فارن پالیسی: تغییر شگفت‌انگیز در چشم‌انداز سیاسی ایران/ پیامی که انتخابات ارسال کرد

به گزارش اکوایران، درگذشت ناگهانی ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فقید در سانحه سقوط هلیکوپتر در ماه مه منجر به تغییری شگفت‌انگیز در چشم‌انداز سیاسی ایران شده است. مسعود پزشکیان اصلاح طلب به عنوان جانشین وی انتخاب شد و به سه سال تسلط محافظه‌کاران بر تمامی ارکان قدرت پایان داد.

برخی از ایرانیان با وجود تمایل کم و سرخوردگی عمیق در این انتخابات شرکت کردند. اما نتایج انتخابات، از جمله درصدهای مشارکت، پیام روشنی از تغییر را ارسال کرد.

اصلاحات ملموس

سینا طوسی، کارشناس روابط ایران و آمریکا برای فارن پالیسی نوشت: پزشکیان بر بستری از اصلاحات ملموس وارد مبارزات انتخاباتی شد. او متعهد شد برای تحریک رشد اقتصادی با فساد مبارزه کند و برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی تنش‌های بین المللی را کاهش دهد. وی با تاکید بر لزوم خروج ایران از لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی مستقر در پاریس (FATF)، از همسویی قوانین مالی ایران با استانداردهای جهانی پولشویی و تامین مالی تروریسم حمایت کرد. پزشکیان از توافق هسته‌ای 2015 که به طور رسمی به عنوان برنامه جامع اقدام مشترک شناخته می‌شود، دفاع کرد، که ایران تا زمان خروج یکجانبه ایالات متحده در سال 2018 به آن پایبند بود. رقبای محافظه کار او، او را به دلیل تمایل به پیروی از مسیر اعتدال‌گرایانه حسن روحانی، رئیس جمهور اسبق، مورد انتقاد قرار دادند، که به ادعای آن‌ها ساده‌لوحانه به ایالات متحده و اروپا تکیه کرد و در نهایت شکست خورد.

پزشکیان فراتر از سیاست اقتصادی و خارجی، بر اصلاحات داخلی نیز تمرکز داشت. او با پرداختن به استفاده فراگیر ایرانیان از فیلترشکن، وعده کاهش محدودیت‌های اینترنتی را داد. او متعهد شد: «من برای ادغام مجدد هزاران کسب و کار مجازی در اقتصاد، سیستم فیلترینگ ناکارآمد را اصلاح خواهم کرد. در مورد جنسیت، او از مشارکت برابر زنان در همه زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دفاع کرد. وی در مورد اجرای حجاب اجباری این سوال را مطرح کرد: «اگر با وجود سرمایه گذاری گسترده در مراکز مذهبی، آن‌ها را راهنمایی نکرده‌ایم، آیا می‌توانیم با این روش‌های [زوری] آن‌ها را اصلاح کنیم؟»

دو دستگی جامعه مدنی

در برابر این پس زمینه، جامعه مدنی و فعالان حقوق بشر ایران در رویکرد خود نسبت به انتخابات دودستگی داشتند. برخی از عدم مشارکت حمایت کرده و ادعا کردن  که انتخابات نمی‌تواند تغییرات اساسی را ایجاد کند‌. از سوی دیگر برخی از فعالان سرشناس دموکراسی خواه از جمله کیوان صمیمی، علیرضا رجایی و فخرالسادات محتشمی پور رای دادن را انتخاب کردند. 

یکی دیگر از فعالان بانفوذ دموکراسی‌خواه، فرهاد میثمی، رای دادن به پزشکیان را تایید نکرد، اما اظهار داشت که رای دهندگان و آن‌ها که مشارکت نداشتند در «یک تیم» هستند که به دنبال تغییر هستند. رهبران جنبش سبز سال 2009 نیز دچار انشعاب شدند: مهدی کروبی به پزشکیان رای داد، در حالی که میرحسین موسوی در مورد انتخابات سکوت کرد. هر دو از سال 2011 در حصر خانگی به سر می‌برند.

سوابق سیاسی پاک پزشکیان در تضاد کامل با فساد و خویشاوندسالاری است که گریبانگیر برخی از مقامات شده است. پزشکیان که به صراحت خود شهرت دارد، سابقه طولانی در انتقاد از تخلفات دولت دارد. پس از انتخابات ریاست‌جمهوری سال 88، او علناً واکنش دولت به اعتراضات را محکوم کرد که با واکنش شدید نمایندگان محافظه‌کار مجلس مواجه شد. وی همچنین در قبال مرگ مهسا امینی، موضعی معترضانه اتخاذ کرد.

وی همچنین لایحه موسوم به عفاف و حجاب را که مجازات‌های جدیدی را برای عدم رعایت حجاب اجباری در نظر گرفته بود، رد و قول داد از تصویب آن به قانون جلوگیری کند.

قابل ذکر است که پزشکیان همیشه مورد لطف شورای نگهبان نبوده و در انتخابات قبلی با رد صلاحیت مواجه شده است. در سال 1400، نامزدی او برای ریاست جمهوری از سوی شورای نگهبان رد شد. سال گذشته، هیئت اجرایی وزارت کشور ابتدا صلاحیت وی برای انتخابات مجلس را به دلیل «عدم پایبندی به نظام جمهوری اسلامی» رد کرد، اما بعداً شورای نگهبان آن را تأیید کرد.

شاخص‌های موفقیت پزشکیان

این که پزشکیان تا چه حد می‌تواند به وعده های انتخاباتی خود عمل کند را باید دید. اگرچه رئیس جمهور بر اداره روزمره دولت نظارت می‌کند و نفوذ قابل توجهی بر سیاست داخلی و خارجی دارد، اما اختیارات او به ویژه در مسائل امنیت ملی محدود است.

یکی از شاخص‌های مهم دولت پزشکیان، انتصابات وی در کابینه خواهد بود. مراسم تحلیف وی در اوایل مرداد ماه برگزار می‌شود و پس از آن ۱۵ روز فرصت دارد تا وزرای خود را برای تصویب به مجلس معرفی کند. محمدجواد آذری جهرمی، وزیر اسبق ارتباطات در دوره روحانی، در روز دور دوم انتخابات گفت که کابینه پزشکیان فراگیر و شامل اصلاح طلبان، محافظه‌کاران، مستقل‌ها و «عصاره همه دولت‌های خوب تا به امروز» خواهد بود. پزشکیان در جریان مناظره های ریاست جمهوری خود را «اصولگرای اصلاح طلب» توصیف کرد و گفت: «من اصولگرا هستم و به خاطر همین اصول است که می‌خواهیم اصلاح کنیم». وی با تاکید بر موضع غیرحزبی خود، آمادگی خود را برای همکاری با همه جناح های سیاسی اعم از اصلاح طلب و محافظه کار اعلام کرد.

یکی دیگر از جنبه‌های قابل توجه این است که آیا پزشکیان اقلیت‌های قومیتی مانند سنی‌ها، کردها یا بلوچ‌ها و زنان را در پست‌های وزارتی منصوب می‌کند یا خیر. این تصمیمات نشان دهنده تعهد او به فراگیری و اصلاحات در دولتش خواهد بود.

زوج قالیباف - پزشکیان

کابینه پزشکیان صرف نظر از ترکیب آن، باید از مجلس رای اعتماد بگیرد که در حال حاضر تحت سلطه محافظه کاران به رهبری محمدباقر قالیباف، نامزد شکست خورده اصولگرا است. پزشکیان با توجه به درگیری‌های داخلی محافظه‌کارانه بین جناح قالیباف و جلیلی در مجلس، می‌تواند شریکی مشتاق در قالیباف بیابد. روزنامه اصلاح طلب شرق در این خصوص خاطرنشان کرد: قالیباف-پزشکیان می‌تواند زوج خوبی برای ایجاد اجماع در پروژه های ملی از برجام و FATF تا توسعه اقتصادی کشور باشد.

با این حال، تندروهای مجلس مطمئناً توانایی پزشکیان برای برآورده کردن دستور کار خود را به چالش می‌کشند. رهبر انقلاب قبل از انتخابات گفته بود که مسئولان نه از اهداف انقلاب عدول کنند و نه شیفته غرب باشند. این موضع احتمالاً موجب بررسی دقیق انتصاب‌های پزشکیان خواهد شد. 

با روی کار آمدن پزشکیان، او با چالش مسیریابی در یک چشم انداز پیچیده سیاسی و عمل به وعده هایش مواجه است. ریاست جمهوری او پیامدهای مهمی برای روابط ایران و آمریکا و دورنمای تنش زدایی دارد. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده اصلاح‌طلب سابق مجلس شورای اسلامی در این باره گفت: «آمریکا و اروپا در دوره خاتمی و روحانی فرصت‌های تنش‌زدایی با ایران را از دست دادند و هزینه‌های زیادی را متحمل شدند. امیدوارم با دولت پزشکیان این فرصت را از دست ندهند.»