تغییر بزرگ در سیاست اسرائیل؛ چرا بی‌بی ناگهان جسور و تهاجمی شد؟

به گزارش اکوایران، حتی با استانداردهای پرآشوب سیاست اسرائیل، شبی که کابینه بنیامین نتانیاهو تصمیم به برکناری رئیس سازمان اطلاعات داخلی را گرفت، اتفاقی غیرعادی بود.

معترضان خشمگین از این تصمیم، با خودروهای خود جاده‌های اطراف دفتر نخست‌وزیر در قدس را بستند و پلیس با استفاده از چکش و سنگ شیشه‌های خودروها را شکست. در داخل ساختمان، نتانیاهو و متحدان راست‌گرایش در کابینه مشغول ترور شخصیتی رونن بار بودند - که جزئیات آن تقریباً به صورت زنده به رسانه‌های اسرائیلی درز پیدا کرد - و در نهایت در ساعات اولیه صبح رأی به برکناری او دادند.

به نوشته فایننشال تایمز، آن‌چه این اقدام را قابل توجه‌تر می‌کرد نه فقط بی‌سابقه بودن اخراج رئیس شین‌بت توسط یک کابینه اسرائیلی، بلکه زمان‌بندی آن بود؛ در حالی که این نهاد امنیت داخلی در حال تحقیق درباره ارتباطات مالی مشکوک میان برخی مشاوران دفتر نخست‌وزیر و قطر بود. سه روز پیش از این تصمیم اسرائیل آتش‌بس دوماهه با حماس را شکست.

موضع تهاجمی در داخل و خارج

اما از بسیاری جهات، هم‌زمانی این دو رویداد نشانگر تغییری اساسی‌تر در سیاست اسرائیل است. پس از یک سال وضعیت تدافعی در پی بحران ناشی از حمله حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، نتانیاهو در ماه‌های اخیر به‌طور فزاینده‌ای در جبهه داخلی و خارجی حالت تهاجمی به خود گرفته است؛ تغییری که دیپلمات‌ها و تحلیل‌گران معتقدند پیامدهای عمیقی برای اسرائیل و خاورمیانه خواهد داشت.

نتانیاهو که از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید دلگرم شده و همچنان از زخم‌های ۷ اکتبر رنج می‌برد، سیاست نظامی فوق‌تهاجمی جدیدی را در پیش گرفته که ماه گذشته آن را «تغییردهنده چهره خاورمیانه» خواند. از ابتدای سال جاری، نیروهای اسرائیلی اقدام به تصرف اراضی در کشورهای همسایه کرده‌اند و حملاتی را فراتر از مرزهای خود انجام داده‌اند. و مهم‌تر از همه، نتانیاهو اکنون در حال اعمال فشار بر ترامپ برای حمایت از اقدام نظامی علیه ایران است.

در داخل ، کابینه بنیامین نتانیاهو - که به‌طور گسترده‌ای به‌عنوان راست‌گراترین کابینه تاریخ اسرائیل شناخته می‌شود - بار دیگر نبرد تلخی را با دستگاه قضایی و سایر نهادها آغاز کرده که پیش از جنگ، ماه‌ها اعتراض خیابانی و بزرگ‌ترین بحران داخلی در اسرائیل را برانگیخت. برای بسیاری، بازگشایی شکاف‌های عمیق بر سر ماهیت اسرائیل، نگران‌کننده‌ترین مسئله است.

آمی آیالون، رئیس سابق شین‌بت در دوره اول نخست‌وزیری نتانیاهو، می‌گوید: «در جامعه اسرائیل، یک بحران هویتی وجود دارد. و به همین دلیل، اگر از من بپرسید، ما اکنون با یک بحران وجودی روبه‌رو هستیم. نمی‌توانم توصیف کنم اسرائیل چهار سال بعد چگونه خواهد بود».

تاکنون، تأثیرگذارترین ابعاد رویکرد تهاجمی جدید کابینه، در خارج از مرزهای اسرائیل احساس شده است. در چند ماه گذشته، نیروهای اسرائیلی عملیات خود را در کرانه باختری اشغالی تشدید کرده‌اند و جنگ در غزه را از سر گرفته‌اند. در این روند، صدها هزار فلسطینی بار دیگر آواره شده‌اند و اسرائیل در تلاش برای واداشتن حماس به تسلیم و آزادی ۵۹ گروگان باقی‌مانده، اراضی بیشتری را تصرف کرده است.

اسرائیل همچنین از کشورهای همسایه شمالی‌اش زمین‌هایی را گرفته که موجب اعتراضات گسترده بین‌المللی شده است. در لبنان، جایی که سال گذشته با حزب‌الله جنگ ویرانگری داشت، ارتش اسرائیل در پنج نقطه نزدیک مرز، پست‌های نظامی ایجاد کرده و اعلام کرده که قصد ترک آن‌ها را ندارد.

در سوریه، اسرائیل مجموعه‌ای از حملات هوایی برق‌آسا را برای نابودی توان نظامی این کشور پس از سقوط حکومت اسد انجام داده و نیروهای خود را در منطقه حائل غیرنظامی در این کشور مستقر کرده است.

نبرد داخلی

در عین حال، اقدامات داخلی کابینه برای خود اسرائیلی‌ها نیز بحران‌زا شده است. تقریباً یک سال پیش از حمله ۷ اکتبر حماس، اسرائیل درگیر مبارزه‌ای داخلی بود که با تلاش بحث‌برانگیز کابینه برای تضعیف قوه قضائیه آغاز شد و به سرعت به نبردی پرتنش بر سر هویت اسرائیل تبدیل شد. این نزاع، نتانیاهو و متحدانش از جریان‌های افراطی ملی‌گرا و مذهبی را در برابر اسرائیلی‌های سکولارتر و لیبرال قرار داد.

پس از حمله حماس، این نبرد داخلی برای مدتی متوقف شد، چرا که اسرائیلی‌ها در واکنش به بحران، مسیر نمایش اتحاد را در پیش گرفتند. اما ماه گذشته، کابینه با مجموعه‌ای از اقدامات جنجالی دوباره تنش‌ها را شعله‌ور کرد؛ اقداماتی که باعث شد برخی کسب‌وکارها تهدید به اعتصاب کنند و یکی از بزرگ‌ترین موج‌های اعتراضی از زمان شروع جنگ شکل بگیرد.

در عرض یک هفته، کابینه رأی به برکناری رونن بار داد، فرایند برکناری گالی بحراب-میارا، دادستان کل و بلندپایه‌ترین مقام حقوقی اسرائیل که یکی از اصلی‌ترین ابزارهای کنترل قدرت کابینه به شمار می‌رود، را آغاز کرد و تغییراتی را تصویب کرد که به موجب آن، انتخاب قضات دیوان عالی تنها توسط سیاستمداران انجام شود، نه با مشارکت قضات.

نتانیاهو و متحدانش از این اقدامات به‌عنوان بخشی از تلاش برای مهار آنچه «دولت پنهان» متشکل از بوروکرات‌ها و قضاتی می‌نامند که به گفته آنان مانع پیشبرد برنامه‌هایشان می‌شوند، دفاع کردند.

اما مخالفان این اقدامات را بخشی از حمله‌ای گسترده‌تر به تعادل نهادی - که همین حالا هم در اسرائیل ضعیف است - می‌دانند و تلاش برای کنار زدن بار و بحراب-میارا را که بر پرونده دیرینه فساد نتانیاهو نظارت می‌کند، تضاد آشکار منافع توصیف کرده‌اند. دیوان عالی اسرائیل در همین ماه، برکناری بار را تا اطلاع ثانوی متوقف کرد.

با اینکه وزرا به‌شدت از تصمیم دادگاه انتقاد کردند، تا کنون از نادیده گرفتن آن خودداری کرده‌اند، اقدامی که اسرائیل را وارد یک بحران تمام‌عیار قانون اساسی خواهد کرد. اما حقوق‌دانان هشدار می‌دهند مسائل دیگری مانند تلاش برای برکناری بحراب-میارا نیز وجود دارند که می‌توانند جرقه چنین بحرانی را بزنند. سوزی ناووت، استاد حقوق اساسی، می‌گوید: «این‌ها بمب‌های ساعتی هستند. و باید دید آیا می‌توان آن‌ها را خنثی کرد یا نه.»

برخی دیگر معتقدند آنچه در نهایت در معرض خطر است، نسخه‌ای از اسرائیل است که باقی می‌ماند: نظام کنونی با وجود ضعف‌هایش در کنترل و تعادل نهاد، یا دیدگاه متحدان نتانیاهو که در آن قوه مجریه بدون محدودیت قادر به تحمیل اراده خود بر مخالفان است.

تاثیر انتخاب ترامپ

دیپلمات‌ها و تحلیل‌گران بر این باورند که چرخش نتانیاهو به سوی موضعی تهاجمی تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل بوده است، اما شاید مهم‌ترین آن‌ها، انتخاب مجدد دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا باشد.

در دوره نخست ریاست جمهوری‌اش، ترامپ مجموعه‌ای از اقدامات شدیداً طرفدار اسرائیل انجام داد: او با تغییر سیاست دیرینه آمریکا، بیت‌المقدس را به‌عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت و اعلام کرد که ایالات متحده دیگر شهرک‌سازی‌های اسرائیل در کرانه باختری را نقض قوانین بین‌المللی تلقی نمی‌کند.

اکنون نیز پس از بازگشت به قدرت، ترامپ رویکرد مشابهی را در پیش گرفته است. او حامیان سرسخت اسرائیل را در مناصب کلیدی منصوب کرده و ارسال بمب‌های ۲۰۰۰ پوندی به اسرائیل را که در زمان بایدن متوقف شده بود، تأیید کرده است.

دولت او همچنین از اسرائیل برای اقدامات نظامی‌اش در خارج از مرزها پشتیبانی سیاسی کرده و از تصمیم تل‌آویو برای ازسرگیری جنگ در غزه و ادامه حضور در لبنان حمایت کرده است. اما جنجالی‌ترین اقدام ترامپ، مطرح کردن طرحی برای جابه‌جایی کامل ۲.۲ میلیون نفر جمعیت غزه بوده است.

یکی از دیپلمات‌های عرب گفته است: «خطرناک‌ترین کاری که ترامپ کرد، این بود که چنین موضوعی را وارد دستور کار کرد. بایدن هم صهیونیست بود، اما اندکی به اسرائیل فشار می‌آورد. ترامپ ایدئولوژیک نیست، اما به نتانیاهو دست کاملاً باز داده است.»

در داخل اسرائیل نیز، ترامپ برای نتانیاهو الگویی برای قدرت شده است. دو روز پیش از رأی کابینه برای برکناری رونن بار، نتانیاهو در ایکس با اشاره‌ای مستقیم، مبارزه‌اش با نظام قضایی اسرائیل را با تلاش ترامپ برای مقابله با «دولت پنهان» در آمریکا مقایسه کرد و نوشت: «در آمریکا و اسرائیل، وقتی یک رهبر راست‌گرای قوی در انتخابات پیروز می‌شود، چپ‌ها با سیاسی‌سازی نظام قضایی در برابر خواست مردم می‌ایستند. اما آن‌ها پیروز نخواهند شد، ما محکم ایستاده‌ایم.»

به گفته یکی از نمایندگان عضو ائتلاف حاکم: «نتانیاهو بازگشت ترامپ را یک تغییر بزرگ می‌بیند. او می‌خواهد از او الگوبرداری کند. فکر می‌کند زبان سیاست در دنیا عوض شده. از نظر روان‌شناختی، این موضوع برایش خیلی مهم است... او احساس قدرت بیشتری می‌کند.»

حتی اپوزیسیون اسرائیل نیز دارد خود را با این واقعیت وفق می‌دهد که کابینه احتمالاً تا اوایل سال آینده در قدرت باقی خواهد ماند. وقتی نفتالی بنت، نخست‌وزیر پیشین که انتظار می‌رود یکی از رقبای اصلی نتانیاهو در انتخابات بعدی باشد، در همین ماه حزبی جدید ثبت کرد، نام آن را معنادارانه «بنت ۲۰۲۶» گذاشت. کابینه اسرائیل در خارج نیز نشانه‌ای از تعدیل رویکرد تهاجمی خود نشان نمی‌دهد.

موضوع ایران

در حالی که میانجی‌ها تلاش داشتند مذاکرات برای آتش‌بس جدید در غزه را از سر بگیرند، وزیر دفاع اسرائیل اعلام کرد که نیروهای اسرائیلی در سرزمین‌هایی که در غزه، لبنان و سوریه تصرف کرده‌اند باقی خواهند ماند. اما پرسش بزرگ‌تر - و آن‌چه پیامدهایی گسترده‌تر خواهد داشت - این است که اسرائیل چه برنامه‌ای در رابطه با ایران دارد.

نتانیاهو بخش زیادی از دوران حرفه‌ای خود را صرف هشدار درباره خطرات سلاح هسته‌ای ایران کرده و همواره وعده داده که اجازه نخواهد داد تهران به چنین سلاحی دست یابد. او از مدت‌ها پیش از بازگشت رسمی ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا، در حال فشار آوردن به او برای حمایت از حمله به برنامه هسته‌ای ایران بوده است.

فعلاً ترامپ در تلاش برای مذاکره با ایران است. اما دیپلمات‌ها تردید دارند که نتانیاهو بدون چراغ سبز ترامپ دست به حمله بزند - هم از ترس خشمگین کردن رئیس‌جمهور آمریکا و هم به این دلیل که اکثر تحلیل‌گران معتقدند اسرائیل بدون پشتیبانی نظامی ایالات متحده تنها می‌تواند برای مدت کوتاهی برنامه هسته‌ای ایران را عقب بیاندازد.

با این حال، مقامات اسرائیلی بر این باورند که تحولات یک سال گذشته، فرصتی برای اقدام در اختیار اسرائیل قرار داده که برای مدت زیادی باقی نخواهد ماند.

نداو اشتراوخلر، استراتژیست سیاسی که با نتانیاهو همکاری کرده، می‌گوید: «تصویر بزرگ نتانیاهو در ۳۰ سال گذشته... همواره ایران بوده. این چیزی است که ذهن او را مشغول کرده. بیشتر از غزه، بیشتر از سوریه، بیشتر از لبنان». او ادامه می‌دهد: «از ۷ اکتبر، نتانیاهو در تلاش بوده که میراث خود را بازنویسی کند... هیچ‌کس آن روز را فراموش نخواهد کرد؛ آن حادثه در دوران او رخ داد. اما اگر او وضعیت با ایران را تغییر دهد، تاریخچه‌اش نیز بازنویسی خواهد شد».