آگهی ترحیم برجام و شلیک اروپا به پای خود / علی‌اف پاکسازی قومی را پیش می‌بر‌د؟

به گزارش اکوایران، سالی که گذشت، جهان روزگار پر آشوبی را از سرگذراند. از شدت گرفتن جنگ در اوکراین تا تنش بی‌سابقه در روابط دو قدرت بزرگ اقتصادی دنیا که طنین لرزه بر پایه‌های جهان تک قطبی را تداعی کرد. سیاست خارجی جمهوری اسلامی نیز که در این سال چالش‌های کم‌سابقه‌ای را از سر گذراند و تنش‌های فزاینده‌ای را با غرب تجربه کرد، در پایان سال با مدیریت بخشی از بحران‌ها توانست ورق روندهای خطرناکی را برگرداند. اکوایران در سلسله یادداشت‌هایی مروری داشته بر حوادث ماهانه سال خورشیدی گذشته.

زلنسکی در اتاق بیضی

با آغاز فصل سرد، اگرچه از شدت آتش جنگ در اوکراین کاسته نشد، اما در پی موفقیت‌های پی در پی نیروهای اوکراینی و آزادسازی بخش قابل توجهی از سرزمین‌های اشغالی در فصل خزان، در این زمان با وجود تلفات بسیار بالای درگیری‌ها، اراضی قابل توجهی دست به دست نشد. در اولین روزهای زمستان زلنسکی با حضور در کاخ سفید و سخنرانی در کنگره ایالات متحده، حمایت جهانی را به خود جلب کرد. زلنسکی پس از سفر به ایالات متحده - که بسته کمک نظامی 1.8 میلیارد دلاری وتصویب بسته مالی 45 میلیارد دلاری دیگر را به همراه داشت - متعهد شد که «ما بر همه چیز غلبه خواهیم کرد».

مرور فروردین 1401؛ عقب‌نشینی بزرگ روس‌ها و کشف گورهای دسته‌جمعی 

در همین شرایط، وزارت دفاع روسیه در اعلامیه‌ای بسیار نادر اعلام کرد که 63 سرباز روس در حمله‌ای در ماکیوکا، شهری کوچک در منطقه شرقی دونتسک اوکراین که از سال 2014 تحت کنترل جدایی‌طلبان طرفدار روسیه است، کشته شده‌اند. ارتش اوکراین هم در نیمه دی اعلام کرد که تخمین می‌زند که 800 سرباز روس را طی حمله‌ای در دونتسک طی یک روز گذشته کشته شده است. با این حال در آستانه کریسمس، ولادیمیر پوتین یک‌طرفه به مدت یک هفته اعلام آتش‌بس کرد که از سوی طرف اوکراینی پذیرفته نشد.

 مرور اردیبهشت 1401؛ بدترین نسل‌کشی‌ غیرنظامیان در تاریخ مدرن / بن‌سلمان 2 وارد می‌شود 

در حالی که نبرد سنگین بر سر شهر معدن نمک سولدار، با نقش‌آفرینی گروه مزدور واگنر - به رهبری یوگنی پریگوژین معروف به آشپز پوتین - در نهایت منجر به تصرف این شهر به دست نیروهای اشغالگر شد. با این همه، مسکو در اقدامی ناگهانی فرمانده جدیدی را برای عملیات تهاجمی خود علیه اوکراین معرفی کرد. سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، والری گراسیموف، رئیس ستاد کل ارتش را به عنوان فرمانده کل «عملیات نظامی ویژه» (اصطلاحی که مسکو برای جنگ خود علیه اوکراین استفاده می‌کند) منصوب کرد. این تغییر عملاً ژنرال سرگئی سوروویکین - معروف به قصاب حلب - را که کمتر از سه ماه پیش از آن به رهبری تهاجم و نظارت بر حملات سنگین به زیرساخت‌های انرژی اوکراین منصوب شده بود، تنزل رتبه داد؛ مسأله‌ای که از نظر کارشناسان دلالت بر نارضایتی شدید پوتین از اوضاع میدان نبرد داشت.

مرور خرداد 1401؛ جهنم بزرگ در انتظار دنیا/دوربین‌های آژانس جمع آوری می‌شوند 

شروع زمستان همراه با کنار گذاشتن استراتژی احتیاط از سوی غرب در قبال جنگ اوکراین هم بود. در این زمان، سه کشور عضو ناتو یعنی ایالات متحده، آلمان و فرانسه اعلام کردند که خودروهای زرهی را برای دفاع از اوکراین در برابر تهاجم روسیه به این کشور ارسال خواهند کرد. در واقع با افزایش احتمال تهاجم مجدد روسیه، غربی‌ها در صدد بودند محموله تسلیحاتی جدیدی که زمانی تحریک‌آمیز و خطرناک به نظر می‌رسید، به اوکراین ارسال کرده تا بالانس به نفع کیف تغییر کند.

مصائب دموکراسی آمریکایی

فصل زمستان همراه با رخ‌نمایی جدیدی از مصائب دموکراسی آمریکایی هم بود، جایی که پیروزی کوین مک‌کارتی در پانزدهمین دور رای‌گیری بر سر انتخاب رئیس مجلس نمایندگان، به عمیق‌ترین اختلال عملکرد کنگره در بیش از 160 سال گذشته پایان داد. مک‌کارتیِ جمهوری‌خواه پس از دادن امتیازات گسترده به گروهی از تندروهای جناح راست که تردیدهایی را در مورد توانایی این حزب برای حکومت کردن ایجاد کرد، توانست به این مقام انتخاب شود. 

مرور تیر 1401؛ ناکامی شاتل دیپلماسی و اتلاف وقت برجام در دوحه/ خداحافظ بوریس 

عملکرد ضعیف‌تر از حد انتظار جمهوری‌خواهان در انتخابات میان‌دوره‌ای نوامبر، باعث ایجاد اکثریت محدود 222 بر 212 آن‌ها شده و به تندروهای راست‌گرای این حزب که با رهبری مک‌کارتی مخالفت کرده‌اند، قدرت زیادی بخشید. 14 مرتبه رای‌گیری بی‌حاصل طی چند روز، بالاترین تعداد رای‌گیری برای انتخاب رئیس مجلس نمایندگان از سال 1859 - در سال‌های پرتلاطم قبل از جنگ داخلی - به شمار می‌آید.

از کودتای ترامپیستی تا سقوط اپوزیسیون

اما در آن سوی اقیانوس‌ها، هواداران ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهور سابق پوپولیست برزیل، با حمله به ساختمان‌های دولتی - از جمله ساختمان‌های دادگاه عالی، کنگره و کاخ ریاست‌جمهوری - دست به غارت این مکان‌ها زدند. این وقایع بدترین حمله به نهادهای این کشور از زمان احیای دموکراسی در چهار دهه پیش محسوب می‌شود.این تهاجم، که یادآور حمله دو سال پیش حامیان دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا به ساختمان کنگره آمریکا بود، به سرعت توسط رهبران جهان، از جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه گرفته تا سران کشورهای آمریکای لاتین، محکوم شد.

مرور مرداد 1401؛ آسِ نهایی توافق روی میز قرار گرفت 

در ونزوئلا هم مجلس اپوزیسیون به پایان دولت موقت این کشور رای داده و بدین ترتیب به رهبری خوآن گوایدو که سال‌ها به عنوان چهره مقاومت در برابر دولت استبدادی این کشور عمل کرده بود، خاتمه بخشید. این تصمیم - که ضربه‌ای به ایالات متحده محسوب می‌شد - به وضوح نشان داد که اعضای اپوزیسیون اعتماد خود را به توانایی گوایدو برای دستیابی به اهداف خود - برکناری دولت مادورو و احیای دموکراسی - از دست داده‌اند و هدف آنها دنبال کردن یک استراتژی متفاوت است.

مرور شهریور 1401؛ سقوط دژ مستحکم روس‌ها و برگشتن ورق جنگ اوکراین/ میلی‌مترهای آخر احیای برجام

در پرو هم در جریان تظاهرات پس از برکناری پدرو کاستیو، رئیس‌جمهور سابق ده‌ها نفر کشته شدند. ناآرامی ها پس از برکناری و دستگیری کاستیلو در پی تلاشی برای انحلال کنگره و جلوگیری از استیضاح شدنش آغاز شد. جانشین کاستیو، معاون سابق وی، دینا بولوارته، از طرح جلو انداختن انتخابات ریاست‌جمهوری از سال 2024 و همچنین انتخابات کنگره که قرار بود ابتدای سال 2026 برگزار شود حمایت کرده است. او از تحقیقات قضایی درباره‌ی خشونت بیش از حد پلیس در برابر معترضان نیز حمایت کرده است.

تغییر بازی اتمی در شبه‌جزیره کره

در یک تغییر ناگهانی سیاست‌ها، چین در این ماه اقدام به برچیدن سخت‌ترین رژیم قرنطینه و آزمایش‌های گسترده کووید در جهان کرد تا اقتصاد آسیب دیده خود را در مسیر بازگشایی کامل در سال آینده میلادی قرار داد. در پی لغو محدودیت‌ها، که پس از اعتراض‌های گسترده علیه آن‌ها صورت گرفت،  کووید به طور گسترده‌ و کنترل نشده در این کشور گسترش یافت و روزانه میلیون‌ها نفر مبتلا به این بیماری شدند.

مرور مهر 1401؛ بدترین هفته پوتین/ لغو اعتبارنامه آقای سفیر 

در اتفاقی هشداردهنده در شرق دور نیز یون سوک یول، رئیس‌جمهور کره جنوبی، برای اولین بار گفت که اگر تهدید هسته‌ای کره شمالی افزایش یابد، کره جنوبی ساخت تسلیحات هسته‌ای خود را بررسی می‌کند یا از ایالات متحده می‌خواهد آنها را مجدداً در شبه‌جزیره کره مستقر کند. اظهارات یون، اولین اشاره رسمی یک رئیس‌جمهور کره جنوبی برای تسلیح کشور به سلاح هسته‌ای، پس از خروج تمام سلاح های هسته‌ای ایالات متحده از شبه جزیره کره محسوب می شود. با افزایش کم‌سابقه آزمایش‌های موشکی پیونگ یانگ در شبه‌جزیره کره و وعده گسترش زرادخانه خود طی ماه های گذشته و تهدید به استفاده از آن علیه همسایه جنوبی خود، صداها در کره جنوبی - در میان تحلیلگران و حزب محافظه‌کار قدرت مردمی آقای یون - افزایش یافته است که از سئول می‌خواهند در مورد گزینه هسته‌ای تجدیدنظر کند.

اعتراض به انسداد گذرگاه استراتژیک؛ علی‌اف پاکسازی قومی را پیش می‌بر‌د

در قره‌باغ کوهستانی هم هزاران نفر از اهالی محلی در اعتراض به مسدود شدن گذرگاه لاچین -یک محور ارتباطی حیاتی میان این منطقه و ارمنستان- دست به تظاهرات زدند. در آغاز فصل سرد،  فعالان آذربایجانی مورد حمایت باکو کریدور لاچین، منطقه حائل بین مرز ارمنستان و قره‌باغ کوهستانی را در اعتراض به عملیات استخراج معدن مسدود کردند. پارلمان ارمنستان اعلام کرد که از زمان محاصره توسط باکو، این منطقه از کمبود غذا، دارو و سوخت رنج می‌برد. دولت ایروان باکو را به ایجاد یک بحران انسانی و پاکسازی قومی در این منطقه متهم کرده است. با این حال، باکو این اتهامات را رد می‌کند. 

مرور آبان 1401؛ قطعنامه دوم صادر شد/بزرگ‌ترین پیروزی اوکراین/ «موج قرمز» فاجعه مطلق شد 

در شامات هم،  وزرای دفاع ترکیه و سوریه به طور غیرمنتظره‌ای در مسکو دیدار کردند. این اولین دیدار مقامات بلندپایه دو کشور طی 10 سال گذشته بوده است. مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه هم در نشست خبری پایان سال میلادی در آنکارا به خبرنگاران گفت که گام بعدی دیدار وزرای خارجه خواهد بود. این اقدامات در پی اعلامیه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در ماه اوت مبنی بر اینکه ترکیه دیگر قصد ندارد دولت اسد را سرنگون کند، انجام شده و نشان‌گر چرخش بنیادینی در سیاست خاورمیانه محسوب می‌شود.

در سرزمین‌های اشغالی هم ایتامار بن گویر، وزیر جدید امنیت داخلی کابینه راست افراطی اسرائیل با دیدار از مسجد الاقصی خشم فلسطینی ها و چندین کشور عربی را برانگیخت. در آخرین شنبه دی ماه نیز نزدیک به هشتاد هزار نفر  در سه شهر بزرگ اصلی سرزمین‌های اشغالی علیه برنامه‌های اصلاحات قضایی بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر این رژیم تظاهرات کردند. این سرآغازی شد بر سلسله‌ای از اعتراضات گسترده هفتگی که تا پایان سال ادامه یافت.

آگهی ترحیم برجام

در این زمان به نظر می‌رسید سردی فصل زمستان به روابط میان ایران و غرب هم سرایت کرده باشد، چرا که تنش‌ها میان طرفین در این ماه هر لحظه رو به فزونی بود. در این ماه، نمایندگان پارلمان اروپا با تصویب قطعنامه‌‌ای ضمن محکوم کردن آنچه سرکوب مردم در ایران خوانده‌اند و همچنین در اعتراض به برخی اعدام‌ها، خواستار قرار دادن نام سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی اتحادیه اروپا شدند. در واکنش به این مسئله، وزیر خارجه ایران در گفتگو با همتای اروپای اش ضمن محکوم کردن این اقدام آن «احساسی، تند و غیر حرفه ای» خواند و آن را « به نوعی شلیک به پای خود اروپا» توصیف کرد. 

همچنین در واکنش به اعدام علیرضا اکبری -شهروند دوتابعیتی بریتانیایی-ایرانی- در تهران،  دولت بریتانیا ضمن محکوم کردن این اقدام سفیر خود را به لندن فراخواند. میخایلو پودولیاک، مشاور ریاست جمهوری اوکراین هم با تکرار ادعای غرب مبنی بر ارائه پهپادهای ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین، مدعی شد « ایران آشکارا تحریم‌های بین‌المللی را به سخره می‌گیرد» و خواستار نابودی کارخانه‌های تولید تسلیحات ایران شد.

مرور آذر 1401؛ تغییر بازی در خاورمیانه؛ پیش به سوی اورانیوم شصت درصدی 

رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی شد پیشرفتی در پرونده مذاکرات این نهاد بین‌المللی با ایران صورت نگرفته است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید  گفت در حاضر حاضر توافق هسته‌ای با ایران در اولویت قرار ندارد اما کاخ سفید هنوز دیپلماسی را بهترین گزینه برای تضمین دست نیافتن ایران به بمب هسته‌ای می‌داند. ساندی تلگراف هم مدعی شد، بریتانیا پس از اعدام علیرضا اکبری در حال بررسی مجدد توافق هسته ای ایران است و ممکن است این دولت دیگر از احیای برجام حمایت نکند.رابرت مالی، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران هم در پاسخ به این سوال که «آیا برجام مرده‌است؟» گفت: «شغل من نوشتن آگهی ترحیم نیست.  شغل من ترویج و حفاظت از منافع ایالات متحده است». او ادعا کرد: « کاملا واضح گفته‌ایم که در ماه سپتامبر، همه ما فرصت طلایی داشتیم که برجام را احیا کنیم.  همه آماده همکاری بودند، حتی برای یکی دو روز تصور می‌کردیم که ایران هم آماده همکاری بود، اما در آخرین لحظه آنها با مطالباتی برگشتند که خودشان می‌دانستند توسط هیچ کس قابل پذیرش نیست.  در نتیجه آنها بودند که فرصت برای بازگشت فوری و سریع به برجام را از بین بردند.» مالی اضافه کرد: از آن موقع چیزهایی تغییر کرده اما هیچ چیز شک ما را در زمینه آمادگی ایران برای دستیابی به توافق را تغییر نداده است.

اظهارات  یون سوک یول رئیس جمهور کره جنوبی  در دیدار با 150 سرباز کره جنوبی مستقر در امارات هم جنجال برانگیز شد. یول در جریان این ملاقات اظهار داشت: دشمن امارات و بزرگترین تهدید، ایران است و دشمن ما نیز کره شمالی است... در نتیجه ما وضعیتی بسیار شبیه به امارات داریم. تهران در واکنش به این مسئله یون کانگ هیون سفیر کره جنوبی را احضار کرده و هشدار داد که در صورت حل‌نشدن این موضوع، ممکن است در روابط دوجانبه تجدید نظر کند.