نقشه مرموز کرملین در آفریقا؛ اهرم کلیدی پوتین به دست اردوغان می‌افتد؟

به گزارش اکوایران، در هفته‌هایی که از برکناری بشار اسد به‌عنوان رهبر سوریه گذشته است، روسیه چندین پرواز به یک پایگاه هوایی در صحرای لیبی انجام داده است.

به نظر می‌رسد هدف مسکو یافتن توقفگاهی جایگزین برای دخالت‌های نظامی رو به رشد خود در آفریقا و همچنین حفظ حضور نظامی‌اش در مدیترانه باشد. برای نزدیک به یک دهه، پایگاه هوایی حمیمیم و تأسیسات دریایی طرطوس در ساحل سوریه هر دو این اهداف را تامین کرده‌اند.

اکنون کشور لیبی، که دچار اختلافات و درگیری‌های داخلی است، به کانون تلاش‌های روسیه برای نمایش قدرت در مدیترانه تبدیل شده است.

داده‌های ردیابی پرواز که توسط سی‌ان‌ان تحلیل شده، نشان می‌دهند از اواسط دسامبر به این سو بیش از یک پرواز در روز توسط هواپیماهای غول‌پیکر حمل‌ونقل آنتونوف AN-124 و هواپیماهای ایلوشین IL-76 از حمیمیم به پایگاه الخدیم، نزدیک بنغازی در شرق لیبی، انجام شده است.

اوایل این ماه، مقامات آمریکایی و غربی به سی‌ان‌ان گفتند که روسیه شروع به خارج کردن مقدار زیادی تجهیزات نظامی و نیرو از سوریه کرده است.

این تجهیزات ممکن است شامل سامانه‌های پیشرفته دفاع هوایی روسیه بوده باشد. سی‌ان‌ان تصاویری از این سامانه‌ها مشاهده کرده که درست پیش از شروع پروازهای روسی آماده انتقال از سوریه بودند. در ۲۸ دسامبر، یک هواپیمای آنتونوف از لیبی به حمیمیم بازگشت.

جلال هرشاوی، پژوهشگر مؤسسه سلطنتی خدمات متحد (RUSI) مستقر در لندن، به سی‌ان‌ان گفت که در هفته‌های اخیر «افزایش زیادی در فرود هواپیماهای روسی در لیبی از سوریه، روسیه و بلاروس» مشاهده شده است.

حمیمیم به‌عنوان مرکز عملیات مزدوران روسیه در آفریقا عمل کرده است، ابتدا در جمهوری آفریقای مرکزی و سپس در سودان، لیبی، مالی و بورکینافاسو.

با تقویت حضور خود در لیبی، مسکو ممکن است توانایی کافی برای پیگیری اهداف گسترده‌تر خود در جنوب آفریقا را حفظ کند و هزینه‌های جدیدی را که به‌طور اجتناب‌ناپذیر با سقوط اسد مرتبط است، جذب کند.

تصاویر ویدئویی مکان‌یابی‌شده نشان می‌دهد حداقل یکی از هواپیماهایی که اخیراً در الخدیم فرود آمده، به باماکو در مالی پرواز کرده است؛ جایی که روسیه اخیراً جایگزین نفوذ طولانی‌مدت فرانسه شده است.

تحلیلگران پروژه تهدیدات بحرانی موسسه اینترپرایز آمریکا در یادداشتی نوشتند: «پروازهای روسیه به باماکو از طریق لیبی نشان می‌دهند که روسیه از لیبی به‌عنوان جایگزینی برای پایگاه‌های سوریه خود استفاده کرده است.»

آنها افزودند که این پروازها با الگوی قبلی چرخش نیروهای سپاه آفریقای روسیه به باماکو سازگار نیست. سپاه آفریقای روسیه که تحت نظارت وزارت دفاع این کشور فعالیت می‌کند، جانشین گروه مزدور واگنر در آفریقا است.

روس‌ها چندین سال است که در پایگاه الخدیم جای پا داشته‌اند و مزدوران و تسلیحات را برای حمایت از ژنرال خلیفه حفتر، فرمانده خودخوانده بخش زیادی از شرق لیبی، تأمین می‌کنند. گروه تحقیقاتی آل ایز ان واگنر اوایل امسال گزارش داد که یک مجموعه امن در نزدیکی این پایگاه برای کارکنان روسی که به سایر نقاط آفریقا منتقل می‌شوند، ساخته شده است.

یونس‌بک یِوکوروف، معاون وزیر دفاع روسیه، در دو سال گذشته چندین بار به لیبی سفر کرده است تا روابط با حفتر را تقویت کند.

این رابطه ممکن است عمیق‌تر شود، اگر نیروی دریایی روسیه به دنبال استفاده از یک بندر تحت کنترل حفتر به‌عنوان جایگزینی برای تأسیسات خود در طرطوس سوریه باشد.

نگرانی ناتو

چشم‌انداز حضور روسیه در لیبی در پایتخت‌های کشورهای ناتو به خوبی پذیرفته نمی‌شود. گویدو کروستتو، وزیر دفاع ایتالیا، به روزنامه لا رپوبلیکا گفت: «کشتی‌ها و زیردریایی‌های روسی در مدیترانه همیشه نگران‌کننده هستند، و وقتی که به جای فاصله هزار کیلومتری، دو قدمی ما باشند حتی بیشتر نگران کننده هستند.»

شاید تصادفی نباشد که یک هفته پیش، رئیس ستاد کل ارتش ایتالیا، ژنرال لوسیانو پورتولانو، از طرابلس بازدید کرد؛ جایی که رقبای حفترکه مورد حمایت سازمان ملل هستند، حکومت می‌کنند.

به گفته یک مقام ارشد ناتو، ائتلاف دفاعی ۳۲ عضوی فعالیت‌ها در طبرق و بنغازی در لیبی را زیر نظر دارد. خانه‌ای برای کشتی‌های جنگی روسیه در مدیترانه برای مسکو حیاتی است، زیرا ناوگان دریای سیاه این کشور در زمان جنگ با اوکراین اجازه عبور از بسفر را ندارد.

هرشاوی گفت: «روسیه هنوز کشتی‌های جنگی به طبرق اعزام نکرده است، که اقدامی بسیار هوشمندانه است، زیرا چنین اقدامی آشکار می‌توانست باعث بسیج زودهنگام ناتو شود.»

حفتر رهبری دمدمی‌مزاج و سالخورده در کشوری دچار تفرقه و بی‌ثبات است. اولف لاسینگ، رئیس برنامه ساحل در بنیاد کنراد آدنائر در مالی، گفت: «حفتر به طور مکرر وفاداری‌های خود را تغییر می‌دهد، تنها نیمی از کشور را تحت کنترل دارد و در سن ۸۱ سالگی، به‌هیچ‌وجه چهره‌ای جوان محسوب نمی‌شود.»

او افزود: «هیچ توافق قانونی مشابه با سوریه وجود ندارد و حفتر می‌تواند در هر زمانی روس‌ها را اخراج کند.» حفتر می‌تواند از موقعیت خود برای درخواست تجهیزات پیشرفته‌تر روسی بهره‌برداری کند، تجهیزاتی که مسکو به‌سختی قادر به فراهم کردن آن است.

از برخی جهات، لیبی جایگزین ضعیفی برای سوریه است. هواپیماهای ترابری تنها در صورتی می‌توانند به‌طور عملی از روسیه به لیبی برسند که اجازه عبور از آسمان ترکیه را داشته باشند، که این امر به رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، یک ابزار مذاکره ارزشمند می‌دهد.

دمشق مردد

مشخص نیست که رهبری جدید سوریه مصمم به اخراج نیروهای نظامی روسیه از حمیمیم و طرطوس باشد. رهبر موقت، احمد الشرع، در مصاحبه‌ای این هفته گفت که دولت جدید نمی‌خواهد روسیه به شکلی که با روابط این کشور با سوریه همخوانی ندارد، از کشور خارج شود.

اما با توجه به مسیر نامشخص سوریه، مسکو احتمالاً می‌خواهد شانس‌های خود را در منطقه‌ای با اهمیت راهبردی در حال افزایش حفظ کند.

لاسینگ گفت: «حتی اگر حاکمان جدید به روسیه اجازه دهند پایگاه هوایی حمیمیم و پایگاه دریایی طرطوس را حفظ کند، مجبور خواهد شد سطح نیروها و لجستیک خود، مانند انبارهای مهمات در سوریه را کاهش دهد، زیرا دیگر نیازی به حمایت از اسد نیست.»

هرشاوی نیز موافق است و می‌گوید حتی اگر روسیه حضوری در سوریه حفظ کند، سطح راحتی، سهولت لجستیکی و امنیتی که تحت حکومت اسد داشت، هرگز بازنخواهد گشت.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، برکناری اسد را نادیده گرفته است، اما لاسینگ گفت سقوط او ضربه واقعی به جاه‌طلبی‌های پوتین در آفریقا بوده است.

لاسینگ گفت دولت‌های آفریقایی که به مسکو برای امنیت خود متمایل شده‌ بودند، اکنون ممکن است درباره قابلیت اعتماد آن تجدیدنظر کنند، که «توانایی روسیه را برای انعقاد توافقات جدید برای مزدوران سپاه آفریقا مختل خواهد کرد. در مالی یا نیجر از دیدها دور نماند که روسیه برای کمک به اسد وارد عمل نشد.»

با این حال، هرشاوی گفت روسیه از آتش سقوط اسد ذغالی بیرون کشیده است. شبکه لجستیکی این کشور «نه تخریب شده و نه کاملاً نابود شده است؛ بلکه صرفاً تضعیف، پرهزینه‌تر، نامطمئن‌تر و متزلزل‌تر شده است.»