پاپ فرانسیس؛ مرد خندانِ ساختارشکن

پاپ فرانسیس، مردی از دوردست‌های آمریکای لاتین که روح کلیسای کاتولیک را با سادگی و فروتنی تازه‌ای آمیخت، در حالی که دوران نقاهت بیماری‌اش را پشت سر می‌گذاشت، چشم از جهان فروبست. نام اصلی‌اش «خورخه ماریو برگولیو» بود؛ مردی که پیش از آن‌که ردای پاپی بر تن کند، ردای آزمایشگاهی شیمی را به تن داشت.

او که در بوینس آیرس آرژانتین رشد یافته بود، از سال ۱۹۹۸ به عنوان سراسقف پایتخت خدمت کرد و در سال ۲۰۰۱، پاپ ژان پل دوم او را به مقام کاردینالی منصوب کرد. اما لحظه تاریخی برای او و کلیسای جهان، سال ۲۰۱۳ بود؛ وقتی که پس از کناره‌گیری بندیکت شانزدهم، برگولیو با نام «فرانسیس» ـ برگرفته از سنت فرانسیس آسیزی، نماد فروتنی و خدمت به فقرا ـ بر تخت پاپی نشست و اولین پاپ غیراروپایی پس از قرن‌ها شد.

پاپ فرانسیس مرد زبان‌ها بود؛ به انگلیسی، ایتالیایی، اسپانیایی و آلمانی تسلط داشت، اما زبان اصلی او چیز دیگری بود؛ زبان مردم. او پاپی بود که رسم و آیین‌های سنگین و تجملاتی را به کنار زد. شب انتخابش به مقام پاپ، به جای نشستن در ماشین تشریفاتی، در کنار دیگر کاردینال‌ها سوار اتوبوس شد و به هتل برگشت؛ انگار می‌خواست از همان آغاز، نشان دهد که در رأس کلیسای کاتولیک، می‌توان انسانی ساده و در دسترس بود.

زادگاه و خانواده پاپ

خورخه ماریو برگولیو، در محله‌ای ساده از بوئنوس آیرس، پایتخت پرهیاهوی آرژانتین، چشم به جهان گشود. او یکی از پنج فرزند خانواده‌ای مهاجر از ایتالیا بود که با امیدی خاموش اما پُررنگ، به سرزمین جدید آمده بودند. پدرش کارگر راه‌آهن بود و مادرش، بانویی خانه‌دار.

برگولیو برخلاف تصور بسیاری از کسانی که او را فقط با ردای پاپی به یاد می‌آورند، زندگی‌اش را با علم آغاز کرد. او دیپلم فنی خود را در رشته شیمی از دانشگاه بوئنوس آیرس گرفت؛ اما تقدیر، مسیرش را از آزمایشگاه به محراب کشاند. قدم‌های بعدی‌اش را در راه روحانیت برداشت و در مدرسه علوم دینی ویلا دوتو تحصیل کرد؛ جایی که ایمان، مطالعه و تأمل، جای مواد شیمیایی را در زندگی‌اش گرفتند.

مهمترین ویژگی پاپ که او را محبوب‌تر کرد

پاپ در طول دوران عمومی زندگی‌اش به دلیل فروتنی، تأکید بر رحمت خداوند، دیده‌شدن در سطح بین‌المللی به‌عنوان پاپ، توجه به فقرا و تعهد به گفت‌وگوی میان‌ادیانی شناخته می شد. او به دلیل رویکرد غیررسمی نسبت به پیشینیان خود، -از جمله تصمیمش برای اقامت در مهمانسرای دوموس سانکتا مارتا به جای اقامت در آپارتمان‌های پاپی کاخ «حواری» که توسط پاپ‌های قبلی مورد استفاده قرار می‌گرفت،- شناخته شد.

فرانسیس در طول دوران زندگی اش، منتقد سرمایه‌داری افسارگسیخته، مصرف‌گرایی بیش از حد و توسعه‌طلبی بی‌رویه بود. او تأکید داشت اقدام برای تغییر اقلیم یکی از موضوعات اصلی توجهش بود. فرانسیس به‌طور گسترده‌ای به‌عنوان منتقد مجازات اعدام شناخته می‌شد و آن را ذاتاً پلیدانه می‌دانست.

سنت شکنی پاپ در کلیسای کاتولیک

در این میان، اما آنچه بیش از همه نام او را بر سرزبان ها انداخت،‌ گام مهمی بود که در راستای تغییرات در کلیسای کاتولیک برداشت و زنان را هم به عضویت کامل در دیکاستری‌های کوریای رم درآورد. پاپ فرانسیس به نوعی نشان داد خواستار اصلاح شورای کلیسایی و انتصاب زنان در کلیسا و اعطای نقش بیشتری به افراد غیرروحانی در کلیساست.

در این زمینه در سال 2013 آدلا کاباسا گردشگر اسپانیایی، پاپ جدید را منشأ تحول در کلیسای کاتولیک خواند و از تغییراتی که در کلیسا ایجاد خواهد کرد تا این مکان مقدس را به اصل، ریشه و جایگاه واقعی اش بر گرداند؛ سخن گفت.

دیدار با رئیس‌جمهور ایران

در این میان، یکی از تصاویر فراموش نشدنی از پاپ در ذهن ایرانیان، به دیدار او با حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، اختصاص دارد؛ دیداری که در پی سفر روحانی به قلب مسیحیت در زمستان سال ۱۳۹۴، پس از 16 سال رقم خورد و این دو چهره در واتیکان به گفت‌وگو نشستند.

پاپ فرانسیس به دلیل تعهدات مذهبی و اصول کلیسای کاتولیک که کشیشان و اعضای انجمن یسوعیان را به تجرد ملزم می‌کند، همسر نداشت. او زندگی خود را به خدمت به کلیسا و مردم اختصاص داده بود.

بیماری پاپ

سرانجام پاپ فرانسیس، رهبر مردمی کلیسای کاتولیک که از همان کودکی با رنج بیماری دست‌وپنجه نرم می‌کرد و در همان سال‌های نخست زندگی، یکی از ریه‌هایش را به دلیل عفونت از دست داد؛ در سال‌های پایانی عمر، در دام این عارضه گرفتار و آرام آرام نشانه‌های ضعف جسمانی در چهره‌اش هویدا شد. اما همچنان لبخند می‌زد و با دستان لرزانش به مردم ادای احترام می‌کرد.

با این حال، در واپسین روزهای بهمن سال گذشته، واتیکان اعلام کرد پاپ به یک عفونت جدی و چندگانه در دستگاه تنفسی مبتلا شد؛ بیماری‌ که نه‌تنها نفس‌کشیدن را برایش سخت‌تر کرد، بلکه نشانه‌هایی از آسیب کلیوی را در بدن او نمایان ساخت. پزشکان، با مجموعه‌ای از آزمایش‌های پیاپی، پی بردند که این بار بیماری، عمیق‌تر و پیچیده‌تر از همیشه است.

او ۳۸ روز در بستر بیمارستان ماند، اما با همان روحیه همیشگی‌اش. در سوم فروردین، برای آخرین بار، در بالکن معروف واتیکان ظاهر شد. آنجا که هزاران بار مردم جهان را مورد خطاب قرار داده بود، این‌بار تنها لبخند زد؛ آرام، خسته اما پرصلابت. با دستانی که دیگر توان نداشتند بلند شوند، به جمعیتی که آمده بودند به او سلامی دوباره دهند، بدرودی بی‌صدا گفت.

و امروز، دوشنبه اول اردیبهشت ۱۴۰۴، برابر با ۲۱ آوریل ۲۰۲۵، پاپ فرانسیس، مردی که سیمای کلیسا را تغییر داد، چشم از جهان فروبست. او رفت، اما صدای آرامش، هنوز در راهروهای واتیکان طنین‌انداز است.