جدایی آمریکایی، هجوم چینی؛ بازی برد-برد در انتظار منطقه؟

به گزارش اکوایران، هفت ماه پس از شرکت شی جین‌پینگ در اولین اجلاس سران چین و خلیج‌فارس در ریاض، تبادلات اقتصادی بین دومین اقتصاد بزرگ جهان و کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی شتاب گرفته که فراتر از خرید نفت خام صرف توسط پکن است.

هجوم چینی‌ها 

به نوشته بلومبرگ،‌ یکی از معاملاتی که می‌تواند از روابط نزدیک‌تر در ماه‌های آینده منتفع شود، عرضه اولیه سهام غول بذر چینی «Syngenta» به ارزش ۹ میلیارد دلار در شانگهای است. به گفته افراد مطلع، مشاوران این شرکت تحت حمایت دولتی در حال گفتگو با صندوق‌های مستقل خاورمیانه از جمله سازمان سرمایه‌گذاری ابوظبی و صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی برای جذب آن‌ها به عنوان سرمایه‌گذارهای اصلی هستند.

بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط بلومبرگ، ارزش خرید و سرمایه‌گذاری شرکت‌های خلیج‌فارس در چین نسبت به سال گذشته بیش از ۱۰۰۰ درصد افزایش یافته و به ۵.۳ میلیارد دلار رسیده است. داده‌ها نشان می‌دهند که امسال در آستانه تبدیل‌شدن به سال شلوغ‌ترین معاملات تاریخ از نظر تعداد چنین معاملاتی است.

به گفته افراد آشنا، صندوق دارایی ۲۸۰ میلیارددلاری ابوظبی، شرکت سرمایه‌گذاری «مبادله»، در حال افزایش فعالیت در چین برای جستجوی سرمایه‌گذاری است. دوبی پس برگزاری نمایشگاه‌های عمومی در این کشور آسیایی، شاهد افزایش ۲۴ درصدی شرکت‌های چینی در منطقه آزاد کامودیتی‌های خود بوده است. مقامات ریاض چین را به عنوان یک شریک ضروری برای چشم‌انداز ۲۰۳۰ توصیف می‌کنند که عبارت است از طرح تحول اقتصادی و اجتماعی چند تریلیون دلاری محمد بن سلمان. مجموعه‌ای از شرکت‌های چینی برای شهر جدید نئوم قرارداد بسته‌اند.

فراتر از اقتصاد

این رابطه در خارج از جبهه اقتصادی نیز در حال گسترش است. در نشست دسامبر، شی پیشنهاد داد که در مذاکرات ایران و عربستان سعودی میانجیگری کند که منجر به توافقی مهم در ماه مارس برای احیای روابط بین این دو رقیب اصلی شد.

برخی در واشنگتن نگراننند که نفوذ فزاینده چین در خاورمیانه می‌تواند منافع آمریکا را در درازمدت به چالش بکشد. در حالی که ایالات متحده همچنان شریک نظامی اصلی کشورهای خلیج‌فارس است، ژنرال مایکل کوریلا، رئیس فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام) در جلسه استماع کنگره درباره تلاش‌های هماهنگ چین برای تضعیف این جایگاه آمریکا هشدار داد و به جهش تجارت و صادرات نظامی پکن به منطقه اشاره کرد.

حسن الحسن، پژوهشگر در مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک گفت که حداقل ۱۵ سال است که نارضایتی از چتر امنیتی چند دهه‌ای ایالات متحده در خاورمیانه در حال شکل‌گیری است که به دلیل سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی آمریکا در قبال منطقه تشدید شده است. الحسن گفت: «اکنون آنها در حال تنظیم مجدد سیاست‌های خارجی خود در راستای برنامه‌های اقتصادیشان هستند. آن‌ها روابطی را در اولویت قرار خواهند داد که در خدمت دیدگاه‌های اقتصادی ملی آن‌ها باشد».

جایگزین واشنگتن؟

مقامات خلیج‌فارس می‌گویند که حرکت آنها به سمت چین با هدف جایگزینی واشنگتن با پکن به عنوان شریک اصلیشان نیست. اما آن‌ها همچنین خواستار گسترش اتحادهای بین‌المللی‌شان هستند. فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در کنفرانس مطبوعاتی ژوئن با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده گفت: «من این را یک بازی برد-باخت نمی‌دانم. من فکر می‌کنم همه ما می‌توانیم شراکت و تعامل‌های متعدد داشته باشیم، و ایالات متحده در بسیاری از موارد همین کار را می‌کند».

چین از این رویکرد حمایت می‌کند. وو سایک، نماینده سابق چین در خاورمیانه در کنفرانسی در ماه ژوئن در دانشگاه تسینگ‌هوای پکن از خاورمیانه خواست «چندجانبه‌گرایی واقعی را دنبال کند». او گفت: «چین و سایر کشورها می‌توانند از یکدیگر بیاموزند، از یکدیگر حمایت کنند و به سمت همکاری برد-برد حرکت کنند».

ماه گذشته، هزاران کارآفرین و مقامات دولتی از چین برای بزرگ‌ترین گردهمایی تجاری عرب‌ها و چینی‌ها وارد ریاض شدند. دولت عربستان سعودی گفت که تفاهم‌نامه‌هایی به ارزش بیش از ۱۰ میلیارد دلار امضا شده است. در میان آن‌ها، قراردادی به ارزش ۵.۶ میلیارد دلار توسط سعودی‌ها برای ساخت خودرو با شرکت چینی «Human Horizons» امضا شد.

در همین حال، در ابوظبی شرکت هوش مصنوعی جی۴۲ به ریاست شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات چین را به عنوان بازار برتر استقرار سرمایه در خارج از کشور دانست. سخنگوی مبادله گفت: «ما همچنان به دنبال فرصت‌های امیدوارکننده در سراسر آسیا هستیم، در بازارهایی که با استراتژی بلندمدت ما همسو هستند».

تعمیق روابط

داشتن شرکای جایگزین، از وابستگی قدرت‌های خلیج‌فارس به ایالات متحده می‌کاهد. در ماه‌های اخیر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و سایر تولیدکنندگان اوپک بارها از فشار آمریکا برای افزایش تولید و عرضه شیرها سرپیچی کرده‌اند.

واشنگتن به دنبال احیای روابط با کشورهای خلیج‌فارس است. در ماه‌های اخیر، مقامات ارشد ایالات متحده به شهر جده رفته تا با ولیعهد دیدار کنند. آن‌ها به دنبال تضمین پیوستن عربستان به توافق‌نامه ابراهیم جهت عادی‌سازی روابط با اسرائیل بودند.

مقامات آمریکایی به طور علنی می‌گویند که از میانجیگری چین در خاورمیانه استقبال می‌کنند.

بلینکن در ماه ژوئن گفت: «در رابطه با چین، ما بسیار واضح گفته‌ایم که از کسی نمی‌خواهیم بین ایالات متحده و چین یکی را انتخاب کند. ما صرفاً در تلاشیم تا مزایای مشارکت خود و اهداف مثبت خود را نشان دهیم».

تجارت، خصوصاً تجارت کلید روابط بین چین و خلیج‌فارس است. جریان تجاری دوطرفه بین عربستان سعودی و چین از ۸۳۴ میلیون دلار در سه دهه قبل به ۱۱۷ میلیارد دلار در سال گذشته افزایش یافت. بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط بلومبرگ، تجارت دوجانبه امارات و چین تقریباً صد برابر شده و از ۱.۱۵ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۲، به ۱۰۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده است.

ردپای انرژی

روابط آن‌ها در حوزه انرژی در حال تعمیق است. در آخرین معامله بزرگ، عربستان سعودی قراردادی به ارزش ۳.۶ میلیارد دلار برای خرید ۱۰ درصد از شرکت پتروشیمی رونگ شنگ چین امضا کرد.

شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی گفت: «خیلی حوزه‌هاست که ما می‌خواهیم با چینی‌ها همکاری کنیم و خیلی چیزهاست که آن‌ها می‌خواهند با ما انجام دهند».

واشنگتن همچنان حامی اصلی امنیت کشورهای خلیج‌فارس از جمله از طریق پایگاه‌های نظامیش در منطقه است. ایالات متحده همچنین بزرگ‌ترین منبع سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهایی مانند عربستان سعودی است. با این حال، آمریکا تمایلی به دادن ضمانت‌های امنیتی و تسلیحات پیشرفته به عربستان سعودی و امارات از جمله جت‌های جنگنده اف۳۵ ندارد.

کوریلا، فرمانده سنتکام در اظهارات خود به کنگره گفت که طی دهه گذشته، فروش نظامی چین به منطقه ۸۰ درصد افزایش داشته در حالی که فروش آمریکا ۳۰ درصد کاهش داشته است. او درباره رقابت «همگرایی با شرکای ما و نفوذ چین در منطقه» هشدار داد.

بی‌مهری آمریکایی‌ها

در سال ۲۰۲۱، امارات متحده عربی پس از رد شرایط ایالات متحده از جمله درخواست برای حذف شرکت فناوری هوآوی از شبکه مخابراتی خود، مذاکرات در مورد معامله ۲۳ میلیارددلاری خرید جت‌های اف۳۵ و سایر تسلیحات را به حالت تعلیق درآورد. امارات بعداً با خرید جت‌های آموزشی سبک جنگی و تهاجمی اِل۱۵ چینی موافقت کرد.

در ماه می، امارات متحده عربی اعلام کرد که مشارکت در گشت‌زنی‌های دریایی به رهبری آمریکا در خلیج‌فارس که در هفته‌های گذشته با توقیف نفتکش‌های ایران مواجه شده بود را متوقف کرده است.

دیپلمات‌های غربی و مقامات اماراتی می‌گویند که ابوظبی از تأخیر ایالات متحده در افزایش کمک‌های نظامی پس از حمله موشکی حوثی‌ها به ابوظبی در ژانویه ۲۰۲۲ ناراحت است. یکی از مقامات امارات متحده عربی که خواست نامش فاش نشود گفت: «هر چه آمریکا کمتر حضور داشته باشد، فضای بیشتری برای چین به وجود می‌آید».

یک مقام ارشد سعودی گفت که کشورش نیاز به کاهش تنش‌ها با سایر کشورهای منطقه و یافتن شرکای جدید برای همکاری دارد زیرا آمریکا را شریک امنیتی قابل اعتمادی نمی‌داند. به گفته گالیا لاوی، کارشناس روابط چین و خاورمیانه در مؤسسه مطالعات امنیتی، در حال حاضر، کشورهای خلیج‌فارس هیچ جایگزین واقعی برای ایالات متحده ندارند. چین به هیچ وجه ضمانت امنیتی نمی‌دهد، بنابراین بهتر است قسمتی از آن را از آمریکا بگیرند تا اینکه هیچ تضمینی از جانب چین دریافت نکنند. او افزود که با این حال، منافع چین در منطقه در حال افزایش است.