیت این منطقه برای جهان دست نخورده باقی‌ماند و شاید حتی رشد کرد. اروپا به طور فزاینده‌ای به دنبال تأمین امنیت انرژی خود به کمک این منطقه است. قطر که میزبان جام جهانی 2022 بود، قرار است در سال‌های آینده به تامین‌کننده مهمتری برای گاز اروپا تبدیل شود.

جنگ اوکراین باعث شد تا آوازه بین‌المللی آنکارا بیشتر شود، چه از طریق تلاش‌های آنکارا برای میانجیگری بین طرف‌های متخاصم جنگ و چه از طریق موقعیت این کشور در ناتو که توسعه ائتلاف را متوقف کرد. در شرایطی که اقتصاد ترکیه در اثر رکود ناشی از تورم نابسامان شده است، تقش‌آفرینی‌های بین‌المللی توانست به رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در داخل کمک کند.

این‌ها وقایعی هستند که در سال 2023 باید چشم‌انتظارشان باشیم:

1- آزمون اردوغان در آستانه یک‌صدمین سال تاسیس جمهوری

اردوغان مجموعه اهداف بلندپروازانه‌ای را برای صدمین سالگرد کشور خود تعیین کرده بود. اما در حالی که جمهوری ترکیه صدمین سال تاسیس خود را در سال 2023 جشن می گیرد، اردوغان ممکن است به جای توجه به آن، به تلاش برای حفظ صندلی خود متمرکز باشد.

چهار سال است که ارزش لیر ترکیه به شدت رو به کاهش بوده و هزینه‌های زندگی در نتیجه سیاست‌های پولی غیرمتعارف و مورد انتقاد اردوغان -که از افزایش نرخ بهره برای مهار تورم خودداری کرده- به شدت افزایش یافته است.

در کنار سال‌ها خستگی حکومت‌داری و نسل جدیدی از رای‌دهندگان که به دنبال تغییر هستند، سال 2023 به طور بالقوه می‌تواند زمان افول اردوغان باشد.

انتخابات -که انتظار می رود در اوایل تابستان برگزار شود- در یک سال گذشته در رأس دستور کار داخلی ترکیه بوده است. برای اولین بار در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد اپوزیسیون - حداقل در حال حاضر - حول معرفی نامزدی متحد شده‌اند که بتواند اردوغان را برکنار کند. سال گذشته شاهد افت شدید محبوبیت رئیس جمهور در نظرسنجی ها بودیم.

در جبهه بین المللی، متحد کلیدی ناتو، با دشواری به اتحاد ناآرام خود با ایالات متحده و اروپا ادامه می دهد. حمایت مداوم ایالات متحده از یک گروه مسلح کرد در سوریه که ترکیه آن را یک تهدید ملی می‌داند و رابطه شخصی سرد بین اردوغان و جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، شاهدی است بر این روابط پرتنش.

اختلافات حل نشده با یونان بر سر مرزهای دریایی در دریای مدیترانه و همچنین جنگ لفظی بر سر استقرار نظامی یونان در جزایر کوچک دریای اژه نزدیک به ترکیه، همچنان از عوامل تنش با اروپا هستند. اینکه روابط با اروپا از همکاری بر سر نگه داشتن مهاجران و پناهندگان در ترکیه فراتر رود یا نه، به مصالحه بر سر این تنش‌ها بستگی دارد.

وقتی صحبت از اوکراین می شود، موضع ترکیه، صرف نظر از اینکه چه کسی در انتخابات پیروز شود، تا حد زیادی بدون تغییر باقی خواهد ماند. سیاست «بی‌طرف نزدیک به اوکراین» که در داخل ترکیه به آن گفته می‌شود، با یک توافق تأثیرگذار غلات در سطح جهانی نتیجه داد و اقتصاد ترکیه را از ضربه‌های بیشتر در اثر جنگ باز داشت.

2-حرکت اسرائیل به سمت راست

اسرائیل یک کابینه جدید دارد، و اگرچه توسط چهره‌ای آشنا - بنیامین نتانیاهو - رهبری می‌شود، اما از برخی از افراطی‌ترین چهره‌های راست‌گرایی تشکیل شده است که در تاریخ اسرائیل پست‌های وزارتی گرفته‌اند. به ویژه ایتامار بن گویر، وزیر امنیت ملی که مسئول نیروهای پلیس است، و بزالل اسموتریچ، وزیر دارایی که در سیاست‌گذاری امنیتی درمورد کرانه باختری نیز نقش دارد. هر دو آن‌ها شهرک‌نشین مناطق اشغالی و وکیل از جناح راست هستند که تبدیل به سیاستمدارانی شده‌اند که زمانی در حاشیه‌های دور سیاست اسرائیل بودند.

این وزرا زنگ خطر را برای بسیاری در جامعه بین المللی از جمله ایالات متحده به صدا در می آورند که نگران هستند اقدامات آنها، وضعیت امنیتی در میدان را بدتر از پیش کند.

اسموتریچ به خصوص نقش مهمی در رابطه با تعیین سیاست در کرانه باختری خواهد داشت. سال گذشته مرگبارترین سال برای فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها در دهه‌های اخیر بود. همکاری امنیتی بین ارتش اسرائیل و نیروهای امنیتی فلسطین، که مدت‌ها از سوی رهبران اسرائیل به عنوان عامل کلیدی برای حفظ آرامش کرانه باختری تلقی می‌شد، از سال گذشته به خطر افتاده است.

نتانیاهو همیشه کابینه‌های خود را بیشتر به صورت تک نفره اداره می‌کرده است و اغلب در عمل نقش‌هایی مانند وزیر خارجه را خودش بر عهده می گیرد. او در مصاحبه های اخیر خود بارها مدعی شده است که او و حزبش، لیکود سیاست را تعیین خواهند کرد. اما متحدانی نظیر شخصیت‌های یهودی الاصل در ایالات‌متحده، نگران هستند که نتانیاهو قادر به کنترل کامل کابینه‌ای که ساخته نباشد. یکی از بزرگترین سؤالات این است که دولت بایدن چگونه با کابینه اسرائیل کار خواهد کرد. تاکنون، ایالات متحده رویکرد منتظر باشیم و ببینیم را در پیش گرفته است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، در ماه دسامبر گفت که ایالات‌متحده کابینه اسرائیل را «بر اساس سیاست‌هایی که دنبال می‌کند قضاوت خواهد کرد و نه شخصیت افراد».

3-اوپک پلاس منسجم‌تر

زمانی که کشورهای صادرکننده نفت اوپک پلاس از جمله عربستان‌سعودی و روسیه در ماه اکتبر تصمیم گرفتند که تولید خود را به میزان دو میلیون بشکه در روز کاهش دهند، ناظران آن را یک قمار سیاسی از سوی ریاض، رهبر واقعی این گروه، تلقی کردند. کاهش بیش از حد معمول، در ایالات متحده به عنوان تلاشی برای افزایش قیمت نفت در آستانه انتخابات میان دوره ای تفسیر شد.

اما تنها چند هفته پس از کاهش تولید، قیمت نفت، در بحبوحه نگرانی‌ها در مورد رکود جهانی و خروج آهسته چین از قرنطینه‌های کرونا، به سطح قبل از جنگ کاهش یافت. این کاهش منجر به این شد که شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان، بار دیگر تاکید کند که تصمیم اوپک درست بوده و نیّت سیاسی نداشته است.

آمنه بکر، خبرنگار ارشد اوپک در یک شرکت داده‌های انرژی، گفت که این کاهش قیمت باعث افزایش اطمینان به محمد بن سلمان در اوپک شده است. او گفت: «انتظار دارم سال 2023 سالی باشد که اوپک پلاس در آن بسیار متحد باقی بماند و روسیه نیز که در جهان تا حد زیادی منزوی شده است در جایگاهی نخواهد بود که تصمیمات گروه را به چالش بکشد.»

با این حال، ابهامی که ممکن است در سال 2023 ادامه داشته باشد، این است که چطور محدودیت‌های قیمتی اعمال شده توسط کشورهای غربی بر نفت روسیه در ماه دسامبر ممکن است بر بازار و به نوبه خود بر قیمت جهانی نفت تأثیر بگذارد.

در نتیجه، روسیه گفته است که ممکن است تولید خود را تا 700 هزار بشکه در روز کاهش دهد. اما بکر گفت که اطلاعات انرژی پیش بینی می‌کند که تولید نفت خام و میعانات گازی روسیه می تواند تا 1.2 میلیون بشکه در روز کاهش یابد. این بیش از 1 درصد از کل عرضه جهانی است. او گفت که اگر شکافی در بازار ایجاد شود، اوپک حتی می‌تواند اضافه کردن بشکه‌های بیشتر را نیز در نظر بگیرد.

همزمان که اروپا نیاز خود به روسیه را کاهش می‌دهد، کشورهای حوزه خلیج فارس احتمالاً به تامین کنندگان اصلی گاز اروپا تبدیل خواهند شد. قطر اولین قرارداد گازی خود را با آلمان در سال 2022 و یک قرارداد دیگر با فرانسه امضا کرد، در حالی که کشور همسایه‌اش، امارات متحده عربی نیز با آلمان و اتریش قراردادهای گازی امضا کرد. این کشور همچنین توسط مقامات اروپایی به عنوان صادرکننده آینده انرژی های تجدیدپذیر به اروپا معرفی شده است.

4- دردسرهای فزاینده ایران

اگر مشکلات داخلی برای جمهوری اسلامی کافی نبود، اکنون با تغییرات ژئوپلیتیک بین المللی از جمله همکاری رو به رشد چین و عربستان نیز رو به رو شده و یک متحد روسی که حالا کاملاً درگیر یک جنگ نفس‌گیر است.

ادامه تحریم های غرب علیه ایران، این کشور را به سمت شرق و به چین، بزرگترین شریک تجاری آن سوق داده است. در سال 2021، یک پیمان "همکاری" استراتژیک 25 ساله به ارزش 400 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری بین دو کشور امضا شد. اما از آنجایی که عربستان سعودی و ایران همچنان رقبای سرسخت دیپلماتیک باقی مانده‌اند و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در بحبوحه نزاع عربستان با بایدن بر سر اوپک، با شی جینپینگ نزدیک می‌شود، توسعه روابط چین و عربستان سعودی و تأثیر آن بر جمهوری اسلامی یکی از آن چیزهایی است که باید در سال 2023 دنبال کرد.