زوایای پنهان سفر رئیسی به دوحه؛ ایران «هاب انرژی» خاورمیانه می‌شود؟

به گزارش اکوایران، ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران روز دوشنبه در کنار هیئتی بلندپایه به قطر سفر کرد. در اولین سفر رئیس جمهور ایران به دوحه پس از 11 سال، قطر و ایران توافقات دوجانبه در سطوح مختلف امضا خواهند کرد.

این سفر به دعوت رسمی شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر انجام شد. دو کشور در این سفر قصد امضای چندین توافقنامه و یادداشت تفاهم بین تهران و دوحه را دارند. این دیدارها شامل گفتگو با ایرانیان مقیم قطر و همچنین تجار خواهد بود.

رئیسی همچنین در جریان سفر خود در نشست سه روزه مجمع کشورهای صادرکننده گاز که روز یکشنبه در قطر آغاز شد، شرکت خواهد کرد.

سایه مذاکرات وین بر گفت‌گوی سران ۲ کشور

شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر روز دوشنبه گفت با ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران که در حال حاضر به دوحه سفر کرده است، درباره مذاکرات هسته ای وین گفت وگو کرده است.

امیر قطر در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با رئیسی افزود: قطر آماده است تا آنچه را که می تواند برای کمک به دستیابی به راه حلی مورد توافق همه طرف ها در وین انجام دهد.

امیر قطر که اخیراً وزیر امور خارجه او در واشنگتن و تهران گفت‌وگوهایی داشته است، گفت که آماده انجام هر کاری است که می‌تواند به ایجاد یک راه‌حل قابل قبول برای همه طرف‌ها در وین کمک کند.

ضرورت تضمین برای توافق در وین

بر اساس گزارش رویترز، درحالی که سفر رئیسی به دوحه در بحبوحه پیشرفت مذاکرات در وین به سوی احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ انجام می‌شود، رئیس جمهور ایران گفت که ایالات متحده باید اراده خود را برای لغو تحریم ها در مذاکرات ثابت کند.

رئیسی در کنفرانس خبری مشترک با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر گفت: تضمین برای دستیابی به توافق در مذاکرات هسته ای ضروری است.

ایران خواستار تضمین‌های حقوقی مبنی بر عدم خروج مجدد آمریکا از توافق شده، اما واشنگتن می‌گوید که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا نمی‌تواند آنها را ارائه کند. یک مقام ارشد ایرانی به رویترز گفت که تهران در پاسخ با موافقت با «ضمانت‌های ذاتی» انعطاف نشان داده است.

به ادعای رویترز، متن پیش‌نویس این توافق به موضوعات دیگری از جمله آزادسازی میلیاردها دلار وجوه ایران در بانک‌های کره جنوبی و آزادی زندانیان غربی در ایران اشاره می‌کند.

بدون لغو عمده تحریم‌ها «توافق ممکن نیست»

رویترز در مطلب دیگری گزارش داد  در حالی که منابع گفتند مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده در حال رسیدن به مرحله نهایی است، ابراهیم رئیسی، روز دوشنبه گفت که تلاش ها برای احیای توافق هسته ای 2015 ایران نمی تواند موفقیت آمیز باشد مگر اینکه واشنگتن  "عمده تحریم ها" را لغو کند.

رئیسی در کنفرانس خبری مشترک با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر در دوحه گفت: آمریکا باید اراده خود را برای لغو تحریم‌های عمده را ثابت کند.

او محتاط تر از سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران بود که اوایل روز دوشنبه گفت مذاکرات وین "پیشرفت قابل توجهی" داشته است. خطیب زاده در نشست هفتگی مطبوعاتی خود با بیان اینکه «تا زمانی که همه چیز به توافق نرسد، هیچ توافقی صورت نمی گیرد»، افزود: «موضوعات باقی مانده سخت ترین مسائل هستند».

توافق تا قبل از پایان هفته؟

دو منبع نزدیک به مذاکرات وین به رویترز گفتند که برخی از مسائل فنی جزئی در حال مذاکره است و انتظار می‌رود تا قبل از پایان هفته توافق حاصل شود.

خطیب زاده گفت که مذاکرات توسط شورای عالی امنیت ملی ایران که مستقیماً به آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب گزارش می دهد، انجام می شود.

وزیر امور خارجه ایران روز شنبه گفت که تهران آماده مبادله زندانیان با ایالات متحده است و اگر واشنگتن تصمیمات سیاسی لازم را اتخاذ کند، مذاکرات برای احیای توافق هسته ای می تواند "در اولین زمان ممکن" به نتیجه برسد.

اهمیت سفر به قطر

همچنین به گزارش دوحه نیوز، با دعوت گسترده شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، تعدادی از هیئت های مختلف از مقامات ارشد از جمله وزیر امور خارجه، وزیر نفت و وزرای میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را همراهی می کنند.

در این گزارش آمده است که هر دو رهبر در مورد موضوعات منافع متقابل و مسائل منطقه ای و بین المللی و همچنین احتمالات بیشتر تقویت روابط دوجانبه اقتصادی، فرهنگی و گردشگری گفتگو خواهند کرد.

گفت‌وگوهای نفتی بین دو کشور به ششمین اجلاس سران کشورهای صادرکننده گاز که روز سه‌شنبه برگزار می‌شود و رئیس‌جمهور رئیسی در کنار سایر کشورهای عضو در آن شرکت خواهد کرد، راه پیدا خواهد کرد.

​رئیس جمهور ایران گفت: امروز همکاری های خود را در زمینه‌های اقتصادی، انرژی، زیرساخت ها، فرهنگ و امنیت غذایی گسترش داده ایم.

رئیسی پیش از سفر به قطر ابراز امیدواری کرد که این سفر باعث تقویت روابط با سایر کشورهای عربی خلیج فارس شود و بر جایگاه ایران به عنوان تولیدکننده اصلی نفت و گاز و عضو موسس مجمع کشورهای صادرکننده گاز تاکید کرد.

جواد اوجی، وزیر نفت ایران در سخنانی از دوحه در حاشیه کنفرانس گاز، تحریم هایی را که صادرات نفت ایران را تحت فشار قرار داده است، نقض قوانین بین المللی و تهدیدی برای امنیت انرژی جهان خواند.

وزیر نفت ایران روز دوشنبه گفت که تحریم های یکجانبه علیه اعضای این مجمع امنیت انرژی جهانی را تهدید می کند و ایران بهترین گزینه برای صادرات گاز به شرق و غرب است.

حمیدرضا دهقانی سفیر ایران در قطر روز شنبه در یک نشست خبری از امضای تفاهم‌نامه‌هایی بین دو کشور خبر داد. دهقانی گفت: ایران و قطر با داشتن یک میدان مشترک نفتی، مدت‌هاست با یکدیگر در زمینه گاز و صادرات آن «مشاوره» و «همکاری» داشته‌اند. وی به منظور تقویت بیشتر تولید و صادرات نفت، بر اهمیت روابط دوجانبه و همچنین گفت‌وگوی مستمر آنها بر محور تولید و صادرات نفت تاکید کرد.

 دهقانی در خصوص توافق هسته‌ای ایران گفت: ایران به تعهدات خود پایبند بوده و از هر تلاشی برای بازگرداندن آمریکا به تعهدات خود در توافق هسته‌ای ایران بین ایران و کشورهای پنج به علاوه یک استقبال می‌کند.

روابط خوب و شراکت گازی تهران-دوحه

قطر روابط خوبی با ایران دارد و میدان گازی غول‌پیکری را با آن شریک است. پس از آن که عربستان سعودی و متحدان عرب آن در اواسط سال 2017 در مناقشه بر سر ادعای روابط قطر با گروه های اسلام گرا و ترکیه و ایران، دوحه را تحریم کردند، تهران از همسایه جنوبی خود حمایت کرد.

مناقشه خلیج فارس اوایل سال گذشته حل شد و عربستان سعودی که در چندین تنش منطقه‌ای عملاً با ایران درگیر بوده است، در تلاش برای مهار تنش‌ها، مستقیماً با تهران گفت‌وگو کرده است.

به نوشته رویترز، ایران به دلیل مصرف بالای بی سابقه به ویژه برای گرمایش خانگی در زمستان با کمبود گاز در داخل مواجه شده است و مجبور به کاهش عرضه به کارخانه های سیمان و سایر صنایع شده است.

نقش میانجی‌گرانه و کلیدی قطر

قطر نقش مهمی در میانجیگری گفت وگوی تهران و واشنگتن ایفا کرده است. امیر شیخ تمیم بن حمد آل ثانی اوایل ماه فوریه در واشنگتن با جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا درباره توافق هسته ای و تلاش این کشور برای ایجاد تفاهم بین ایران و آمریکا گفتگو کرد.

محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر نیز پیش از این در 27 ژانویه به تهران سفر کرده بود تا با امیرعبداللهیان گفتگو کند. در این دیدارها، دو طرف درباره تحولات وین و بازگشت احتمالی توافق هسته ای 2015 و همچنین راه های تقویت روابط شورای همکاری خلیج فارس و ایران گفتگو کردند.

قطر جایگاه خود را به عنوان یک میانجی در سطح جهانی تثبیت کرده است و ایران علاقه مند است از نقش خود در ایجاد روابط بهتر با ایالات متحده، غرب و منطقه عربی برای صلح، امنیت، ثبات و توسعه مردم منطقه ما بهره مند شود. فرستاده گفت.

معماری امنیتی نوین خاورمیانه

دکتر تریتا پارسی، یکی از بنیانگذاران و معاون اجرایی موسسه کوئینسی و همچنین بنیانگذار و رئیس سابق شورای ملی ایرانیان آمریکایی، به دوحه نیوز گفت: «قطر نقش مهمی ایفا کرده است. نه تنها در تلاش برای کاهش تنش‌های آمریکا و ایران در مورد برجام، بلکه در مورد مبادله زندانیان بین دو طرف.»

به گفته پارسی، تلاش های قطر منعکس کننده دیدگاه رو به رشد گسترده تری در شورای همکاری خلیج فارس است مبنی بر اینکه درگیری بین ایالات متحده و ایران برای کل منطقه بی ثبات کننده خواهد بود و تهدیدی مستقیم برای همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس خواهد بود. ده سال پیش، بسیاری از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس دیدگاه متفاوتی داشتند.

دکتر پارسی در رابطه با وضعیت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و روابط آنها با ایالات متحده خاطرنشان می کند: «بسیاری از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به این نتیجه رسیده اند که دیگر تضمین امنیتی از سوی ایالات متحده ندارند. ایالات متحده در صورت وقوع جنگ از آنها حمایت خواهد کرد، اما ارتش خود را برای دفاع از آنها درگیر نخواهد کرد. در این شرایط جدید، برای همه کشورها مناسب است که دیپلماسی منطقه‌ای بیشتری را برای کاهش تنش‌ها و جلوگیری از وقوع هر گونه خصومت وارد عمل کنند.»

وی همچنین گفت: «اگر منطقه به این مسیر ادامه دهد و دیپلماسی درون منطقه‌ای را عمیقاً تشدید کند، می‌توان گام‌های آغازین برای ایجاد یک معماری امنیتی جدید برای منطقه برداشت. البته این یک سفر طولانی است، اما گام های اولیه در دیدرس است.»

اتصال شبکه الکتریکی قطر و ایران برای ایجاد «هاب انرژی»؟

در همین راستا ست جی. فرانتزمن تحلیلگر جروزالم پست تحلیلی کرده است که قطر و ایران ممکن است به سمت اتصال شبکه های برق حرکت کنند تا ایران را به «هاب انرژی» تبدیل کنند.

وی نوشته است: در این سفر هیئتی بلندپایه همراه رئیسی خواهد بود و نمایندگانی از بخش های مختلف مانند ورزش، انرژی و فرهنگ حضور خواهند داشت. در این راستا یکی از مهم ترین دستورالعمل های مطرح شده در این جلسه به موضوع اتصال شبکه برق دو کشور با استفاده از خط انتقال دریایی اختصاص دارد.

دو کشور در مورد چگونگی استفاده از برق مازاد قطر از طریق مبادله با کشورهایی مانند پاکستان یا افغانستان و اتصال شبکه‌های برق ایران و قطر در زیر دریا صحبت کرده‌اند.

اتصال شبکه برق ایران و قطر به منظور ارتقای قابلیت اطمینان شبکه برق دو کشور موضوعی است که از سال گذشته در دستور کار قرار گرفته است. بسیاری از موضوعات دیگر نیز وجود دارد که کشورها ممکن است در مورد آنها صحبت کنند.

ایران، قطب برق خاورمیانه می‌شود؟

ایران می گوید که شبکه برق این کشور قطب مهم برق در منطقه است و این علاوه بر اهمیت تعمیق سیاست خارجی می تواند ایران را به  قطب تولید و توزیع برق، و بازیگر اصلی در تامین امنیت انرژی منطقه تبدیل کند.

با این حال، ایران برای تبدیل شدن به هاب برق نیاز به سرمایه گذاری در زیرساخت ها دارد.

یک کارشناس ایرانی می‌گوید: «اولین قدم این است که کشور را به قطب برق منطقه تبدیل کنیم. در چنین شرایطی، خبر اتصال شبکه برق ایران و قطر با استفاده از خط انتقال فراساحلی، اولین گام برای بازگشت به مسیر تبدیل شدن ایران به قطب انرژی منطقه و استفاده از تمامی مزایای فوق تلقی می‌شود».

شراکت سه‌جانبه تهران-دوحه-برلین در افغانستان

ناظران می‌گویند، کشورهای منطقه گام‌های زیادی برای جایگزینی ایران برداشته‌اند. به عنوان مثال، شرکت آلمانی زیمنس در قالب یک قرارداد قصد داشت افغانستان را به قطب توزیع برق در منطقه آسیای مرکزی تبدیل کند.

اما با تسلط طالبان مشخص نیست که این چگونه برای افغانستان کار خواهد کرد. با این حال، قطر از طالبان میزبانی و حمایت کرده است، بنابراین این می‌تواند بخشی از دستور کار منطقه‌ای قطر باشد.

قطر با ایران و طالبان همکاری کرد تا پس از خروج ایالات متحده به افغانستان وارد شود و از تغییر قدرت در آنجا سود ببرد و در عین حال با ایران قراردادهایی امضا کرد تا این مفهوم جدید را تحکیم بخشد.

آلمان، به خصوص در صورت احیای توافق هسته‌ای، و شاید در حاشیه، بتواند با هر سه کشور همکاری کند، زیرا آلمان مدت هاست که خواهان مشارکت بیشتر با ایران بوده است.

از محمدعلی فرحناکیان مشاور وزیر انرژی ایران به عنوان یکی از افراد کلیدی در این امر نام برده می‌شود. وی پیش از این معاون وزیر نیرو بود. وی می گوید: «کمیسیون مشترک ایران و قطر باید در قطر تشکیل شود».

اعتقاد بر این است که دولت جدید رئیسی می خواهد در زیرساخت‌ها، فناوری و مسائلی مانند برق و هوافضا سرمایه‌گذاری کند. این به معنای ارتباط بیشتر با مسائل انرژی در آسیای مرکزی و تغییر کلی نگاه ایران به سمت شرق است. 

سیگنالینگ تهران-ریاض؛ آغاز «فصل صلح» در روابط ایران و اعراب؟

درحالی‌که با توجه به مصالحه قطر با عربستان، گشایش بیشتر در روابط تهران-دوحه می‌تواند آغاز فصل جدیدی از روابط ایران با همسایگانش در حاشیه خلیج فارس تلقی شود، ایران اعلام کرده است از مواضع محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در رابطه با تهران استقبال می کند.

به نوشته نشنال‌نیوز، سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران روز پنجشنبه در واکنش به اظهارات محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، گفت: ایران و عربستان سعودی «می توانند گفت و گوی سازنده ای داشته باشند و بر اختلافات غلبه کنند».

آقای خطیب زاده گفت که هر دو کشور می توانند با غلبه بر اختلافات، «برای دستیابی به صلح، ثبات و توسعه منطقه ای وارد فصل جدیدی از تعامل و همکاری شوند».

محمد بن سلمان که سه‌شنبه شب برای جشن پنجمین سالگرد راه اندازی Vision 2030 با حضور در برنامه Liwan Al Mudaifer در کانال Rotana Khalijiah مصاحبه می‌کرد، گفت که عربستان خواهان "روابط خوب" با ایران برای دستیابی به شکوفایی صلح در خاورمیانه است.

وی افزود: در نهایت، ایران یک کشور همسایه است.  تنها چیزی که ما می خواهیم این است که یک رابطه خوب و متمایز با ایران داشته باشیم.

ولیعهد سعودی گفت: «ما با شرکای منطقه‌ای و جهانی خود برای یافتن راه‌حل‌هایی جهت عبور از مشکلات با ایران کار می‌کنیم و امیدواریم برای روابط خوب که به نفع همه باشد، بر آنها غلبه کنیم.»

آقای خطیب زاده در پاسخ گفت که عربستان سعودی و ایران کشورهای مهم جهان اسلام هستند و همکاری دوجانبه در تامین امنیت و ثبات در منطقه مهم است.