مسیر لغزنده پیش رو و سیگنال پزشکیان به خلیج فارس

به گزارش اکوایران، در حالی که تهران و منامه به سمت تقریب و کنارگذاشتن سال‌ها روابط پرتنش گام برداشته‌اند، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و عبدالله الزیانی، همتای بحرینی او برای بحث در مورد همکاری‌های آتی، در روز جمعه تلفنی گفتگو کردند.

مذاکره به جای تنش

به نوشته المانیتور، طبق بیانیه‌ای که در وب‌سایت وزارت امور خارجه ایران منتشر شد، دو دیپلمات در مورد «ادامه گفتگوها در چهارچوب توافقات موجود» تبادل نظر کردند. عراقچی اهمیت جمهوری اسلامی را در روابط با همسایگان خود مورد توجه قرار داد و هر دو ابراز امیدواری کردند که گفتگوی سیاسی تهران-منامه در آینده پیش برده شود.

این گفتگو در چهارچوب جدیدی که در بیانیه مشترک ماه ژوئن دو کشور ایجاد شد، انجام گرفت. در بیانیه مذکور، آن‌ها موافقت کرده بودند: «مکانیزم‌های لازم را برای بررسی از سرگیری روابط سیاسی برقرار کنند».

تنش‌ها بین دو کشور در سال ۲۰۱۶ به بالاترین سطح خود رسید. پس از آنکه سفارت عربستان سعودی در ایران توسط گروه‌های تندرو ایرانی مورد حمله و غارت قرار گرفت، بحرین به دنبال عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود را با جمهوری اسلامی قطع کرد. اعتراضات خشونت‌آمیز به دلیل اعدام نمر باقر النمر، روحانی برجسته شیعه توسط عربستان سعودی صورت گرفته بود.

با این حال، در مرکز روابط پرتنش، اتهامات جدی‌تری از سوی رژیم حاکم سنی در منامه علیه تهران وجود داشته که از مدت‌ها پیش، مدعی بوده ایران از گروه‌های مخالف شیعه بحرین برای بی‌ثبات‌کردن پادشاهی حمایت مالی می‌کرده است؛ اتهامی که جمهوری اسلامی همواره آن را تکذیب می‌کند.

گام‌های اخیر برای عادی‌سازی بین ایران و بحرین از گرم‌شدن روابط تهران-ریاض الهام گرفته شد که زمینه جدیدی را برای تقریب بالقوه بین تهران و رقبای عرب منطقه‌ای خود فراهم ساخته است. گرم‌شدن روابط ایران و سعودی که توسط چین در مارس ۲۰۲۳ میانجیگری شد، با هدف پایان‌دادن به هفت سال وقفه در روابط این دو و آغاز فعالیت‌های دیپلماتیک زیادی از جمله بازگشایی سفارتخانه‌ها و از سرگیری پروازهای مستقیم صورت گرفت. این نزدیکی دوباره دو کشور امیدها برای تغییر گسترده منطقه‌ای به سمت گفتگو و کاهش تنش که از نگرانی‌های مشترک اقتصادی، تهدیدات امنیتی مشترک و تمایل به تثبیت منطقه‌ای ناپایدار نشئت گرفته را افزایش داد.

با این وجود، ۱۹ ماه پس از امضای این توافق، اقدامات ملموس کمی برای مصالحه واقعی انجام گرفته و هرگونه مشارکت قوی همچنان با چالش‌های برطرف‌نشده مواجه است. علیرضا عنایتی، سفیر ایران در ریاض در بیانیه این هفته خود با اشاره به گذشت یک سال از آغاز مسئولیتش گفت: «ما انتظار بیشتری داریم». این دیپلمات خاطرنشان کرد: «ما می‌خواهیم روابط ایران و سعودی در پرتو تمایل رهبری دو کشور برای ساختن آینده‌ای روشن به بالاترین سطح برسد».

خروج از انزوا

تلاش تهران برای نزدیکی به منامه همچنین می‌تواند بخشی از سیاست گسترده‌تر آن برای بهبود روابط با همسایگان خود، به ویژه در کشورهای همسایه خلیج فارس تلقی شود. بازسازی چنین روابطی پس از سال‌ها انزوا ناشی از تحریم‌های بین‌المللی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی، رویکرد استراتژیک تهران در سال‌های اخیر بوده است. با ترمیم روابط با بحرین، جمهوری اسلامی همچنین امیدوار است که روابط با شورای همکاری خلیج فارس، بلوک منطقه‌ای که شامل بحرین بوده و به طور سنتی با دید تردید به تهران نگاه کرده را بهبود بخشد.

گفتگوی تجدیدشده بین تهران و منامه همچنین نشان می‌دهد که هر دو کشور مزایای بالقوه‌ای که از کاهش تنش به وجود آمده را تشخیص می‌دهند. برای بحرین، تعامل با ایران می‌تواند فرصتی برای رسیدگی به برخی از نگرانی‌های امنیتی داخلی خود باشد؛ در حالی که برای ایران، بهبود چنین روابطی ممکن است به آن کمک کند تا از خود، تصویر کشوری همکاری‌کننده و کمتر متخاصم به نمایش بگذارد.

علاوه بر این، با توجه به اینکه تهران در محیط بین‌المللی چالش‌برانگیزی که به خاطر رکود مذاکرات هسته‌ای و فشارهای اقتصادی تشدید شده، حرکت می‌کند، به دنبال تقویت اتحادهای منطقه‌ای و کاهش وابستگی به هر قدرت واحدی، از جمله روسیه و چین است. تعامل با بحرین همچنین می‌تواند توسط ایران برای نشان‌دادن تعهد به صلح و همکاری منطقه‌ای استفاده شود.

مسیر لغزنده پیش رو

در حالی که تحولات اخیر ممکن است نویدبخش بهبود روابط ایران و بحرین باشد، همچنان ممکن است موانعی باقی بماند و برداشتن آن‌ها آینده‌ای غیرقابل پیش‌بینی را رقم خواهد زد.

بی اعتمادی عمیق متقابل، به ویژه در مورد مداخله ادعایی ایران در امور داخلی بحرین، اصلی‌ترین چالش خواهد بود.

برای تهران، ممکن است روابط نزدیک بین بحرین و ایالات متحده از سرعت هرگونه روند تقریب بکاهد. اما مهم‌تر از آن، توافق عادی‌سازی بحرین-اسرائیل در سال ۲۰۲۰ همچنان مانعی بزرگ عمل خواهد کرد.

بنابراین، هرگونه موفقیت در تقریب ایران و بحرین به میزان تمایل هر دو کشور برای دادن امتیازات واقعی متقابل، رسیدگی به نگرانی‌های یکدیگر و فراتررفتن از دیدارها و حرکات نمایشی و نمادین بستگی دارد.

بنابراین منامه از تهران خواستار تضمین‌های قاطع برای عدم مداخله در امور داخلی بحرین خواهد شد، در حالی که ایران از بحرین می‌خواهد تا با همکاری همسایگی، به ارتقای جایگاه تهران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای در یک پویایی در حال تکامل، کمک کند.