از سرمایه‌گذاری‌های میلیارد دلاری تا المپیک نسل‌کشی؛ چرا پکن از این کشور آشوب‌زده دل نمی‌کند؟

به گزارش اکوایران، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین با عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای حاکمیت سودان و فرمانده ارتش این کشور در حاشیه اجلاس ۲۰۲۴ «انجمن همکاری چین-آفریقا» که این ماه در پکن برگزار شد، دیدار کرد. دیدار آن‌ها یادآوری واضح است که سودان که ۱۶ سال پیش موضوعی با اولویت بالا در سیاست خارجی چین به شمار می‌رفت، اکنون کشوری در آشوب بوده که از اولویت‌های دیپلماتیک چین محو شده، اما منافع انرژی قابل‌توجهی برای پکن دارد.

به نوشته یون سون برای وبگاه المانیتور، سودان همان کشوری است که شرکت‌های ملی نفت چین در کاوش‌های اولیه خارجی خود توانستند در آنجا مشغول بهره‌برداری از منابع فسیلی شوند. از سال ۱۹۹۵، چین در توسعه صنعت نفت سودان درگیر بود. تا زمانی که سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱ مستقل شد، چین بیش از ۲۰ میلیارد دلار در این کشور سرمایه‌گذاری کرده بود. بر اساس گزارش یک روزنامه تجاری چینی، تا اوایل ۲۰۱۲، ۶۵ درصد صادرات نفت سودان به چین می‌رفت و شرکت‌های چینی ۷۵ درصد از سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت سودان را انجام داده بودند.

زخم‌های دارفور

در کنار داستان نفت، هم‌چنین زمانی بود که سودان نقش مهمی در تصویر جهانی چین داشت. در سال ۲۰۰۸، قرار بود المپیک پکن لحظه درخشش و کسب جایگاه جهانی چین باشد. اما روابط پکن-خرطوم و ماجرای نسل‌کشی دارفور منجر به کمپینی بین‌المللی برای نام‌گذاری المپیک پکن به عنوان «المپیک نسل‌کشی» شد. این موضوع بحران بزرگی برای سیاست خارجی چین به وجود آورد و پکن تلاش زیادی کرد تا نام خود را از این بحران پاک کند، اما ناگزیر لطمه خورد. چین به طور بی‌سابقه‌ای بر دولت وقت عمر البشیر فشار آورد تا یک مأموریت مشترک سازمان ملل و اتحادیه آفریقا را در دارفور بپذیرد. منافع نفتی چین و مداخله دیپلماتیکش در دارفور یک مورد مطالعاتی محبوب برای درک نحوه عملکرد پکن در کشورهای دوردست و مدیریت درگیری‌های داخلی آن‌ها بوده است.

اما از آن زمان، سودان تدریجاً از چشم‌انداز دیپلماتیک چین و تعاملات انرژی خارجیش محو شده است. این موضوع خصوصاً به دلیل استقلال سودان جنوبی است که ۷۵ درصد از منابع کشور قبلی را در اختیار دارد. در حالی که سودان مالک خطوط لوله، پالایشگاه‌ها و بندر صادرات نفت خام سودان جنوبی بوده، درگیری و اختلاف بین دو کشور کار را برای چین در حفظ سطح تعاملاتش در بخش انرژی سودان بسیار دشوار کرده است. از سال ۲۰۱۱، سرمایه‌گذاری چین در سودان به طور عمده در مسیر نزولی قرار داشته است. زمانی که البشیر در سال ۲۰۱۹ از مقام خود کناره‌گیری کرد، سرمایه‌گذاری مستقیم چین حتی منفی شد و نشان‌دهنده خروج سرمایه‌گذاری چین از این کشور بود. از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰، سرمایه‌گذاری کلی چین در سودان از ۱.۵۲ میلیارد دلار به ۱.۱۲ میلیارد دلار و سپس به ۸۹۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲ کاهش یافت. با افزایش احتیاط شرکت‌های نفتی چین نسبت به خطرات امنیتی و کاهش بازدهی در سودان، احتمال اینکه سرمایه‌گذاری در بخش نفت این کشور در آینده قابل پیش‌بینی احیا شود، کم به نظر می‌رسد.

برخلاف درگیری‌هایی که چین در آن‌ها نقش برجسته و عمومی ایفا کرده، جنگ داخلی سودان در اولویت سیاست خارجی چین نبوده است. در ملاقاتش با برهان، شی امیدواری خود برای صلح و ثبات سودان را ابراز کرد، اما نقش چین را محدود به «رساندن صدای سودان در مجامع چندجانبه مانند سازمان ملل» و «کوشش برای ایجاد یک محیط مثبت خارجی برای راه‌حل سیاسی مسئله سودان» دانست. چین به قطعنامه ۲۷۲۴ شورای امنیت سازمان ملل در مارس که خواستار پایان خصومت‌ها در ماه مبارک رمضان بود، حمایت کرد و خواستار «جستجوی راه‌حلی پایدار برای درگیری از طریق گفتگو» شد. به نظر می‌رسد چین از ایفای نقش رهبری در حل‌وفصل درگیری در سودان اجتناب کرده است.

حرکت روی به جلو

اگر نفت نباشد، چه چیزی می‌تواند روابط چین و سودان را پیش ببرد؟

در ملاقات با برهان، شی بر حمایت سیاسی چین از حاکمیت سودان، به ویژه در مجامع چندجانبه مانند سازمان ملل، تأکید کرد. در جبهه‌های اقتصادی، با از دست دادن نفت به عنوان محور همکاری اقتصادی چین و سودان، تعاملات اقتصادی به سمت بخش‌های زیرساختی، کشاورزی و معدن تغییر یافته است.

اگرچه هیچ‌چیز قابل‌مقایسه با مقیاس و شدت سرمایه‌گذاری نفتی چین نیست، پکن هنوز هم فرصت‌هایی در سودان می‌بیند؛ از جمله در شبکه‌های حمل‌ونقل، بنادر و همکاری‌های ماهواره‌ای. با این حال، اعداد دروغ نمی‌گویند. در سال ۲۰۲۲، ارزش صادرات چین به سودان ۲.۰۳ میلیارد دلار بود که به طور قابل توجهی بالاتر از وارداتش از سودان به میزان ۸۸۰ میلیون دلار بود. مدت‌هاست که سودان از فهرست بزرگ‌ترین شرکای تجاری آفریقایی چین محو شده است. مازاد تجاری بزرگ چین نسبت به سودان نشان می‌دهد که سودان بیشتر به یک بازار هدف برای محصولات چینی تبدیل شده تا منبعی برای مواد خام برای چین. پس از نفت، به نظر می‌رسد رابطه چین و سودان به حالت رکود بازگشته است.