چالش‌های حل نشده بازگشت سوریه به جهان عرب؛ «وعده‌های خوب» امّا توخالی

به گزارش اکوایران، بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، روز پنج‌شنبه در صحنه‌ای که علناً پیروزمندانه‌ترین لحظه او -از زمان آغاز درگیری‌ها در سال 2011- در مقابل کشورهای عرب بود، وارد عربستان سعودی شد. این سفر، بازگشت اسد و شرکت دادن او در اتحادیه عرب با بدبینی ایالات متحده مواجه شد. و تردید در مورد آنچه دمشق می‌تواند در مقابل ارائه دهد.

بنابر گزارش المانیتور، ریاست جمهوری سوریه روز پنج‌شنبه اعلام کرد که اسد در روزهای پنج شنبه و جمعه در جده خواهد بود که اولین سفر او به پادشاهی در بیش از یک دهه گذشته است. از زمان پذیرش مجدد دولتش در این سازمان در اوایل ماه جاری، این اولین بار است که او در اجلاس سران عرب شرکت می‌کند.

انتظار می‌رود اسد در این نشست که با وجود مخالفت ایالات متحده و برخی کشورهای عربی برگزار می‌شود، توجهات را به خود جلب کند. کارشناسان می گویند انگیزه بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب یک موضوع امنیت ملی برای برخی از کشورهای عضو است و با موضوع پناهندگان و قاچاق مواد مخدر کاپتاگون هم‌پوشانی دارد.

به گفته اندیشکده مرکز عرب، مستقر در واشنگتن این کشورها شامل اردن هستند که محل زندگی 1.3 میلیون سوری است و همچنین با تأثیر مستقیم بازار سیاه چند میلیارد دلاری کاپتاگون مواجه است، یک ماده مخدر بسیار اعتیادآور که از طریق اردن از مرز سوریه و لبنان عبور می‌کند تا به کشورهای عربی خلیج فارس از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی برسد.

ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، پیش از اجلاس در ماه آوریل با هم‌تایان خود در عربستان سعودی و امارات دیدار کرد تا این مسائل را برجسته کند و هم‌چنین این کشور در این ماه یک حمله هوایی نادر در داخل سوریه انجام داد که یک قاچاقچی مواد مخدر را هدف قرار داد.

رابرت فورد، دیپلمات کهنه کار ایالات متحده و آخرین سفیر آمریکا در سوریه، گفت که انگیزه اسد برای بازگشت به اتحادیه تا حد زیادی مالی است. اقتصاد کشور او پس از 12 سال جنگ و دو زلزله بزرگ در ماه فوریه متلاشی شده است.

فورد به المانیتور گفته که اسد از موضوع پناهندگان برای جلب مشوق‌های مالی استفاده خواهد کرد. این دیپلمات سابق گفت: «سوریه قرار است وعده‌های مختلفی بدهد و بگوید که اگر حمایت مالی دریافت نکنیم، نمی‌توانیم سوریه را بازسازی کنیم تا پناهندگان بتوانند به خانه‌های خود بازگردند، یا نیروهای امنیتی خود را تقویت کنیم تا تجارت مواد مخدر را مسدود کنیم. او انتظار دارد که اجلاس جده احتمالا با «وعده‌های خوب» در مقابل دوربین‌ها به پایان برسد، اما در واقعیت نتیجه متفاوت خواهد بود. عادی‌سازی روابط با اسد، نادیده گرفتن تحریم‌ها و بازگشت آوارگان همگی با موانع فزاینده‌ای روبرو هستند».

فورد استدلال کرده که اسد هیچ قصدی برای بازگرداندن آوارگان سوری به این زودی‌ها ندارد و اگر کشورهای حاشیه خلیج فارس تلاش کنند برای حمایت از نیروهای امنیتی سوریه پولی را به دمشق انتقال دهند، با فشار آمریکا مواجه خواهند شد.او گفت: «کشورهای خلیج‌فارس به طور ناگهانی متوجه خواهند شد که اگر هرگونه انتقال مالی به دولت اسد انجام شود، آمریکا مچ‌شان را خواهد گرفت».

قانونگذاران دموکرات و جمهوری خواه ایالات متحده پنجشنبه گذشته یک لایحه دو حزبی را برای افزایش توانایی واشنگتن در اعمال تحریم‌ها علیه سوریه -با تقویت قانون سزار 2020 - ارائه کردند. این تصمیم پیش از نشست سران اتحادیه عرب، به عنوان هشداری برای کشورهایی تلقی می‌شود که به دنبال عادی‌سازی روابط با اسد و هستند.

با این حال، اگر عربستان سعودی و دیگران تسلیم فشارهای آمریکا شوند و به توافقات احتمالی اجلاس سران برای تامین مالی دمشق عمل نکنند، ممکن است شرایط دوباره به وضعیت سابق بازگردد.

به گفته فورد: «به عبارتی، سوریه از [توقف تجارت کاپتاگون] به عنوان اهرمی علیه کشورهای خلیج استفاده می‌کند». او ادعا می‌کند که اگر اسد متوجه شود کمک‌های مورد انتظار را دریافت نمی‌کند، تجارت مواد مخدر دوباره رونق خواهد گرفت

استراتژی‌های متضاد

اما حتی عربستان سعودی هم به دنبال صدقه دادن نیست و اسد باید قبل از سرازیر شدن هرگونه کمک مالی به دمشق، به وعده‌هایش عمل کند.

محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان، در ماه ژانویه سیاست «اول عربستان» را در مورد هزینه‌ها و مسائل جهانی اعلام کرد. این سیاست منجر به زنجیره‌ای از اقدامات دیپلماتیک مانند توافق عادی‌سازی با ایران با میانجی‌گری چین -دو ماه بعد- در ماه مارس، بحث در مورد پایان دادن به جنگ هفت ساله در یمن و بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب شد. همه این مسائل احتمالاً در اجلاس جده مورد بحث قرار خواهند گرفت.

این رویکرد به ظاهر جدید نقطه اوج رویدادهای سال‌های اخیر است که شاهد تلاش رهبر جوان پادشاهی، ولیعهد محمد بن سلمان، برای کاهش وابستگی عربستان به ایالات متحده برای امنیت این کشور است. به گفته فورد، همه چیز با حملات هواپیماهای بدون سرنشین به پالایشگاه‌های نفت ابقیق عربستان در سال 2019 آغاز شد.

فورد گفت: «تا سال 2019، استراتژی عربستان اساساً این بود که ایران را از حمله بازدارد و در صورت حمله به آمریکایی‌ها تکیه کند. سپس با امتناع دولت ترامپ از پاسخ به این حمله، من فکر می‌کنم که این امر سعودی‌ها را به طرز چشمگیری هوشیار کرد»0 او افزود که این احساسات با وعده جو بایدن در سال 2019 -در پی قتل جمال خاشقچی- مبنی بر اینکه پادشاهی را منزوی خواهد کرد، تشدید شد.

استراتژی اخیر عربستان سعودی برای حل مشکل منطقه‌ای پناهجویان و مواد مخدر که از سوریه ناشی شود، استفاده از دیپلماسی و حمایت مالی بود، که با رویکرد ادامه‌دار ایالات متحده برای تشدید تحریم‌ها در تقابل است.

به گفته فورد: «آمریکایی‌ها هیچ جایگزین مناسبی ارائه نکردند، جز تحریم‌هایی که مشکل پناهندگان در اردن، مشکل کاپتاگون و عدم دسترسی طولانی‌مدت به کمک‌های بشردوستانه به شمال غرب سوریه را حل نمی‌کند» و افزود که انتظار نمی‌رود ایالات متحده از سیاست‌های خود در سوریه کوتاه بیاید.

فورد به المانیتور گفت: «ایالات متحده هم‌چنان در حال دگردیسی هژمونی است. واشنگتن به طور کامل این ایده سیستم جهانی چندقطبی را هضم نکرده است».

دستور کار جهان عرب

نشست سالانه اتحادیه عرب امسال موضوعات کمی برای بحث نداشت، در حالی که اعضا به دنبال راه‌حل‌هایی برای سایر درگیری‌های جاری مانند بحران یمن و فلسطین-اسرائیل و موارد اخیر مانند جنگ داخلی سودان بودندکه بار دیگر در ماه آوریل آغاز شد.

در حالی که پکن از نظر سیاسی و مالی در خاورمیانه سرمایه‌گذاری می‌کند، مسائل اقتصادی مانند فرصت‌های تجارت و انرژی با چین روی میز است. پکن در دسامبر 2022 در جریان سفر سه روزه رئیس جمهور شی جین پینگ، 40 قرارداد با عربستان سعودی امضا کرد. امارات متحده عربی در اوایل ماه جاری چندین توافق هسته‌ای را امضا کرد و در ماه مارس، بخشی از اولین قرارداد انرژی با چین به یوان بود که شامل حدود 65،000 تن گاز طبیعی مایع اماراتی بود.

در نشست مقدماتی و مراسم تحویل، احمد عطاف، وزیر امور خارجه الجزایر، ریاست اجلاس را به شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی سپرد که خواستار اتحاد اعراب برای غلبه بر موانع منطقه شد.

به گزارش خبرگزاری دولتی عربستان سعودی، فیصل گفت: «ما [باید] در کنار هم باشیم و برای تقویت تلاش‌های مشترک اعراب به منظور مقابله با چالش‌ها و یافتن راه حل های مناسب برای آنها تلاش کنیم تا منطقه ما امن و باثبات شود».