سال سرنوشت ساز بشکه های نفت ایران

اکوایران در گفتگوی اختصاصی با ایمان ناصری، مدیرعامل بخش خاورمیانه شرکت مشاوره بین‌المللی FGE با مروری گذرا بر سال پرتلاطم ۲۰۲۱، پیش‌بینی عرضه، تقاضا و بهای نفت در سال ۲۰۲۲ را به بحث گذاشت.

همچنین در این گفتگو به یک سوال کلیدی پاسخ داده شد: احیای توافق برجام و سرازیر شدن بشکه‌های نفت ایران به بازار، چقدر می‌تواند در معادلات تجارت جهانی نفت تأثیرگذار باشد؟

                                                                                                 ***

*تقاضای جهانی نفت در بحبوحه مبارزه با پاندمی کرونا که البته هنوز هم درگیر آن هستیم، در سال گذشته چگونه بود و سال 2022 را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟

** بازار نفت در دو سال گذشته با بحران بزرگ پاندمی کرونا روبه‌رو بود و در اپریل 2020 (تیر 1398) تقاضای جهانی نفت حدود 22 میلیون بشکه در روز کاهش یافت. پس از آن این تقاضا به تدریج به سوی بازیابی و بهبود پیش رفت، اما اگر سال 2019 را نقطه صفر یا مرجع در نظر بگیریم، در پایان سال 2021 هنوز حدود 7 میلیون بشکه در روز با کاهش تقاضای نفت مواجه هستیم. کاهش تقاضای نفت در سال 2020 به طور میانگین به حدود 6.6 میلیون بشکه در روز رسید. در سال 2021 بازیابی تقاضای نفت ادامه یافت و بازار توانست حدود روزانه 5.6 میلیون بشکه از این میزان را در سال گذشته بازیابی کند، اما همچنان حدود 1 میلیون بشکه در روز با نقطه مرجع فاصله دارد. از سوی دیگر سرعت بازیابی تقاضای نفت با نوسانات شدیدی همراه بود که بخش عمده‌ای از آن مربوط به جهش‌های جدید و بازگشت کرونا به اشکال گوناگون در نقاط مختلف دنیا بود و عکس‌العمل کشورها از جمله قرنطینه، محدودیت‌های سفر، کاهش فعالیت‌های اقتصادی و... موجب شد تا تقاضای بازار نفت دچار تلاطم شود. البته بخشی از این نوسانات شدید را هم می‌توان با تقاضاهای فصلی در نیمکره شمالی و جنوبی و در فصل‌های تابستان و زمستان مرتبط دانست.

انتظار می‌رود که در سه‌ماهه ابتدایی سال 2022 و به عبارتی پایان فصل زمستان تقاضای نفت به نقطه مرجع بازگردد. همچنین پیش‌بینی می‌شود که در سال جاری رشد سالانه تقاضای نفت به 2.3 میلیون بشکه در روز برسد. از این میزان 1میلیون بشکه در روز ما را به نقطه مرجع بازمی‌گرداند و پس از آن نسبت به نقطه پیش از کرونا، 1.3 میلیون بشکه در روز تقاضای جدید خواهیم داشت.

ذکر این نکته ضروری است که تا پیش از مواجهه جهان با پاندمی کرونا، بسیاری از ناظران بازار برای سال‌های 2020 تا 2022 حدود 1میلیون بشکه در روز رشد تقاضا برای هر سال را پیش‌بینی می‌کردند، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که حدود 2 میلیون بشکه در روز تقاضای تجمعی نفت برای سال‌های 2020 و 2021 از دست رفته است و در 2022 انتظار داریم که تقاضای نفت به روند گذشته خود بازگردد.

همینطور پیش‌بینی می‌شود که این تقاضا در درازمدت و تا ده سال آینده ادامه خواهد داشت و با در نظر گرفتن پیک تقاضای نفت در اواسط دهه 2030، حدود ده میلیون بشکه در روز تقاضای جدید طی دهه آینده افزایش می‌یابد.

- تقاضای نفت تا مارس 2022 از میزان تقاضا پیش از پیدایش کووید-19 فراتر می‌رود

- بازیابی تقاضای جهانی نفت در مقایسه با ماه مشابه در سال 2019 (میلیون بشکه در روز)

*با در نظر گرفتن سال 2019 به عنوان مرجع، با رسیدن به نقطه صفر فاصله چندانی نداریم، اما آیا این وضعیت در بازار فرآورده‌های نفتی نیز یکسان است؟

**فقط در برخی کشورها از نفت خام به عنوان سوخت نیروگاه‌ها استفاده می‌شود که به دلیل رقم بسیار ناچیز قابل چشم‌پوشی است، بنابراین می‌توان گفت که کل تقاضای نفت از سوی پالایشگاه‌ها برای تولید فرآورده است. به طور کلی فرآورده‌های نفتی را می‌توان در سه دسته کلی تقسیم کرد. دسته اول فرآورده‌هایی مانند ال‌پی‌جی و نفتا هستند که به عنوان خوراک برای مجتمع‌های پتروشیمی مورد استفاده قرار می‌گیرند که تأثیر چندانی از همه‌گیری ویروس کرونا نگرفتند.

تقاضای این نوع فرآورده‌ها در سال 2020 افت کمی را تجربه کرد، اما در سال 2021 جهش قابل توجهی در تقاضای نفتا و ال‌پی‌جی صورت گرفت. این موضوع بدین معناست که بخش پتروشیمی نسبت به دیگر بخش‌ها کمترین آسیب را دید، اما سوخت‌های مورد استفاده در بخش حمل و نقل، بخصوص حمل و نقل هوایی که بزرگترین ضربه را از همه‌گیری ویروس کرونا متحمل شد، هنوز به سطح مورد انتظار نرسیده و بسیار پایین‌تر از سطح نرمال قرار دارد. به عنوان نمونه تقاضای سوخت جت در پایان سال 2021 همچنان 20درصد کمتر از نقطه مرجع قرار دارد. آخرین دسته هم مربوط به سوخت کشتیرانی و حمل و نقل دریایی است که این بخش هم با تأثیرپذیری کمتر، بازیابی مطلوبی را در سال گذشته تجربه کرد.

- تقاضای کل نزدیک به «عادی» - تنوع بسیار زیاد در بازیابی بر اساس محصول

- تغییر در تقاضای جهانی فرآورده‌های نفتی (همان ماه در سال 2019 = 100)

*در سالی که گذشت عملکرد اوپک‌پلاس در بخش عرضه نفت را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه انتظاری از برنامه این سازمان برای عرضه نفت در سال 2022 دارید؟

**اوپک و اوپک‌پلاس در سال‌های اخیر، عرضه نفت را همگام با تقاضا پیش بردند، اما این همگامی در چند ماه اول بعد از افت تقاضا ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا موجب شد که حجم قابل توجهی از نفت و فرآورده‌های در مخازن زمینی و دریایی ذخیره شود. اوپک در 18 ماه گذشته عرضه نفت را آهسته‌تر از تقاضا وارد بازار کرد و موجب شد تا میزان عرضه متناسب با تقاضا به تعادل نسبی برسد. در حال حاضر نه تنها همه ذخایری که در چند ماه بعد از شیوع کرونا شاهد آن بودیم برداشت شده، بلکه حجم مخازن قابل اندازه‌گیری زیر خط 2019 قرار گرفته است.

در سالی که گذشت، اوپک عملکرد مثبت و موفقی را داشت که بخشی از آن به برنامه‌ریزی‌ها و رصد بازار در نشست‌های ماهانه‌ای که برگزار شد، برمی‌گردد و بخشی از آن هم به اتفاقاتی نظیر بحران گازی در اروپا مربوط می‌شوئد که به اوپک کمک کرد تا بیش از آنچه که در برنامه‌ریزی‌هایش انتظار داشت، به موفقیت دست یابد.

برنامه اوپک برای سال جاری این است که تا پایان سپتامبر سال جاری میلادی (شهریور ماه سال آتی)، ماهانه 400 هزار بشکه در روز به تولید خود بیفزاید. اما با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود در اواسط سال جاری میلادی، بازار نفت مجددا با مازاد عرضه و انباشتگی نفت و فرآورده مخازن مواجه خواهد شد، انتظار می‌رود که اوپک‌پلاس ناگزیر به تغییر برنامه باشد و نتواند برنامه خود را همچنان به صورت موفق ادامه دهد.

- چالش اوپک‌پلاس برای افزایش ماهانه 400هزار بشکه‌ای نفت در سال 2022 ظاهر می‌شود

*در این صورت باید منتظر نشست‌های چالشی اوپک و همراهانش در اوایل سال جاری باشیم. آقای دکتر ناصری اخیراً مقامات ایرانی اظهاراتی مبنی بر افزایش چشمگیر صادرات نفت ایران نسبت به سال گذشته داشته‌اند. همچنین گفته می‌شود که ایران برای دستیابی به توافق و احیای برجام خود را آماده می‌کند. در صورت بازگشت ایران به برجام، روند بازگشت بشکه‌های نفت ایران به بازار را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

**در صورت درستی پیش‌بینی‌ها از تقاضای بازار نفت خام، اوپک باید تصمیم مهمی را در نشست‌های ماه فوریه یا مارس (دی و بهمن) بگیرد تا رشد عرضه را متوقف کرده و از قرار دادن بازار در وضعیت مازاد عرضه جلوگیری کند. در سال گذشته هم با فرض ورود نفت ایران به بازار در سه ماهه آخر سال پیش‌بینی می‌شد که این اتفاق در اواخر سال بیفتد. بسیاری از ناظران بر بازار این موضوع را در پیش‌بینی‌های خود در نظر گرفته بودند که با تغییر دولت در ایران و بازگشت دولت جدید به مذاکرات، شاید نتیجه‌ای حاصل شده و نفت ایران بتواند در ماه‌های گذشته به بازار جهانی بازگردد، اما این اتفاق نیفتاد. بنابراین این عامل هم موجب شد تا اوپک‌پلاس بدون تغییر در برنامه، برای تعادل‌بخشی به بازار با دردسر کمتر و اقبال بیشتری مواجه شود.

اگر ایران در ادامه مذاکرات خود، در ماه‌های آینده و تا پایان فصل بهار به توافقی دست پیدا کند، اثرات این توافق و بازگشت نفت ایران به بازار در اوایل یا اواسط تابستان نمایان می‌شود.

اگر نفت ایران زودتر یا بیشتر از آنچه که انتظار داریم وارد بازار شود، اوپک نیز زودتر یا بیشتر با چالش و مشکل تغییر برنامه روبه‌رو خواهد شد. در سال 2021 ایران توانست صادرات نفت خود را نسبت به سال گذشته 500 هزار بشکه در روز افزایش دهد، اما اگر مذاکرات به نتیجه برسد، امکان افزایش بیش از یک میلیون بشکه نفت دیگر نیز در سال آینده وجود دارد.

- پیش‌بینی صادرات نفتی ایران

- صادرات نفت ایران در زمان جو بایدن 500 هزار بشکه در روز افزایش یافت

- در صورت توافق برجام یک میلیون بشکه دیگر در روز تا پایان سال 2022 ممکن است

*با همه این تفاسیر وضعیت قیمت نفت در سال 2022 را چطور پیش‌بینی می‌کنید؟

- قیمت نفت تابع دو مولفه «عرضه و تقاضا» و «خوانش بازیگران و تجار نفتی از وضعیت بازار» است. برآیند عرضه و تقاضا عامل اصلی تعیین قیمت نفت محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد در سه‌ماهه دوم سال 2022 بازار با مازاد عرضه روبه‌رو شود و این مازاد عرضه و در واقع افزایش ذخایر نفت، موجب تأثیرگذاری در کاهش قیمت نفت خواهد شد.

در سال گذشته اوپک با موفقیت توانست هم بازار را کنترل کرده و هم قیمت‌ها را در یک روند نسبتاً ثابت افزاینده از 55 دلار در آغاز سال به حدود 80 دلار در پایان سال سوق دهد. به پیش‌بینی ما این روند در نیمه اول سال 2022 کاهشی خواهد بود و قیمت‌ها با پیشی گرفتن عرضه از تقاضا به سمت بازه 65 تا 70 دلاری بازمی‌گردد. با بازگشت رشد تقاضا در سه ماهه آخر سال جاری میلادی، انتظار داریم که قیمت‌ها نیز به سمت 75 دلار بازگردد، اما نمی‌توان احساسات و خوانش بازیگران و تجار نفتی از وضعیت بازار را پیش‌بینی کرد. این مولفه در سه ماهه پایان سال گذشته (اکتبر، نوامبر و دسامبر) قیمت‌ها را به بیش از آن چیزی که برآیند عرضه و تقاضا پیش‌بینی می‌کرد (یعنی بازه 75 تا 80 دلاری) سوق داد. بنابراین این احساسات در سال جاری هم می‌تواند قیمت‌های پیش‌بینی شده را دستخوش تغییر کند، اگر خبرهایی که به دست بازار می‌رسد خوشایند باشد طبیعتاً قیمت‌ها بالاتر خواهد رفت و اگر برعکس، شاهد قیمت‌های کمتری خواهیم بود.

- پیش بینی FGE از قیمت نفت برنت