بازگشت شکاف طبقاتی؛ شکست روند نزولی ضریب جینی

به گزارش اکوایران، ضریب جینی که از سال 1398 وارد روند نزولی شده بود در سال 1402 دوباره افزایش پیدا کرد. از آن جایی که ضریب جینی، شاخصی برای سنجش نابرابری در اقتصاد است، ارقام نشان می‌دهد نابرابری در سال 1402 از سال‌های 1401 و 1400 بیشتر شده‌است.

ضریب جینی معیاری برای اندازه‌گیری توزیع درآمد در یک جمعیت است. این ضریب رقمی بین صفر و یک است و هرچه به یک نزدیک‌تر شود به معنای افزایش نابرابری و هرچه به صفر نزدیک شود به معنای کاهش نابرابری در اقتصاد است. طبق داده‌های بانک جهانی، ضریب جینی به صورت جهانی بین 0.3 تا 0.6 بوده ‌است.

افزایش ضریب جینی در 1402، شکاف نابرابری بیشتر شد

داده‌های ضریب جینی ایران از سال 1363 از سمت مرکز آمار در دسترس است. طبق این آمارها، بیشترین میزان این شاخص در سال 1370 با رقم 0.4383 بوده است. روند ضریب جینی تا اواخر دهه 80 به جز چند مورد شوک‌های وارد شده، تقریبا با ثبات پیش رفته‌ است.

این ضریب از سال 86 تا 92 کاهش چشمگیری را تجربه کرده‌ است؛ به طوری که در سال 92 به 0.365 رسیده که کمترین مقدار آن در 40 سال گذشته بوده‌ است. این بازه با مدت اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها همزمان بود و نتایج حاکی از موفقیت کوتاه مدت این طرح در کاهش نابرابری دارد.

از سال ۹۲ تا ۹۷ ضریب جینی افزایش یافته و به 0.4093 رسیده است. با این حال، این افزایش دائمی نبوده و سال‌های بعدی ضریب جینی نزولی شده و تا سال ۱۴۰۱ کاهش پیدا کرده است؛ به طوریکه این ضریب در سال ۱۴۰۱ در سطح 0.3877 قرار داشته است. به اعتقاد کارشناسان، توزیع کالابرگ‌های دولت به افت این ضریب و در نتیجه کاهش نابرابری کمک کرده‌است.

هرچند آمارهای سال 1402 نشان می‌دهد روند کاهش نابرابری دوباره افزایش یافته‌است. آمارهای ضریب جینی در سال 1402 نشان از شکسته شدن روند بهبود نابرابری در کشور دارد و محاسبات حاکی از آن است که نابرابری در سال 1402 از 1401 و 1400 بیشتر بوده‌ است.

تورم عامل خنثی سازی اثر یارانه‌ها

تغییرات نرخ نابرابری باید در سهم دهک‌های درآمدی از کل هزینه کشور متبلور شود. سیاست‌های اقتصادی که در راستای کاهش فقر و نابرابری اتخاذ می‌شود بر روی دهک‌های پایین و به طور خاص‌ روی دهک‌های یک و دو متمرکز هستند. طبق داده‌های مرکز آمار، به جز دوره کوتاه بین سال‌های 88 تا 92، معمولا سهم این دهک‌ها با ثبات بوده‌ است.

بین سال‌های 63 تا 88، سهم دهک اول از کل هزینه‌های خانوار، نزدیک دو درصد و در سال‌هایی مانند 70 تا 72 کمتر از دو درصد بوده است. وضعیت دهک دو هم تفاوت چندانی نداشته و در مدت مشابه بین 3 درصد تا 3.5 درصد در نوسان بوده است. با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در سال 88، سهم دهک اول از 2.5 درصد هم عبور می‌کند و در سال 92 به 2.7 درصد می‌رسد که بیشترین سهم هزینه این دهک از کل هزینه‌ها در 40 سال اخیر بوده‌است. این اتفاق در دهک دو هم تکرار شده و سهم این دهک در سال 92 به 4.1 درصد می‌رسد.

با این حال به نظر می‌رسد افزایش تورم در سال‌های اخیر باعث شده تا سهم این دو دهک کاهش پیدا کند. کارشناسان عدم تخصیص درست یارانه‌های پرداختی دولت باعث شده تا طرح هدفمندی یارانه‌ها، کارایی پیشین را نداشته باشد.