به نوشته اکوایران، در حالی که هفتۀ گذشته، نظامیان روسیه مانور نظامی اجرا کردند که در سرتاسر جهان آن را نمایش قدرتی خطاب به ایالات متحده تعبیر کردند، رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین تصریح کرد که چه کشوری کنار مسکو ایستاده است.

به نوشته نوشتۀ سیمون مک‌کارتی در سی‌ان‌ان، پوتین در سخنرانی ویدیویی آغاز مانور گفت 15 کشور «دوست» ناظر چیزی خواهند بود که بنا به ادعای مسکو شامل 90،000 نیروی نظامی و بیش از 500 کشتی و هواپیما در بزرگ‌ترین مانور این چنینی در 30 سال اخیر است.

اما به گفتۀ پوتین، فقط چین در کنار روسیه در آن شرکت خواهد کرد.

رهبر روسیه گفت «ما توجه ویژه‌ای به تقویت همکاری با کشورهای دوستمان داریم. امروز و به ویژه در میان افزایش تنش‌های ژئوپلیتیک این مسئله بیش از هر زمان دیگری صدق می‌کند.»

این مانور هفت روزه که «اقیانوس 2024» نام گرفت و چند روز پیش به پایان رسید، آخرین نمونه از مانورهای نظامی و فعالیت‌های مشترک روسیه و چین است که پس از تعهدات متقابل پوتین و رهبر چین، شی جین‌پینگ، مبنی بر افزایش همکاری‌های نظامی، حتی در میانۀ جنگ کرملین با اوکراین، برگزار می‌شود.

به گفتۀ نیروهای نظامی روسیه، چین چندین کشتی جنگی و 15 هواپیما را برای اقیانوس 2024 به آب‌های ساحل شرقی روسیه  فرستاد. به علاوه، در ماه جاری، نیروهای چینی و روسی از تقویت همکاری راهبردی بین این دو کشور طی مانورهای دریایی مشترک در آب‌های اطراف ژاپن صحبت کردند و پنجمین مانور دریایی مشترک‌شان را در اقیانوس آرام شمالی برگزار کردند.

این مانور به دنبال مجموعه‌ای از مانورهای مشترک در تابستان جاری برگزار می‌شود، از جمله نزدیک آلاسکا -جایی که نیروهای آمریکایی و کانادایی برای نخستین بار به صورت مشترک بمب افکن‌های روسی و چینی را رهگیری کردند- و در دریای چین جنوبی، آب‌راهی حیاتی که پکن تقریباً بر تمامش ادعای مالکیت دارد و تنش‌های ژئوپلیتیک آنجا به سرعت در حال افزایش هستند.

واشنگتن با نگرانی‌های فزاینده به این همکاری نگاه می‌کند و ماه‌هاست که چین را متهم کرده است که با صادرات کالاهای دارای کاربرد دوگانه مانند ماشین آلات و ریزالکترونیک‌ها به تقویت بخش دفاعی روسیه کمک می‌کند، اتهامی که پکن آن را نکار می‌کند و می‌گوید در این درگیری موضعی خنثی دارد.

این مانور در زمانی اتفاق می‌افتد که وضعیت ناخوشایند اوکراین ادامه دارد و تهدیدها افزایش پیدا می‌کنند و پوتین به رهبران ناتو هشدار می‌دهد که اجازه دادن به اوکراین برای استفاده از موشک‌های دور بردتر غربی برای حمله به روسیه را عمل خصمانه و آغازگر جنگ تعبیر می‌کند.

به گفتۀ کارشناسان، تازه‌ترین مانور نظامی مشترک روسیه و چین در الگوی تقویت همکاری نظامی میان این دو کشور جای می‌گیرد که آغاز آن به بیش از یک دهه پیش برمی‌گردد.

اما در زمان اوج تنش‌های جهانی -از جمله جنگ روسیه با اوکراین، رفتارهای خصمانۀ چین در دریای چین جنوبی و ادعاهایش بر جزیرۀ خودگردان تایوان- بر این مسئله تأکید می‌کنند که چطور مسکو و پکن روز به روز بیشتر همدیگر را به عنوان کلید نشان دادن قدرت خودشان می‌بینند.

مانورهای مشترک این مسئله را هم مطرح می‌کنند که آیا این دو قدرت مسلح به سلاح‌های هسته‌ای که پیمان اتحادی ندارند، می‌توانند در درگیری‌های بالقوۀ آینده با همدیگر عمل کنند یا خیر.

«بهبود و تحکیم»

رابطۀ میان این دو همسایۀ بزرگ هرگز ساده نبوده است.

مسکو و پکن زمانی دشمن یکدیگر بودند و در درگیری مرزی سال 1969 میان شوروی و چین کمونیستی جوان با یکدیگر جنگیدند. اما دهه‌های اخیر شاهد تجارت پرشمار سلاح و -به ویژه در حالی که شی و پوتین پیوندهای خود را محکم‌تر می‌کنند- تقویت همکاری نظامی میان این دو کشور بوده است.

بر اساس داده‌های مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی، بین سال‌های 2014 و 2023، این دو نیروی نظامی هر سال دست کم چهار و در مواردی 10 مانور نظامی و گشت مشترک برگزار کرده‌اند، از جمله مانورهای چند جانبه با دیگر کشورها.

مطابق داده‌های مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی، در سال جاری تا ماه ژوئیه دست کم هفت فعالیت این چنینی داشته‌اند و بر اساس آمار سی‌ان‌ان، اگر ماه اوت و سپتامبر را هم اضافه کنیم، تعدادشان به 11 مورد می‌رسد.

آن مانورها و گشت‌ها هم در نظر ناظران روز به روز پیچیده‌تر می‌شوند -برای مثال مانورهایی با شرکت نیروهای دریایی و هوایی یا تجهیزات پیشرفته‌تری که در جاهای دورافتاده‌تر جهان انجام می‌شوند.

در ماه ژوئیۀ جاری، در مانوری که هواپیماهای چینی و روسی در نزدیکی آلاسکا رهگیری شدند، پژوهشگران مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی اشاره کردند این نخستین گشت‌زنی هوایی مشترک این دو کشور در شمال اقیانوس آرام است و هواپیماهای این دو کشور، از یک پایگاه هوایی روسی بلند شده‌اند.

الکساندر کورولف، استاد ارشد سیاست و امور بین الملل در دانشگاه نیو سوت ولز در سیدنی، گفت «آنها مثل متحدان ناتو نمی‌توانند با هم همکاری کنند اما مشغول بهبود و تحکیم این همکاری راهبردی یا صف‌آرایی مشترک هستند.»

یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های ناتو توانایی همکاری به عنوان موجودی واحد است. این اتحاد که چندین دهه عمر دارد و از 32 کشوری تشکیل شده است که با پیمان دفاعی متقابلی نسبت به هم متعهدند و چین و روسیه آن را یک رقیب نظامی بزرگ می‌دانند.

نمایش تحکیم روابط روسیه و چین مخاطب روشنی دارد: ایالات متحده و متحدانش.

دیدگاه مشترکی که پوتین و شی را کنار هم قرار داده این است که غرب به دنبال سرکوب منافع اصلی کشورهایشان است. برای پوتین، آن نگرانی‌ها شامل جلوگیری از گسترش ناتو می‌شوند، در حالی که شی، به دنبال کنترل و سلطه بر دریای چین جنوبی است.

پوتین در ویدیوی سخنرانی‌اش در آغاز مانور اقیانوس 2024 این وضعیت را شرح داد و ایالات متحده و متحدانش را به «استفاده از تهدید دروغین روسیه و دست آویز قرار دادن سیاست مهار چین برای افزایش حضور نظامی‌شان در میان مرزهای غربی روسیه، در قطب و همینطور در منطقۀ آسیا و اقیانوسیه متهم کرد.»

رهبر روسیه همچنین هشدار داد که ایالات متحده قصد دارد موشک‌های میان برد و کوتاه بردتری را در «مناطق جلوتری» نصب کنند، از جمله در منطقۀ آسیا و اقیانوس آرام. این سخنان تکرار نظراتی بودند که پوتین در تابستان و در انتقاد از برنامۀ واشنگتن و برلین برای ارسال موشک‌های دور برد ایالات متحده به آلمان از سال 2026 و همینطور انتقاد از ارسال موقت موشک اندازهای قدرتمند ایالات متحده برای مانورها به فیلیپین در اوایل سال جاری بود -حرکتی که پکن آن را محکوم کرد.

کارل شوتسر، افسر بازنشستۀ نیروی دریایی ایالات متحده و رئیس سابق عملیات‌ها در مرکز فرماندهی اطلاعات مشترک اقیانوس آرام ایالات متحده، گفت روسیه و چین می‌خواهند به ایالات متحده و متحدانش نشان دهند که «نیروهای نظامی‌شان روز به روز بیشتر در هم ادغام می‌شوند و هر چالش یا خطری که متوجه آنان شود، واکنشی ترکیبی دریافت خواهد کرد.»

«عملاً می‌گویند کاری که می‌توانیم با شما انجام دهیم این است که می‌توانیم در حیاط خلوتتان کاری را انجام دهیم که شما در حیاط خلوت ما انجام می‌دهید.»

به گفتۀ ناظران، این مانورها همچنین فرصت‌هایی را برای این کشورها فراهم می‌کنند تا از یکدیگر چیزهایی یاد بگیرند -همانطوری که روسیه، با تجربۀ گسترده‌اش در میدان نبرد، و چین، که پیوسته در زمینۀ فناوری‌های الکترونیکی نظامی پیشرفته‌تر می‌شود، می‌توانند چیزهایی از یکدیگر بیاموزند.

کورولف گفت پس از جنگ اوکراین و تحریم‌های گستردۀ غرب، دانستن اینکه کدام یک از مانورهای اخیر همکاری فناوری تسلیحاتی چین و روسیه را که در گذشته از ویژگی‌های اصلی همکاری‌های نظامی‌شان بود، تقویت می‌کند، «روز به روز دشوارتر» می‌شود.

تهدید دوگانه؟

در واشنگتن، چشم‌انداز تحکیم روابط نگرانی‌هایی را دربارۀ درگیری نظامی هم‌زمان ایالات متحده با چین و روسیه مطرح کرده است یا این تهدید که حتی درگیری با یکی از این دو کشور برگزار کنندۀ مانورهای نظامی دریایی در اوایل این سال، دیگر شرکا، مانند ایران، را هم وارد ماجرا کند. نگرانی‌هایی هم دربارۀ حمایت بالقوۀ مسکو از پکن در هر جنگ احتمالی در حوزۀ آسیا و اقیانوسیه وجود دارد.

در این منطقه، پکن و واشنگتن با مجموعه‌ای از نقاط اشتعال بالقوه مواجه‌اند، از جمله با طرح‌های چین برای تایوان و خصومت فزاینده‌اش در دریای چین جنوبی علیه متحد ایالات متحده، فیلیپین. روسیه و چین هم با نگرانی به ایالات متحده می‌نگرند که پیوندهای قدیمی‌اش در منطقه با متحدان منطقه‌ای را تقویت می‌کند.

اما ناظران می‌گویند که علیرغم همکاری فزاینده در درون این مانورهای مشترک، بعید است که هدف نهایی روشنی جز ارسال یک علامت قدرتمند وجود داشته باشد –دست کم فعلاً چنین چیزی به چشم نمی‌خورد.

الیزابت ویشنیک، یک پژوهشگر ارشد در ادارۀ امور امنیتی چین و اقیانوس هند و آرام در گروه پژوهشی سی‌اِن‌اِی، گفت «نمی‌دانم که ممکن است شاهد حمایت هواپیماهای روسیه در حمایت از حملۀ چین به تایوان باشیم یا مثلاً درگیری کشتی‌های روسی با فیلیپینی‌ها در حمایت از کشتی‌های چینی باشیم یا خیر ... به وقوع چنین چیزی شک دارم.»

او گفت در حالی که روسیه و چین ممکن است «منافع هم‌پوشان» داشته باشند، در زمینۀ اهداف استراتژیک در یک صف قرار ندارند.

او گفت «فکر نمی‌کنم بشود فرض کنید که صرفاً به این دلیل که مانور نظامی بیشتری برگزار می‌کنند، این دو به هم نزدیک هستند.»

چین و روسیه در بیانیه‌های مشترک اصرار دارند که رابطه‌شان عدم تعهدی است که هیچ طرف سومی را هدف قرار نمی‌دهد.

همچنین، هر کدام از این کشورها اهداف ژئوپلیتیک متفاوتی در منطقه دارند. مثلاً روسیه روابط نزدیکی با رقیب چین، هند، دارد -و احتمالاً ترجیح می‌دهد اجازه ندهد چین بر آسیا مسلط شود چرا که چنین چیزی باعث افزایش عدم تعادل میان پکن و مسکو می‌شود.

چین هم به نوبۀ خود، نگران این مسئله خواهد بود که اگر هماهنگی‌اش با روسیه زیادی آشکار شود، به این ترتیب اهداف استراتژیک خودش را به خطر بیندازد -اما همچنین نگران هر عملی خواهد بود که ممکن است روابط در حال عمیق شدن با همسایۀ شمالی‌اش را ناپایدار کند؛ همسایه‌ای که روابطش با آن دهه‌ها ناخوشایند بود و در گذشته با هم درگیری داشته‌اند.

جیمز چار، استاد دانشگاه فناوری نانیانگ در انستیتو مطالعات دفاع و راهبردی در سنگاپور، گفت «به زبان ساده، چین طرف هیچ کسی را نمی‌گیرد، مگر طرف خودش را. در پشت پرده، چین و روسیه عمیقاً به یکدیگر بی‌اعتمادند.»

اما ناظران می‌گویند در صورت شکل گرفتن درگیری در آسیا به طرفیت چین، هنوز هم راه‌های بالقوۀ گسترده‌ای برای همکاری میان این دو کشور وجود دارد.

به گفتۀ تحلیلگران، روسیه دست کم می‌تواند با عمل متقابل همان حمایت دیپلماتیک و اقتصادی را جبران کند که طی جنگ اوکراین، پکن به مسکو ارائه کرده است و احتمالاً سلاح و انرژی ارزان قیمت به این کشور ارائه کند.

به گفتۀ شوستر، افسر بازنشستۀ نیروی دریایی، در بحث پیوستن به چین در هر گونه درگیری علیه ایالات متحده اما، روسیه احتمالاً «بیشتر ضرر کند تا سود.»

او گفت اما اگر قرار باشد چین علیه تایوان عمل کند، نیروهای نظامی روسی احتمالاً بتوانند حمایت محدودی ارائه دهند، چیزی مثل فرستادن گشت‌های دریایی و هوایی به آب‌های اطراف ژاپن یا شاید اعزام یک یا دو زیردریایی به غرب اقیانوس آرام.

او اضافه کرد چنین چیزی «باعث می‌شود در محاسبات ایالات متحده و متحدانش برای چگونگی واکنش نشان دادن، عامل نگران کنندۀ دیگری اضافه شود. اما چین باید چیزهای زیادی به روسیه پیشنهاد دهد تا این کشور راضی شود به این درگیری بپیوندد.»