به گزارش اکوایران، قرار است مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در اولین سفر خارجی خود پس از به قدرت رسیدنش، در ۱۱ سپتامبر به بغداد سفر کند.

افزایش نفوذ بغداد 

به نوشته المانیتور، در حالی که نفوذ عراق در جامعه بین‌المللی شیعیان در حال افزایش است، سفر قریب‌الوقوع رئیس‌جمهور ایران به این کشور در روز یکشنبه اعلام شد. هیئتی بلندپایه پزشکیان را همراهی خواهد کرد و انتظار می‌رود در این سفر، یادداشت‌های تفاهم همکاری و امنیتی با طرف عراقی امضا کند.

طی ماه‌های اخیر و در حالی که ممکن است ائتلاف بین‌المللی به رهبری ایالات متحده به زودی از عراق خارج شود، نمایندگان گروه‌های مقاومت شیعه و رهبران یمن و افغانستان به پایتخت این کشور سرازیر شده‌اند.

در همین حال، ریاست مجلس عراق که طی دو دهه گذشته معمولاً به سنی‌ها اختصاص داده شده بود، از زمان برکناری محمد الحلبوسی از این سمت در نوامبر ۲۰۲۳ خالی مانده است. در اوایل سال جاری و علی‌رغم اینکه عراق در سال ۲۰۲۲ رکورد بیشترین روزهای تعطیل سالانه را داشت (۱۱۰ روز بدون احتساب آخر هفته‌ها) و علی‌رغم مخالفت شدید مسلمانان سنی، مجلس این کشور به رسمی‌شدن تعطیلی عید غدیر رأی داد.

جغرافیا و اهمیت تاریخی مکان‌های مذهبی، از جمله کربلا و نجف شاید در نقش‌آفرینی بزرگ‌تر عراق، نه تنها از نظر امنیتی منطقه‌ای بلکه به عنوان یک قدرت مذهبی، کمک کند. برخی از تحلیلگران پیشنهادهای اخیر قانونگذاری را در همین راستا تفسیر می‌کنند. در همین حال، کارشناسان منطقه‌ای خاطرنشان کرده‌اند کشورهای عربی با اقلیت‌های شیعه قابل‌توجه، از افزایش قدرت و کنترل عراق نسبت به ایران «استقبال» خواهند کرد.

در حالی که هیچ آمار قابل اعتمادی در دسترس نیست، این باور رایجی بوده که مسلمانان شیعه اکثریت جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند. برخی تخمین‌ها این رقم را حدود ۶۰ درصد جمعیت قرار می‌دهند.

دفتر حوثی در بغداد افتتاح می‌شود؟

در منطقه باکیفیت جادریه بغداد، کار ساخت‌وساز هتل‌های صدها هزار دلاری، مکانیکی‌های غیرتخصصی و بیلبوردهای رزمندگان شیعه که در عراق و جاهای دیگر به شهادت رسیده‌اند، در کنار هم قرار گرفته‌اند. این منطقه همچنین جایی است که مرد یمنی عینکی و قدکوتاهی با چاقوی خمیده بزرگی در بسیاری از عکس‌ها قبل و بعد از افتتاح دفتر انصارالله (حوثی‌های یمن) در ماه جولای دیده شده است.

یک نشریه عربی به نقل از مشاور نخست‌وزیر عراق در ماه جولای اعلام کرد: «بر خلاف آنچه که تبلیغ می‌شود، این دفتر یا نمایندگی نیست، بلکه مقر اعضای جنبش است که قبلاً در یکی از هتل‌های بغداد اقامت داشتند».

گفته می‌شود این «دفتر» یا «مقر» توسط ابوادریس الشرافی، نماینده انصارالله افتتاح شده که در پست‌های رسانه‌های اجتماعی انصارالله، در کنار چهره‌های عمومی و نظامی عراقی حضور دارد.

در ۳۰ آگوست، پستی در اکس خواستار «بازدید علمای یمنی از عراق، بهره‌مندی از مراکز علمی و فکری آن و تبادل دیدگاه‌ها و ایده‌ها، به گونه‌ای که پیوندهای عشق و همکاری بین دو ملت را تقویت کند» شد.

حوثی یمن

پس از آنکه آمریکا حوثی‌های یمن را در سال ۲۰۲۱ و در جریان تلاش‌ها برای افزایش کمک‌های بشردوستانه به یمن از فهرست گروه‌های تروریستی ویژه جهانی خارج کرده بود، وزارت خارجه ایالات متحده در ژانویه گذشته اعلام کرد که این گروه را دوباره در این لیست قرار می‌دهد. بیانیه مطبوعاتی ژانویه بیان کرد: «از ماه نوامبر، حوثی‌ها حملات بی‌سابقه‌ای را علیه کشتی‌های بین‌المللی در دریای سرخ و خلیج عدن و همچنین نیروهای نظامی مستقر در این منطقه برای دفاع از ایمنی و امنیت کشتیرانی تجاری انجام داده‌اند. اگر حوثی‌ها حملات خود در دریای سرخ و خلیج عدن را متوقف کنند، ایالات متحده در تصمیم خود بازنگری خواهد کرد».

جامعه کمک‌های بشردوستانه فعال در این کشور از زمان این اعلام با مشکلات فزاینده‌ای مواجه شده است. بیانیه مطبوعاتی سازمان ملل در ۵ سپتامبر خاطرنشان کرد: «این جمعه، سه ماه از زمان دستگیری شش نفر از همکارانمان در یمن توسط مقامات انصارالله می‌گذرد. شش کارمند حقوق بشر سازمان ملل به همراه هفت نفر دیگر از کارکنان سازمان ملل دستگیر شدند. دو نفر از کارکنان حقوق بشر سازمان ملل و دو نفر از همکاران سازمان‌های دیگر سازمان ملل از سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۳ به ترتیب توسط مقامات حوثی بازداشت شده‌اند که تعداد کارکنان بازداشت‌شده سازمان ملل را به ۱۷ نفر می‌رساند.

در همین حال، با درخواست دولت عراق، شورای امنیت سازمان ملل به پایان‌دادن به مأموریت کمک سازمان ملل به این کشور که در سال ۲۰۰۳ آغاز شده بود، تا پایان سال ۲۰۲۵ رأی داد.

استقبال بحرین از نقش‌آفرینی بیشتر عراق

جاسم حسین، نماینده سابق شیعه بحرین و تحلیلگر خاطرنشان کرد: «روابط بین عراق و بحرین در بالاترین سطح خود قرار دارد. رئیس‌جمهور عراق در اجلاس ماه می اتحادیه عرب در بحرین شرکت کرد. عراق نیز میزبان اجلاس سال آینده است». او افزود که پروازهای مستقیم بین دو کشور در اوایل امسال از سر گرفته شد.

اتحادیه عرب

گفته می‌شود حدود نیمی از جمعیت بحرین شیعه هستند، اما این کشور توسط یک خاندان سلطنتی سنی اداره می‌شود.

حسین در لیست انتخاباتی حزب الوفاق بود و از این راه به مجلس راه یافت. الوفاق اصلی‌ترین حزب اپوزیسیون بود و پیش از انحلال آن به دستور دادگاه در سال ۲۰۱۶، توسط یک روحانی شیعه رهبری می‌شد.

این نماینده سابق مجلس افزود که ایده تبدیل عراق به یک مرکز شیعیان، مورد استقبال «مقامات بحرینی و عموم مردم» قرار خواهد گرفت؛ خصوصاً «حوزه نجف دارای مزایای خاصی، از جمله استقلال از دولت و کنترل آن است» که آن را نسبت به حوزه علمیه قم که «تحت کنترل حکومت بوده و از روایت رسمی پیروی می‌کند»، برای پادشاهی بحرین مطلوب‌تر می‌سازد.

حسین خاطرنشان کرد در گذشته، به علمای بحرینی اجازه داده شده بود که با علمای نجف، اما نه قم، مشورت کرده تا تغییرات پیشنهادی در قانون «حقوق شخصی» بحرین را بررسی کنند. او افزود طی سال‌های اخیر، چندین عالم مذهبی بحرینی اقامت در نجف را بر قم ترجیح داده‌اند. چند نفری که در مراسم دسامبر ۲۰۲۳ بیروت با موضوع محکومیت نقض حقوق بشر در بحرین شرکت حضور یافته بودند، پس از اخراج از لبنان، به نجف عزیمت کردند. او افزود بحرینی‌هایی که در حوزه‌های علمیه نجف تحصیل می‌کنند با «حساسیت» مقامات مواجه نمی‌شوند، در حالی که کسانی که در قم تحصیل می‌کنند ممکن است هنگام بازگشت به بحرین «در مورد مسائل ایران» مورد «سؤال» قرار بگیرند.

رویداد اربعین، مزیت خاص عراق

در اواخر ماه آگوست، کمیسیون حرم حضرت عباس اعلام کرد که بیش از ۲۱ میلیون نفر در زیارت سالانه اربعین شرکت کرده‌اند. مراسم اربعین هرساله تعداد زیادی از شیعیان را به خود جذب می‌کند که منجر به چالش‌های بزرگ لجستیکی برای دولت عراق و نیروهای امنیتی می‌شود، اما همچنین مزایای بالقوه زیادی دارد.

اربعین

برای مقایسه، اداره کل آمار عربستان سعودی در ماه ژوئن اعلام کرد که در مجموع کمتر از ۱ میلیون ۸۵۰ هزار زائر مراسم حج امسال را انجام داده‌اند که کمی بیش از ۱ میلیون ۶۰۰ هزار نفرشان خارجی بودند.

طبق گفته مقامات ایرانی، تقریباً دو برابر این تعداد، حداقل ۳ میلیون نفر، فقط اتباع ایرانی برای اربعین امسال وارد عراق شدند.

یکی از بازدیدکنندگان امسال محمد محقق، رهبر برجسته شیعیان هزاره افغانستان بود که از زمان تصرف قدرت توسط طالبان، در تبعید به سر می‌برد. محقق در سفر قبلی خود به پایتخت عراق در اواخر سال ۲۰۲۲، در مصاحبه‌ای با المانیتور از امیدش برای سقوط طالبان گفته بود و خواستار حمایت از یک اپوزیسیون علیه این گروه شد.

او در این مدتی که در عراق به سر می‌برد، به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخ فوری نداد. با این حال، عکس‌های متعددی از بازدیدهایش از اماکن مذهبی شیعیان در عراق و دیدار با شخصیت‌های برجسته، از جمله آیت‌الله شیخ محمد اسحاق فیاض در حساب‌های رسانه‌های اجتماعی او منتشر شد.

شیخ ابراهیم زکزاکی، بنیانگذار و رئیس جنبش اسلامی نیجریه نیز عکس‌های زیادی از دیدارهای خود در عراق در طول و پس از مراسم اربعین، از جمله با نماینده رهبر انقلاب ایران منتشر کرد. او در ماه می نیز برای بازدید به عراق رفته بود.

رقابت کوتاه‌مدت یا چشم‌انداز بلندمدت؟

عقیل عباس، کارشناس عراقی مقیم ویرجینیا که اخیراً کتابی در مورد «پاکی شیعه و معضل مدرنیته در عراق» با عنوان «بین واقعیت و آرمان» منتشر کرده، به المانیتور گفت که فکر نمی‌کند «عراق خود را به عنوان یک مرکز منطقه‌ای شیعه معرفی می‌کند». او افزود: «ممکن است نتیجه نهایی و پیامدی ناخواسته باشد، اما فکر نمی‌کنم هدف این باشد».

هنیه عراق

او افزود: «این نتیجه برگرفته از تحولات داخلی است؛ رقابتی بین دو سوی طیف اسلام سیاسی شیعه. از سویی با جریان صدری (طرفداران مقتدی صدر، روحانی ملی‌گرای شیعه محبوب) روبروییم که ظاهراً به سیاست بازگشته و در برابر ائتلاف «چهارچوب هماهنگی» قرار گرفته که در حال حاضر، دولت را تحت کنترل دارد».

او خاطرنشان کرد این رقابت برای «ثابت‌کردن اینکه کدام یک «شیعه‌تر» از دیگری است» بوده و با معرفی و حمایت از ابتکارات قانونی مرتبط با دین انجام می‌گیرد. عباس همچنین اذعان داشت که تبدیل عید غدیر به تعطیلی رسمی، «تبدیل یک روایت شیعه به یک روایت ملی است» و اصلاحات پیشنهادی در قانون «حقوق شخصی» «در تلاش است تا آن را بر فرقه نیز مبتنی کند».

عباس تأکید کرد که باور ندارد طبقه حاکمه عراق به دنبال «گونه‌ای از جایگاه منطقه‌ای» است. او تصریح داشت: «آنچه در عراق آسیب می‌بیند آزادی‌های مدنی است».

با این وجود، عباس افزود: «فکر می‌کنم آن‌ها آنقدر درگیر رقابتی کوتاه‌مدت هستند که پیامدهای بلندمدت آن در نظر گرفته نمی‌شود».