آیت‌الله سیدروح‌الله موسوی خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران پس از حدود نزدیک به 14 روز حضور در بیمارستان قلب جماران و انجام دو عمل جراحی ، در 13 خرداد 1368 به دیار باقی شتافتند. دکترسیدحسن عارفی رئیس تیم پزشکی رهبرفقید انقلاب اسلامی بعدها درباره نوع بیماری ایشان  اعلام کرد: لمفوم معده امام از نوعی نادر بود و راهی جز عمل جراحی وجود نداشت. در ادامه برگ‌هایی از پرونده پزشکی این چهره تاثیرگذار تاریخ معاصر ایران را مرور می‌کنیم.

عادات غذایی 

* غذای مورد علاقه ایشان آب‌گوشت بود

*چای کم‌رنگ در استکان‌های کوچک 

*ماهی نمی‌خوردند

*علاقه به ترشی

*علاقه به مصرف سرکه

* شام معمولا ازنان وپنیر به همراه میوه فصل از قبیل خربزه وانگور تشکیل می‌شد

*پرهیز از مصرف غذای پرحجم

* پرهیز از مصرف غذای چرب

* عدم تمایل به خوردن گوشت مگر با دستور پزشک

*پرهیز از مصرف شیر، خامه وکره. از اقلام لبنی تنها مقدار کمی پنیر و دوغ مصرف می‌کردند.

*شکلات به مقدار بسیار کم

* عدم استفاده از کنسرو

طبیعت امام 

* به شدت نسبت به گرما حساس بودند، اما سرما ایشان را کمتر اذیت می¬کرد. در زمستان همیشه پنجره اتاق خواب ایشان کمی باز بود.

* مصرف پسته، بادام و گردو باعث خارش و کهیر

*مصرف خربزه، انگور وطالبی باعث افزایش حساسیت‌های پوستی

*مصرف انار سبب یبوست ویا تشدید آن 

برخی از داروهایی که در ده سال آخر عمر استفاده می‌کردند

*قرص زیرزبانی Isosorbide 5میلی گرم- هردو ساعت یک عدد زیرزبان

*قرص Hydroquindin 300 میلی گرم- هر 6 ساعت یک عدد

*قرص Nifidipine(Adalat) 20 میلی گرم دو عدد صبح دو عدد شب

*قرص Lanoxin(Digogxin) نصف قرص روزانه

*قرص Isoket هر 6 ساعت یک عدد

*پماد Nitroglucerin هر 6 ساعت 2 اینچ

1357

آذرماه در هنگام حضور در فرانسه؛ افزایش فشار خون و تجویز داروی بتا بلوکر

12 بهمن ماه 1357

تشکیل گروه پزشکی امام برای مواجهه با وضعیت‌های اضطراری ... معاینه پس از سخنرانی در بهشت زهرا: وضعیت طبیعی

* 15 بهمن 1357

احساس ناراحتی در قفسه صدری- با معاینات انجام شده و بررسی نوارهای قلبی نشانی از بیماری عروقی یافت نشد.

16 بهمن 1357

بروز درد عصب سیاتیک- تجویز کیسه آب گرم وفیزیوتراپی- این مشکل پس از یک هفته برطرف شد.

18 بهمن 1357

پزشک قلب امام با مشاهده نوع سخن گفتن ایشان در سخنرانی‌های آن چند روز[ خستگی پس از ادای چند جمله] مشکوک به احتمال وجود نارسایی در بخش چپ قلب شد. داروی بتا بلوکر از لیست موارد درمانی حذف و داروی دیگوگسین جایگزین شد.

22 بهمن 1357

هیچ گونه نشانه افزایش فشار خون و یا نارسایی قلبی مشاهده¬نشد.

10 اسفند 1357 

عزیمت به قم 

 

1358

26 اردیبهشت 1358

احساس درد نقطه‌ای در زیر سمت چپ سینه به مدت چند لحظه؛ معاینه فوری وبررسی نوار قلب؛  توصیه‌های پزشک: راهپیمایی در زمین بدون شیب. حذف نمک و روغن جامد از رژیم غذایی

28 دی 1358

پای پله¬ها احساس درد وفشار پشت جناغ سینه- فشار خون شریانی  90/155 ، تعداد ضربان قلب 62 در دقیقه- s1 وs2 طبیعی، صدای s4 شنیده می‌شد. تشخیص پزشکان: تصلب عروق کرونر؛ امام در ccu  خانگی بستری شدند.تجویزداروی خوراکی کنیدین. 

2بهمن 1358

به سبب 3 روز استراحت مطلق اشکال در هضم غذا وتهوع؛ بهبود وضعیت قلب

3 بهمن 1358

بعد از ظهرناراحتی در قفسه صدری؛ تجویز داروی نیتروگلیسرین زیرزبانی. چند لحظه بعد در هنگام وضو از حال رفته وبه زمین افتادند. انتقال به تهران با آمبولانس.

4 بهمن 1358

بستری در ccu بیمارستان قلب تهران. تزریق دز معمولی گزیلوکائین موجب فشار در قفسه صدری وتنگی نفس وافتادن فشار شد. بهبودی نسبی با با قطع سرم.

8 بهمن 1358

انتقال امام به اتاق ccu  وسیع‌تر و تجویز پیاده روی.

 15 بهمن 1358

از حرکت لکه‌هایی در مقابل چشمشان شکایت می‌کنند. با معاینه توسط چشم پزشکان آشکار می شود چشم مشکلی ندارد. عارضه مگس پران تشخیص داده شد.

روزهای پایانی سال 1358

انتقال به خانه‌ای در حوالی در بند. پس از یک هفته احساس سنگینی در قفسه صدری به سبب ترک همه داروها 

 

1359

2 فروردین 1359

ارسال پرونده پزشکی امام به صورت ناشناس برای مشورت به اروپا. مخالفت امام با عمل جراحی؛ تداوم درمان دارویی

28 اردیبهشت 1359

 استقرار در جماران. یک تیم پزشکی 24 ساعته متشکل از یک پزشک ویک پرستار در کنار منزل ایشان مستقر شد. از این زمان به بعد هرسال دست کم یک بار چکآپ کامل انجام می‌دادند.

1361

اردیبهشت 1361

گلایه از دندان مصنوعی وناراحتی لثه- پس ازچند بار تعمیر، سفارش دندان مصنوعی جدید. حل مشکل

مهر 1361

شکایت امام از وضعیت راه رفتن خود به پزشک؛ احساس اینکه روی ابر راه می¬روند. تری گلیسرید بالا در آزمایش‌ها با رژیم غذایی مرتفع شد.تداوم مشکل در زمینه راه رفتن. تشخیص  پزشکان متخصص اعصاب پس از معاینه: بروز نوعی نروپاتی به علت افزایش سن.

تست هولتر: وضعیت رضایت بخش.

بروز ضعف وسستی  ناشی از پیاده روی پس از استحمام. توصیه پزشکان : دقایقی استراحت پس از استحمام 

هم چنین با پیشنهاد دکترسیدحسین عارفی و موافقت امام یک استاد حمامی هنگام استحمام، برای جلوگیری از هرگونه حادثه‌ای امام را همراهی می¬کردند.

بهمن 1361

ظاهر شدن لکه‌های خون روی پوست، زانو، بالای زانو وساق پا- معاینه کلینیکی بیماری خاصی را تشخیص نداد. این  مساله نیز پس از چند  روز از بین رفت.

4 اسفند 1361

افزایش دردهای قفسه‌های صدری. تغییر دارو موجب بهبود وضعیت شد .

 

1362

15 آبان 1362

ورم ملتحمه در چشم؛ با معاینه آشکار شد که چشم سالم است وتنها در ملتحمه احتقان خفیف و مختصر ترشحی وجود دارد؛ تجویز قطره آنتی بیوتیک.

1363 

تیرماه 1363 

مجددا لکه¬های خون روی پوست ایشان  ظاهر شد. آزمایش¬های سرطان انجام شد، اما مساله خاصی مشاهده نشد.

بهمن 1363

مجددا لکه¬های خون روی پوست ظاهر شد.

1364

14 فروردین 1364

بروز احساس تهوع؛  پزشکان به سبب کهولت سن مشکوک  به سکته قسمت تحتانی قلب بودند. با بررسی نوار قلب و نرمال بودن قلب، این عارضه ناشی از مصرف غذای نامناسب در شب گذشته ارزیابی شد.

1 تیر 1364

درد شست دست چپ سبب شد که پزشکان این انگشت را آتل ببندند. پس از چند روز بهبودی حاصل شد.

اواسط 1364

بروز زخم و تورم لثه ناشی از تغییر شکل آرواره¬ها؛ هر چند روز یک بار برای تراشیدن بخش¬های آسیب¬رساننده دندان¬های مصنوعی متخصصین این بخش با امام دیدار داشتند.

12 دی ماه 1364

با معاینه چشم امام مشخص شد در زیر ملتحمه پولبرک یک پلاک  کوچک خونریزی کرده¬است. توصیه  به آزمایش خون شد- نیاز به داروی خاصی نبود.

1365

6 فرودین 1365

سکته قلبی و مرگ ناگهانی-پس از دقایقی به زندگی بازگشتند. بستری در بیمارستان بقیه الله الاعظم

از این پس تیم پزشکی اجازه داشت در هرزمان وساعتی وضعیت را چک کند وبه صورت معمول در هنگام خواب یک یا دوبار با ورود به اتاق استراحتشان دستگاه¬های ثبت ضربان نصب شده روی بدن ایشان را چک می‌کردند.

پاییز سال 1366

شست‌وشوی گوش به سبب انباشت جرم در مجرای گوش

اواسط سال 1366

ایجاد عارضه  فرورفتگی ناخن در گوشت پا.این عارضه موجب تورم و درد شدید بود و امام قادر به گرفتن ناخن¬های شست پای خود نبودند. با توصیه پزشکان با عمل جراحی در بیمارستان بقیه¬الله دو ناخن شست برداشته شد.

سال 1367

 اردیبهشت 1367 

دندان مصنوعی جدید تهیه شد.اما باز هم به سبب تحلیل آرواره¬ها مشکلات لثه مرتفع نشد.

13 خرداد 1367

با زنگ امام تیم ویژه وارد اتاق ایشان شدند. ایشان ضعف شدید داشته واز حال رفتند- فشار خون  50/70 ونبض در حدود 65 در دقیقه- سرم قندی وصل شد- درد مبهم در ناحیه شکم، پس از مدتی درد در قسمت پایین بخش چپ شکم به شدت افزایش یافت- حالت تهوع- انتقال به بیمارستان بقیه الله- احتمال کم¬خونی روده بزرگ ویا گانگرن.

20 خرداد 1367

ابتلا به درد جلوی قلبی

23 تیر 1367

درد شدید مهره کمر و پهلوی چپ- رادیو گرافی از مهره کمر و لگن انجام شد، مشکل خاصی نبود. داروی دیکلوفناک سدیم تجویز شد.

4  شهریور 1367

عدم حفظ تعادل در هنگام پیاده¬روی- برای رفع این مشکل از مقدار دیازپام- داروی خواب تجویزی- کاسته شد.

15 شهریور 67

درد شدید اپی¬گاستر به خصوص  قبل از غذا- داروی دیکلوفناک سدیم قطع شد. 

اواسط 1367

شستشوی گوش به سبب انباشت جرم در مجرای گوش

16 بهمن 1367

درد قفسه صدری- استفاده از داروی نیتروگلیسرین تزریقی

1368

18 اردیبهشت 1368

علائم کمبود خون در امام ظاهر شد- قرص آهن تجویز شد.

28اردیبهشت 1368

ساعت 7 بامداد علایم خونریزی معده عیان شد.جلسه فوری تیم پزشکی. با توجه به مصرف قرص آهن ، تیرگی مدفوع به تنهایی نمی¬توانست نشان¬دهنده احتمال خون¬ریزی باشد. با دستور تیم پزشکی مصرف قرص آهن و آسپرین قطع شد.

29 اردیبهشت 1368

رادیوگرافی با ماده حاجب از مری، معده واثنی‌عشر. طی این مرحله مشخص شد ضایعاتی به صورت تومورال در معده وجود دارد. تشکیل مجدد شورای پزشکی 

30 اردیبهشت1368

آزمایش گاستروسکوبی نشان داد که عارضه معده بدخیم است.ابلاغ نتایج به حاج احمدآقا. برگزاری جلسه تیم پزشکی با حضور آیات سیدعلی خامنه¬ای، اکبرهاشمی رفسنجانی، عبدالکریم موسوی اردبیلی،  آقای میرحسین موسوی وسیداحمدخمینی. تصمیم به متخصصان واگذار شد. ارسال آزمایش¬ها به صورت ناشناس ومحرمانه برای چند پزشک شاخص.

31 اردیبهشت 1368

بررسی قلب ایشان با دستگاه اکوکاردیوگراف جدیدی که به تازگی به ایران وارد شده¬بود.

یک خرداد 1368

کاستروسکپی مجدد به عمل آمد وطی گزارش تصریح شد چند اولسر بدخیم به احتمال زیاد لنفوم معده وجود دارد- پزشکانی نیز که به صورت بیمار ناشناس از پرونده اطلاع پیدا کرده بودند نیز نظر مشابهی دادند.

انتقال به بیمارستان بقیه‌الله درساعت 22 و30 دقیقه برای عمل جراحی. تزریق خون به سبب پایین بودن هموگلوبین خون.

 2 خرداد 1368

انتقال به به اتاق کت لب وسپس اتاق جراحی در ساعت 6:45 دقیقه. انتقال به CCU‌ پس از عمل جراحی در ساعت 11 . درد قفسه صدری با تجویز نیترو گلیسرین وریدی ومرفین وریدی تسکین یافت....بازیابی هوشیاری در بعدازظهر. مشاهده مقداری خون در ادرار. بروز تنگی نفس. گلایه مجدد از از درد قفسه صدری حدود ساعت 18. وضعیت بحرانی‌تر شد.

3 خرداد 1368

تداوم مشکل تنگی¬نفس در حالت نیمه¬نشسته

4 خرداد 1368

به علت بروز بی‌نظمی‌های قلبی تعداد زیادی از اکستراسیستول¬های بطنی چون«کنیدین» قطع شد. شکایت از درد زیر شکم  در سااعت 15؛با معاینه ودستکاری در سوند ادرای مشکل بر طرف شد.

5 خرداد 1368

به علت تب 38 درجه¬ای در دقایق ابتدایی بامداد کلیه کانترها وآنژیوکت¬ها قطع وفقط پیس¬میکر ویک خطIV در دست باقی  ماند که  سه سرم  قندی¬نمکی، نیتروگلیسرین  و پروکائینآمید را تزریق می¬کرد. ورود به اتاق عمل در ساعت 7 بامداد. خروج از اتاق عمل ساعت 8و30 دقیقه.

6  خرداد 1368

بازگشت درجه حرارت بدن به حالت طبیعی در ساعت 1:30 دقیقه بامداد. قرائت نماز صبح به حالت نشسته. عدم توانایی برای خوردن وآشامیدن . لرزش وتنگی نفس. برای اولین بار در ریه رال شنیده-شد.

7 خرداد 1368

افت فشار خون در ساعات ابتدایی بامداد. تزریق کمی نیتروگلیسرین. حدود ساعت 3 بامداد فشار خون روی 41/95 ثابت ماند.

8خرداد 1368

تنگی نفس به همراه ارتوپنه در ساعت 2 بامداد.تعداد تنفس به حدود 30 مرتبه در دقیقه رسید. مشاهده نارسایی قلب چپ وادم ریه برای نخستین بار.

10 خرداد 1368

تنگی نفس از نیمه¬های شبه به همراه رال¬های ریوی وجودداشت. تعداد تنفس 28 مورد در هر دقیقه. در  ساعت 17 تعداد تنفس¬ها به  34 مورد در دقیقه رسید.مصرف مایعات خوراکی مانند کمپوت، شربت وچای در حد توان توصیه شد.

11 خرداد 1368

تنفس با انرژی کمتری به تعداد 24 مورد در دقیقه رسید.. افزایش شدید تعداد گلبول¬های سفید خون. تشکیل جلسه اضطراری پزشکی. ساعت 21 شام مختصری میل شد.درد در بخش¬های مختلف بدن به ویژه در قفسه صدری مشاهده می¬شود.بروز خواب¬آلودگی شدید در در اواخر شب

13 خرداد 1368

بامداد؛ افت فشار خون  و افزایش شدید خواب‌آلودگی

ساعت ۵: احساس سرمای شدید با وجود دمای محیطی ۳۶ درجه

ساعت ۱۴: ۹ افزایش تپش قلب، بی‌حالی، ضعف وافت تدریجی فشارخون شریانی. هوشیاری کامل با وجود خواب آلودگی

ساعت ۱۱: با تزریق داروهای مورد نظر ضربان قلب به آرامی کنترل شد

ساعت 12:30 : قرائت نماز ظهر وعصر را و صرف مقداری مایعات به عنوان ناهار

 ساعت ۳۰: ۱۴: استفراغ برای اولین بار در این روز 

ساعت ۱۵: کندی ضربان قلب. افزایش ضعف وسستی بدن.

ساعت 15:45 ضربان قلب به شدت نامنظم شد

ساعت ۵۸: ۱۵: توقف انتقال الکتریسیته از دهلیز به طرف بطن. فشار خون به صفر رسید. استفاده از الکتروشوک و نصب لوله درون مجرای تنفس واتصال آن به دستگاه تنفس مصنوعی. بازگشت ضربان قلب وتنفس. بیهوشی کامل. نصب لوله تراشه توسط متخصصین بیهوشی، اتصال راه هوایی به دستگاه وینتیلاتور.

ساعت ۱۶ : ایست  مجدد قلبی. درمان با ماساژ قلبی وتزریق دارو.

ساعت ۲۲ :فشارخون شریانی ۴۰/۲۰ اندازه‌گیری شد. 

درساعت ۲۲: ۲۲ با وجود فعالیت پیس‌میکر وانتقال الکتریسیته به عضله قلب، این عضو توان خود را برای عکس‌العمل از دست داد. 

۲۳: ۲۲ پایان