از تصرف حلب تا دروازه‌های دمشق؛ شورشیان چگونه معادلات سوریه را تغییر دادند؟

به گزارش اکوایران، چگونه شورشیان و تکفیری‌ها توانستند هشت سال پس از شکستشان، کنترل دومین شهر بزرگ سوریه را به دست گیرند؟ این اتفاق چه معنایی دارد؟

به نوشته استیون کوک، تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه، برای وبگاه شورای روابط خارجی، در اوج درگیری‌های نزدیک به یک دهه پیش سوریه، حلب میان مناطق تحت کنترل دولت و مناطق تحت کنترل مخالفان تقسیم شده بود، اما با کمک نیروی هوایی روسیه و نیروهای حزب‌الله لبنان، دولت بشار اسد توانست تا پایان سال ۲۰۱۶ کنترل کامل شهر را به دست گیرد. از آن زمان به بعد، درگیری‌های سوریه تقریباً ثابت ماند و مخالفان عمدتاً به استان ادلب محدود شدند که مجاور استان حلب است.

واضح است که مخالفان مسلح اسد از فرصت ضربات اسرائیل علیه محور مقاومت، به‌ویژه حزب‌الله، بهره برده است. حزب‌الله که به شدت تضعیف شده و روسیه که درگیر جنگ با اوکراین است، دفاع از رژیم اسد را دشوارتر کرده است. این بدان معنا نیست که حزب‌الله یا روس‌ها کمکی نخواهند کرد. هر دو در سوریه سرمایه‌گذاری زیادی کرده‌اند، اما دیگر نیرویی که در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ برای سرکوب شورش‌ها استفاده کردند، در اختیار ندارند.

اکنون، با سقوط حلب، کنترل اسد بر قدرت متزلزل شده است. پرسش اصلی این است که در دمشق چه می‌گذرد؟ گزارش‌های تاییدنشده پس از سقوط حلب حاکی از آن بوده که بشار اسد و خانواده‌اش به مسکو رفته‌اند، در خیابان‌های پایتخت درگیری‌هایی رخ داده و واحدهای مختلف ارتش سوریه در حال درگیری با یکدیگر بوده‌اند و قصر ریاست‌جمهوری مورد حمله قرار گرفته است. بیشتر این گزارش‌ها ناشی از اطلاعات نادرست هستند، اما آنچه که درون حلقه قدرت دمشق در حال وقوع است، برای این مرحله جدید از درگیری‌های سوریه حیاتی خواهد بود.

تسلط شورشیان بر مناطق اشغال‌شده و تشدید نبرد علیه دمشق

بدون شک، خطوط جبهه تغییر کرده و سوریه دوباره به یک منطقه جنگی فعال تبدیل شده است. اما باید در ارزیابی چشم‌انداز گروه‌هایی که حلب و نواحی اطراف حلب را به تصرف درآورده‌اند، احتیاط کرد. هیچ خبرنگار بین‌المللی در سوریه حضور ندارد و گزارش‌ها احتمالاً با اطلاعات نادرست و شبه‌اطلاعات همراهند.

تاکنون می‌دانیم که نیروهای مهاجم با ترکیبی از گروه‌های تکفیری، مبارزان حامی ترکیه و کردها (اگرچه لزوماً نیروهای سازمان‌دهی‌شده کرد نیستند) توانسته کنترل حلب را به دست گرفته و به سمت حماه و دیگر شهرها پیشروی کنند. گروه اصلی پشت این حمله هیئت تحریرالشام است که در ابتدای جنگ داخلی سوریه شکل گرفت و یکی از شاخه‌های جبهه‌النصره، گروهی وابسته به القاعده است. هیئت تحریرالشام در فهرست سازمان‌های تروریستی وزارت خارجه آمریکا قرار دارد.

نیروهای دولتی سوریه از حلب عقب‌نشینی کردند. اینکه آیا گروه‌های مخالف قادر خواهند بود دستاوردهای خود را تثبیت کنند، بستگی به واکنش دولت، روس‌ها، حزب‌الله و دیگر گروه‌هایی دارد که ایران ممکن است برای کمک به اسد اعزام کند. گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد نیروهای روسی در سوریه حملات هوایی را برای حمایت از اسد انجام داده‌اند. با این حال، هنوز مشخص نیست که آیا دولت و متحدانش قادر به دفاع جدی خواهند بود یا خیر.

آینده کمک‌های روسیه به اسد

روسیه قطعاً درگیر جنگ خود در اوکراین است، اما هنوز نیروهایی در سوریه دارد که شامل جنگنده‌ها، بالگردهای تهاجمی، پلیس نظامی و سربازانی است که در بیست پایگاه پخش شده‌اند. بخش زیادی از حمایت‌های نظامی روسیه از اسد به صورت بمباران‌های هوایی علیه مواضع مخالفان صورت گرفته، در حالی که حزب‌الله در زمین می‌جنگند. این امکان وجود دارد و احتمالاً درست است که روسیه از پایگاه هوایی حمیمیم در شمال‌غربی سوریه برای عملیات‌های هواییش استفاده کند. صرف نیروی هوایی احتمالاً برای مقابله با مخالفان کافی نخواهد بود. با عدم توانایی یا عدم تمایل نیروهای دولتی به مقابله با شورش و نبود نیروی کافی در حزب‌الله، روس‌ها در موقعیت دشواری قرار دارند. هیچ شکی نیست که مسکو می‌خواهد موقعیت خود در سوریه را حفظ کند، اما هنوز مشخص نیست که آیا این شامل دفاع از اسد خواهد بود یا خیر.

واکنش دیگر بازیگران خارجی درگیر در سوریه

ایران

قرار بود سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در روز یکشنبه با همتای ترک خود در آنکارا دیدار کرده، اما به جای آن، به دمشق پرواز کرد تا وضعیت سوریه را ارزیابی کند. پیش از روی‌انداختن به مسکو، بشار اسد پس از اینکه شورش ۲۰۱۱ سوریه از کنترل او خارج شد، از تهران درخواست کمک کرد. ایران با ده‌ها پایگاه نظامی و تأسیسات دیگر در سوریه سرمایه‌گذاری عمیقی کرده، زیرا این کشور برای حمایت از حزب‌الله حیاتی است؛ چه به عنوان مسیر تأمین سلاح، چه محل ساخت تسلیحات و چه پایگاه فرماندهی برای سپاه پاسداران برای هماهنگی با نیروهای مقاومت لبنان. حتی پیش از این، موقعیت استراتژیک ایران در منطقه دچار چالش‌هایی شده بود؛ حمله شورشیان به حلب و تهدید جدید علیه حکومت اسد این وضعیت را بیش از پیش به خطر انداخته است.

ترکیه

دولت ترکیه طی سال‌های اخیر تلاش کرده روابط خود با سوریه را عادی کند. این تغییر عمده‌ای برای آنکاراست که پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ خواهان پایان حکومت اسد بود و سرزمین‌هایی در شمال‌غرب سوریه را اشغال کرد. به نظر می‌رسد که ترک‌ها اکنون در حال ارزیابی مجدد روابط خود با اسد هستند. اگر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و مشاورانش به این نتیجه برسند که سقوط اسد محتمل است، شاید ترکیه تلاش خود برای تاثیرگذاری خاص بر دولت بعدی دمشق را از سر بگیرد.

اسرائیل

شکستن محور ایران-سوریه قطعاً برای اسرائیل مفید خواهد بود زیرا مسیر تأمین سلاح به حزب‌الله را تضعیف خواهد کرد. در عین حال، سقوط احتمالی اسد چالش‌های بزرگی برای اسرائیل به همراه دارد، به ویژه اگر گروه‌های اسلام‌گرای طرفدار ترکیه به قدرت برسند.

ایالات متحده

در حال حاضر، ۹۰۰ نظامی آمریکایی در سوریه مستقر هستند که بیشتر آن‌ها در پایگاه التنف حضور دارند. آن‌ها برای کمک به نیروهای دموکراتیک سوریه در مهار داعش مستقر شده‌اند. تصرف حلب و دیگر مناطق توسط شورشیان و تکفیری‌ها این مأموریت را تغییر نمی‌دهد؛ در واقع، ممکن است عناصر تفکیری شورش این مأموریت را ضروری‌تر کنند. این سؤال هنوز وجود دارد که آیا نیروهای آمریکایی پس از تحلیف دونالد ترامپ در ۲۰ ژانویه باقی خواهند ماند یا خیر.