آیا زمان تجدیدنظر هسته‌ای تهران فرارسیده است؟

به گزارش اکوایران، با ادامه افزایش تنش بین اسرائیل و ایران در پی حملات موشکی و حملات متقابل، مقامات فعلی و سابق ایران آشکارا در حال بحث هستند که آیا دستیابی به توان هسته‌ای، به امنیت ملی ایران کمک می‌کند یا به آن آسیب می‌زند.

این موضوع جدیدی نیست، اما از زمان حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق در ماه آوریل که منجر به ترور هفت افسر ایرانی شد، فوریت بیشتری پیدا کرد. چند روز بعد، فرمانده سپاه حفاظت و امنیت مراکز هسته‌ای ایران، سرتیپ احمد حق طلب، اعلام کرد که اگر اسرائیل تصمیم به حمله به یکی از تأسیسات هسته‌ای ایران بگیرد، جمهوری اسلامی می‌تواند دکترین هسته‌ای خود را «بازبینی» کند.

به نوشته وبسایت موسسه استیمسون، اسرائیل در 26 اکتبر در پاسخ به رگبار موشکی ایران از هدف قرار دادن تاسیسات هسته‌ای خودداری کرده است، تا حدی به اصرار دولت بایدن. با این حال، برای حمله به سایت‌های هسته‌ای ایران طرفدارانی هم در اسرائیل و هم در ایالات متحده وجود دارند.

کمال خرازی، وزیر امور خارجه با نفوذ سابق، اخیرا هشدار داده است که «اگر اسرائیل جرأت کند به تاسیسات هسته‌ای ایران آسیب برساند، سطح بازدارندگی ما متفاوت خواهد بود. ما تصمیمی برای تولید بمب هسته‌ای نداریم، اما اگر موجودیت ایران تهدید شود، باید دکترین هسته‌ای خود را تغییر دهیم.»

حتی علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه سابق و رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران، که به مذاکره بر سر توافق هسته‌ای 2015 ایران کمک کرد، در فوریه گفت که بمب اتمی مانند خودرویی است که ایران تمام قطعات لازم آن را در اختیار دارد.

اخیراً، سید حسن خمینی، نوه بنیانگذار انقلاب اسلامی، خواستار افزایش سطح بازدارندگی ایران شد.

برخی از کارشناسان آمریکایی هشدار داده‌اند که ایران ممکن است از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود و از مهلت اطلاع رسانی سه ماهه به عنوان ابزار چانه‌زنی در مقطع زمانی پیش از روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید آمریکا استفاده کند.

علاءالدین بروجردی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفت: «خروج از NPT برای دفاع از منافع ملی کشور یک ایده جدی است که البته اجرای آن در نهایت نیازمند تصویب مجلس است».

رهبر انقلاب، که در سال 2009 علیه سلاح‌های کشتار جمعی فتوا صادر کرد، باید چنین تغییری را تأیید کند.

در 18 اکتبر، نزدیک به 40 نماینده مجلس نامه‌ای به شورای عالی امنیت ملی ایران، بالاترین نهاد سیاست‌گذاری امنیتی ارسال کردند و از این شورا درخواست کردند که در دکترین دفاعی ایران بازنگری کند.

با این حال، محمود واعظی که ریاست دفتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین را بر عهده دارد، هشدار داد که چنین اقدامی – در حالی که پیامی برای دشمنان ایران است – نباید بدون مشارکت بیشتر جامعه دیپلماتیک و سیاست خارجی ایران انجام شود.

رسانه‌های ایران میزگردها و نظرسنجی‌هایی را درباره مزایا و معایب توسعه سلاح‌های هسته‌ای ترتیب داده‌اند. خبرگزاری تابناک، نزدیک به محسن رضایی، فرمانده سابق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نظر خوانندگان را جویا شد. از 66،000 نفری که پاسخ دادند، دو سوم موافق بودند.

روزنامه تهران تایمز در سرمقاله‌ای در 8 اکتبر نوشت که بیش از 70 درصد مردم ایران خواهان دستیابی به توان هسته‌ای هستند.

بازدارنده نهایی

برخی به نظریه کنت والتز، محقق آمریکایی اشاره کرده‌اند - که در مقاله‌ای در سال 2012 در مجله فارین افرز بیان شد - که اگر ایران بمب را بدست آورد، موازنه‌ وحشت در برابر اسرائیل و دیگر دشمنان ایران ایجاد می‌کند که اسرائیل را از حمله به ایران و شرکای منطقه‌ای آن باز می‌دارد.

این استدلال که ایران به نوع جدیدی از بازدارندگی نیاز دارد، با تجربه سال گذشته و آسیب جدی به شرکای غیردولتی ایران، حزب‌الله و حماس تقویت شده است - از جمله ترور اسماعیل هنیه و سید حسن نصرالله رهبر حزب‌الله و دیگر فرماندهان ارشد نظامی در لبنان و همچنین آسیب جدی ناشی از تهاجم جدید اسرائیل به لبنان.

براساس فتوای رهبری که در قالب پیامی به کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح و عدم اشاعه صادر شد، «علاوه بر سلاح‌های هسته‌ای، انواع دیگر سلاح‌های کشتار جمعی مانند سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیکی نیز تهدیدی جدی برای بشریت محسوب می‌شوند. ما استفاده از این سلاح ها را حرام می‌دانیم.»

با این حال، حسنعلی اخلاقی امیری، نماینده مجلس اخیرا گفته است که در صورت تغییر شرایط، فتوا ممکن است تغییر کند.

با این حال، بسیاری از اصلاح‌طلبان و میانه‌روها با چنین تغییری مخالفت می‌کنند و آن را مغایر با منافع ملی می‌دانند. برخی آن را تصمیمی احساسی می‌دانند که می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای مردم ایران داشته باشد که در حال حاضر با تحریم‌های اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند.

رحمان قهرمان پور، کارشناس خلع سلاح، خاطرنشان کرد که خروج از NPT با برجام مغایرت دارد. این در حالی است که کشورهای اروپایی تا اکتبر 2025 فرصت دارند تا تحریم‌های سازمان ملل را که با توافق هسته‌ای سال 2015 لغو شده بودند، بازگردانند. علاوه بر این، او گفت که برای دستیابی به بازدارندگی کامل، ایران به یک سه گانه هسته‌ای متشکل از موشک‌های مجهز به سلاح هسته‌ای، بمب افکن‌ها و زیردریایی‌ها نیاز دارد. در حالی که ایران مواد شکافت پذیر کافی برای ساخت چندین بمب را در اختیار دارد، در حال حاضر تنها سیستم پرتاب موشکی را در اختیار دارد.

برخی از مخالفان توان هسته‌ای همچنین نگران فرصت‌هایی هستند که منجر به گسترش سلاح‌های هسته‌ای در منطقه می‌شود - از جمله با تشویق عربستان سعودی به هسته‌ای شدن. همچنین، ایران - برخلاف کره شمالی، هند، پاکستان و اسرائیل که همگی خارج از NPT به سلاح هسته‌ای دست یافته‌اند - علیرغم گرم شدن روابط با روسیه و چین، از حمایت صریح هیچ قدرت بزرگی برای ساخت سلاح هسته‌ای برخوردار نیست.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، گفت درخواست نمایندگان برای تغییر استراتژی دفاعی و هسته‌ای ایران در بحبوحه جنگ در واقع می‌تواند به نفع اسرائیل باشد. وی گفت: «همه کشورهایی که به بمب هسته‌ای دست پیدا کردند، از ایالات متحده گرفته تا اسرائیل، کره شمالی و پاکستان، همه در یک فرآیند مخفیانه این بمب را ساختند. زیرا اگر کشوری، به ویژه در خاورمیانه بخواهد آشکارا بمب اتمی بسازد، هدف قرار می‌گیرد.

در حالی که ایران در حال بررسی این موضوع است که آیا دکترین هسته‌ای خود را تغییر دهد یا خیر، همچنین در حال بررسی است که برد موشک‌های خود را به فراتر از 2000 کیلومتر فعلی افزایش دهد. خرازی وزیر امور خارجه پیشین خاطرنشان کرد: در گذشته حساسیت‌های غرب به‌ویژه اروپایی‌ها را در نظر گرفته‌ایم، اما وقتی حساسیت‌های ما را به‌خصوص در مورد تمامیت ارضی جمهوری اسلامی در نظر نمی‌گیرند، دلیلی ندارد که ما حساسیت‌های آن‌ها را در نظر بگیریم. بنابراین احتمال افزایش برد موشک‌های ایران وجود دارد.»

خرازی پس از سخنرانی 20 مهر ماه رهبری گفت: «برخی از مقامات ایرانی با تحلیل‌ها و تخیلات عجیب فکر می‌کنند که خودداری از تولید تسلیحاتی که قدرت‌های استکبار را حساس می‌کند، از جمله موشک می‌تواند امنیت را برای ایران به ارمغان بیاورد. اما این تصور و تفکر غلط در واقع به ملت و مسئولان می‌گوید که کشور را ضعیف نگه دارید تا در امان بمانید.»

بنابراین حتی اگر ایران تصمیم به ساخت سلاح هسته‌ای نداشته باشد، ممکن است شاهد تغییرات در برد موشک‌های ایران باشیم.