علت کم‌تر شناخته‌شده کمبود گاز؛ روایت نیویورک تایمز از بحران انرژی در ایران

به گزارش اکوایران، به نوشته نیویورک تایمز، در هفته گذشته، ادارات دولتی در ایران تعطیل شده یا با ساعات کاری کاهش‌یافته فعالیت می‌کردند. مدارس و دانشگاه‌ها به صورت آنلاین کار می‌کردند. و مراکز صنعتی از دریافت برق محروم شده‌اند که تولیدات صنعتی را تقریباً به حالت تعلیق درآورده است. 

با اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی و نفت خام در جهان را در اختیار دارد، اکنون با یک بحران انرژی تمام‌عیار روبه‌رو است که ناشی از سال‌ها تحریم، مدیریت ضعیف، زیرساخت‌های فرسوده، سوء مصرف و حملات هدفمند اسرائیل است. 

رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان در یک سخنرانی زنده تلویزیونی گفت: «ما با ناترازی‌های بسیار شدیدی در گاز، برق، انرژی، آب، پول و محیط زیست مواجه هستیم. همه این‌ها در سطحی هستند که می‌توانند به یک بحران تبدیل شوند.» 

در حالی که ایران سال‌هاست با مشکلات زیرساختی دست‌وپنجه نرم می‌کند، رئیس‌جمهور هشدار داد که این مسئله اکنون به نقطه بحرانی رسیده است. 

برای بخش عمده‌ای از هفته گذشته، برای صرفه‌جویی در انرژی کشور تقریباً به حالت تعطیلی درآمد. در حالی که ایرانیان ناراضی بودند و رهبران صنعتی هشدار می‌دادند که خسارات ناشی از این وضعیت به ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد، پزشکیان هیچ راه‌حلی جز عذرخواهی ارائه نکرد. آقای پزشکیان گفت: «ما باید از مردم عذرخواهی کنیم که در شرایطی قرار گرفته‌ایم که آن‌ها باید این فشارها را تحمل کنند. ان‌شاءالله سال آینده تلاش خواهیم کرد تا این اتفاق تکرار نشود.» 

مقامات اعلام کرده‌اند که کسری گاز مورد نیاز کشور برای عملکرد عادی، حدود ۳۵۰ میلیون متر مکعب در روز است و با کاهش شدید دما و افزایش تقاضا، مسئولان مجبور شده‌اند به اقدامات شدیدی برای سهمیه‌بندی گاز متوسل شوند.

دو گزینه دولت

دولت با دو انتخاب دشوار مواجه بود: یا باید خدمات گاز به خانه‌های مسکونی را قطع می‌کرد، یا عرضه گاز به نیروگاه‌هایی که برق تولید می‌کنند را متوقف می‌کرد.

دولت گزینه دوم را انتخاب کرد، زیرا قطع گاز واحدهای مسکونی با خطرات ایمنی جدی همراه بود و منبع اصلی گرمایش برای اکثر ایرانیان را قطع می‌کرد. 

سید حمید حسینی، عضو کمیته انرژی اتاق بازرگانی، در مصاحبه‌ای گفت: «سیاست دولت این است که به هر قیمتی از قطع گاز و گرمایش خانه‌ها جلوگیری کند. آن‌ها در تلاش هستند بحران را مدیریت و آسیب‌ها را کنترل کنند، زیرا این وضعیت مانند انباری از باروت است که می‌تواند منفجر شود و در سراسر کشور ناآرامی ایجاد کند.»

تا روز جمعه، ۱۷ نیروگاه به‌طور کامل از شبکه خارج شده بودند و مابقی نیز تنها به‌صورت محدود فعالیت می‌کردند. شرکت توانیر به تولیدکنندگان در بخش‌های مختلف از فولاد و شیشه گرفته تا مواد غذایی و دارویی هشدار داد که باید خود را برای قطعی‌های گسترده برق آماده کنند، قطعی‌هایی که ممکن است روزها یا حتی هفته‌ها طول بکشد. این خبر صنایع دولتی و خصوصی را آشفته کرد.

مهدی بستانچی، رئیس شورای هماهنگی صنایع کشور، نهادی که به‌عنوان رابط بین صنایع و دولت فعالیت می‌کند، در مصاحبه‌ای گفت که وضعیت فاجعه‌بار است و مشابه چیزی که صنایع تاکنون تجربه کرده باشند، نیست. او برآورد کرد که خسارات وارده در همین هفته گذشته می‌تواند تولیدات صنعتی ایران را حداقل ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش دهد و زیانی معادل ده‌ها میلیارد دلار به بار آورد. وی افزود که هیچ بنگاهی از این بحران در امان نمانده است، اما کارخانه‌های کوچک و متوسط بیشترین آسیب را دیده‌اند. آقای بستانچی گفت: «طبیعتاً، خسارات ناشی از قطعی‌های گسترده و ناگهانی برق که تمام هفته ادامه داشته، برای صنایع بسیار جدی خواهد بود.»

وضعیت دشوار ژئوپلیتیکی

بحران انرژی ایران را در زمانی به طور خاص دشوار از نظر ژئوپلیتیکی گرفتار کرده است. جایگاه منطقه‌ای ایران به‌عنوان یک قدرت تأثیرگذار آسیب دیده است؛ به‌ویژه پس از سقوط دولت بشار اسد در سوریه و تضعیف حزب‌الله توسط اسرائیل در لبنان. پیش‌بینی می‌شود رئیس‌جمهور منتخب، دونالد جی. ترامپ، فشار حداکثری بر ایران را افزایش دهد و سیاست‌هایی اعمال کند که اقتصاد را بیشتر تحت فشار قرار دهد.

ارزش پول ملی، ریال، نیز در این هفته سقوط آزاد کرده و به پایین‌ترین نرخ خود در برابر دلار رسیده است. همه این مسائل دولت را در وضعیتی آسیب‌پذیر قرار داده است، در حالی که به‌شدت در تلاش است تا هر بحرانی را مهار کند.

یک عامل کم‌تر شناخته‌شده که بحران انرژی امسال را تشدید کرده، خرابکاری ماه فوریه در دو خط لوله گاز در ایران بوده که منسوب به اسرائیل شده و به‌عنوان بخشی از جنگ مخفیانه دو طرف تلقی شده است. در نتیجه، دولت به‌صورت مخفیانه از ذخایر اضطراری گاز برای جلوگیری از اختلال در خدمات‌رسانی به میلیون‌ها نفر استفاده کرد. به ادعای نیویورک تایمز، این اطلاعات توسط یک مقام وزارت نفت و یک عضو کمیته انرژی اتاق بازرگانی، تأیید شده است.

مسعود پزشکیان، که در ماه ژوئیه به ریاست‌جمهوری انتخاب شد، گفته است که دولت او یک ذخیره انرژی تخلیه‌شده را به ارث برده که نتوانسته آن را دوباره پر کند.

چالش‌هایی در تمام زنجیره

گاز طبیعی حدود ۷۰ درصد از انرژی ایران را تأمین می‌کند، که این نرخ بسیار بالاتر از ایالات متحده و اروپا است. بر اساس مطالعات بین‌المللی انرژی، دولت پروژه‌ای بلندپروازانه برای انتقال گاز به تمام نقاط ایران، حتی روستاهای کوچک را اجرا کرده و اکنون حدود ۹۰ درصد از خانه‌های ایرانی برای گرمایش و پخت‌وپز به گاز وابسته هستند.

تحلیل‌گران بحران فعلی را به مجموعه‌ای از مشکلات نسبت داده‌اند، از جمله زیرساخت‌های فرسوده در کل زنجیره تولید و توزیع. به دلیل تحریم‌ها، ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه و نوسازی بخش انرژی خود دچار مشکل شده است. سوءمدیریت، فساد و قیمت‌های ارزان که باعث مصرف بی‌رویه می‌شوند، از دیگر عوامل تأثیرگذار هستند.

اسفندیار باتمانقلیچ، مدیرعامل بنیاد بورس و بازار، یک اندیشکده اقتصادی مستقر در لندن که اقتصاد ایران را رصد می‌کند، گفت: «در تمام زنجیره، چالش‌هایی وجود دارد که باعث می‌شود ایران نتواند به‌اندازه نیاز خود برق تولید کند و در عین حال نتواند مصرف را کاهش دهد. ادامه این وضعیت بسیار دشوار است.»

ایران از ماه نوامبر قطعی‌های برق دو ساعته روزانه برنامه‌ریزی‌شده برای خانه‌های مسکونی را اعمال کرد، اما این کافی نبود. اکنون قطعی‌های برق به‌صورت تصادفی‌تر و برای مدت‌های طولانی‌تر اتفاق می‌افتند. هفته گذشته، مدارس، دانشگاه‌ها، بانک‌ها و ادارات دولتی در ۲۸ استان از ۳۱ استان ایران با اطلاع یک‌روزه تعطیل شدند تا در انرژی صرفه‌جویی شود.

تا روز پنج‌شنبه، دولت اعلام کرد که همه مدارس و مؤسسات آموزش عالی به صورت آموزش آنلاین خواهند بود، اقدامی که از زمان همه‌گیری کرونا انجام نشده بود. ادارات دولتی نیز با کاهش ساعات کاری به فعالیت ادامه خواهند داد و تا اطلاع ثانوی ساعت ۱۴ تعطیل می‌شوند تا مصرف انرژی کاهش یابد.

سعید توکلی، مدیر شرکت دولتی گاز، گفت که خدمات گاز حدود ۷۳,۰۰۰ واحد مسکونی قطع شده است. این خانه‌ها توسط مأمورانی که در مناطق کوهستانی نزدیک تهران و سواحل دریای خزر به درب خانه‌ها مراجعه کردند، به‌عنوان ویلاهای دوم شناسایی شدند.

مالک یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های تولید مصالح ساختمانی در مصاحبه‌ای گفت که کسب‌وکارش انقلاب، جنگ و تحریم‌ها را پشت سر گذاشته، اما هیچ‌کدام از این‌ها به اندازه رویدادهای هفته گذشته آشفته و استرس‌زا نبوده‌اند. او گفت که حس گسترده‌ای از عدم قطعیت در بخش خصوصی پدید آمده است، چرا که کشور با بحران‌های پی‌درپی وارد قلمروهای ناشناخته‌ای می‌شود که دولت ظاهراً قادر به کنترل آن‌ها نیست.

دولت آقای پزشکیان کمپین ویدئویی‌ای را آغاز کرده است که در آن مقامات و افراد مشهور ایرانیان را به کاهش مصرف انرژی از طریق کاهش حداقل دو درجه دمای خانه‌هایشان تشویق می‌کنند. ویدئوهای رسانه‌های دولتی نشان می‌دهند که مجتمع ریاست‌جمهوری شب‌ها در خاموشی است.