جنگ اوکراین ۲۳ سال پیش آغاز شد

به گزارش اقتصادنیوز؛ توماس فریدمن، ستون‌نویس نیویورک‌تایمز و برنده ۳ جایزه پولیتزر به تحلیل زمینه‌ها و انگیزه‌های جنگ اوکراین می‌پردازد و استدلال می‌کند که این جنگ پوتین است، اما آمریکا و ناتو ناظران بی گناه نیستند. وی نوشت:

وقتی درگیری بزرگی مانند اوکراین رخ می دهد، روزنامه نگاران همیشه از خود می پرسند: "کجا باید خودم را مستقر کنم؟" کیف؟ مسکو؟ مونیخ؟ واشنگتن؟

در این مورد پاسخ من هیچ کدام از اینها نیست. تنها جایی که برای درک این جنگ وجود دارد، درون سر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه است. پوتین قدرتمندترین و کنترل نشده ترین رهبر روسیه از زمان استالین است و زمان‌بندی وقوع این جنگ محصول جاه‌طلبی‌ها، استراتژی ها و نارضایتی های اوست.

معادل ژئوپلتیک یک قتل ناموسی

اما، با همه اینها که گفته شد، آمریکا در دامن زدن به آتش جنگ او کاملاً بی گناه نیست.

چطور؟ پوتین جاه طلبی اوکراین برای خروج از حوزه نفوذ خود را یک ضرر استراتژیک و یک تحقیر شخصی و ملی می‌داند. پوتین در سخنرانی روز دوشنبه خود به معنای واقعی کلمه گفت اوکراین هیچ ادعایی برای استقلال ندارد، اما در عوض بخشی جدایی ناپذیر از روسیه است - مردم آن "با ما به واسطه پیوندهای خونی و خانوادگی مرتبط هستند."

به همین دلیل است که یورش پوتین به دولت آزادانه انتخاب‌شده اوکراین، معادل ژئوپلیتیک یک قتل ناموسی است.

پوتین اساساً به اوکراینی‌ها (که بیشتر از ناتو می‌خواهند به اتحادیه اروپا بپیوندند) می‌گوید: «شما عاشق آدم اشتباهی شدید. شما نه با ناتو و نه با اتحادیه اروپا فرار نخواهید کرد. و اگر مجبور شوم دولت شما را تا سر حد مرگ بکوبم و شما را به خانه برگردانم، این کار را خواهم کرد».

این چیز زشتی است اما یک روند متوالی وجود دارد که به ماجرا مرتبط است. دلبستگی پوتین به اوکراین فقط ناشی از ناسیونالیسم عرفانی نیست. 

۲ کنده بزرگی که آتش را شعله‌ور می‌کنند

دو کنده بزرگ وجود دارد که به این آتش دامن می‌زند.

اولین آن، تصمیم نسنجیده ایالات متحده در دهه 1990 برای گسترش ناتو پس از - در واقع، علی رغم - فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود.

دومین مورد و به مراتب بزرگتر این است که چگونه پوتین به طرز بدبینانه‌ای از گسترش ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه برای جلب روس ها به سمت دیدگاه خود در راستای پوشش شکست بزرگ رهبری خود، سوء استفاده کرد.

پوتین در تبدیل روسیه به یک مدل اقتصادی کاملاً شکست خورده است که در واقع همسایگانش را جذب کند، آنها را دفع نکند و بااستعدادترین افرادش را تشویق کند که بمانند، نه در صف صدور ویزا به غرب باشند.

ما باید به هر دوی این سیاهه‌ها نگاه کنیم.

اکثر آمریکایی ها به گسترش ناتو در اواخر دهه 1990 و اوایل دهه 2000 به کشورهای اروپای شرقی و مرکزی مانند لهستان، مجارستان، جمهوری چک، لتونی، لیتوانی و استونی که همگی بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سابق یا حوزه نفوذ آن بودند، توجه چندانی نداشتند.

این که چرا این کشورها می خواهند بخشی از اتحادی باشند که ایالات متحده را موظف می کند در صورت حمله روسیه، جانشین اتحاد جماهیر شوروی، از آنها دفاع کند، مبهم نبود.

معما این بود که چرا ایالات متحده (که در طول جنگ سرد رویای روسیه‌ای را در سر می پروراند که ممکن است روزی یک انقلاب دموکراتیک داشته باشد و رهبری که هر چند با وقفه تلاش می کند روسیه را به یک دموکراسی تبدیل کند و به غرب بپیوندد) تصمیم می گیرد به سرعت ناتو را به سمت مر‌زهای آن در زمانی که ضعیف بود، گسترش دهد.

ما غرق شدیم

گروه بسیار کوچکی از مسئولان و سیاست‌گذاران در آن زمان، از جمله خود من، همین سوال را پرسیدند، اما ما غرق شدیم. مهمترین و تنها صدایی که در راس دولت کلینتون این سوال را مطرح کرد کسی جز وزیر دفاع، بیل پری، نبود.

با یادآوری آن لحظه سال ها بعد، پری در سال 2016 در کنفرانسی از روزنامه گاردین گفت: «در چند سال گذشته، بیشتر تقصیرها را می توان متوجه اقداماتی دانست که پوتین انجام داده است. اما در سال‌های اولیه باید بگویم که ایالات متحده مستحق سرزنش بیشتری است. اولین اقدام ما که واقعاً ما را در مسیر بدی قرار داد، زمانی بود که ناتو شروع به گسترش کرد و کشورهای اروپای شرقی را عضو کرد که برخی از آنها هم مرز با روسیه بودند. در آن زمان، ما از نزدیک با روسیه کار می‌کردیم و آن‌ها به این ایده عادت می‌کردند که ناتو می‌تواند یک دوست باشد تا دشمن... اما آنها از اینکه ناتو دقیقاً در مرزشان قرار دارد، خیلی ناراحت بودند و آنها یک قدرت قوی ایجاد کردند تا از ما درخواست کنند که این کار را ادامه ندهیم.»

پیش‌بینی درست معمار دکترین مهار، جرج کنان

در 2 مه 1998، بلافاصله پس از تصویب گسترش ناتو توسط سنا، من با جورج کنان، معمار دکترین موفقیت آمیز «مهار» اتحاد جماهیر شوروی، تماس گرفتم. کنان که در سال 1926 به وزارت امور خارجه پیوست و در سال 1952 به عنوان سفیر ایالات متحده در مسکو خدمت کرد، مسلماً بزرگترین متخصص آمریکا در امور روسیه بود. اگرچه در آن زمان 94 سال داشت و صدایش ضعیف بود، اما وقتی نظرش را درباره گسترش ناتو جویا شدم، تیزبین بود.

من تمام پاسخ کنان را به اشتراک می‌گذارم:

«من فکر می کنم این آغاز یک جنگ سرد جدید است. من فکر می‌کنم روس‌ها به تدریج واکنش منفی نشان خواهند داد و این روی سیاست‌های آنها تأثیر خواهد گذاشت. به نظر من این یک اشتباه غم‌انگیز است. هیچ دلیلی برای این کار وجود نداشت. هیچ کس، دیگری را تهدید نمی‌کرد. این گسترش باعث می شود که پدران بنیانگذار این کشور در قبر خود تسلیم شوند.

ما برای محافظت از یک سری کشورها پیمان بسته‌ایم، اگرچه نه منابع و نه قصد انجام این کار را به هیچ وجه به طور جدی نداریم. [گسترش ناتو] صرفاً اقدامی ساده لوحانه از سوی سنا بود که هیچ علاقه واقعی به امور خارجی ندارد. چیزی که من را آزار می دهد این است که کل بحث سنا چقدر سطحی و بد بود. من به ویژه از اشاره به روسیه به عنوان کشوری که برای حمله به اروپای غربی جان خود را از دست می دهد، آزارم می‌داد.

آیا مردم نمی فهمند؟ اختلافات ما در جنگ سرد با رژیم کمونیستی شوروی بود. و اکنون ما به همان مردمی پشت می کنیم که بزرگترین انقلاب بی‌خون تاریخ را برای برکناری رژیم شوروی به راه انداختند. و دموکراسی روسیه به همان اندازه پیشرفته است، اگر نگوییم دورتر، به اندازه هر یک از این کشورهایی که ما به تازگی برای دفاع از آن‌ها در مقابل روسیه پیمان بسته‌ایم. البته واکنش بدی از سوی روسیه وجود خواهد داشت و سپس [توسعه‌کنندگان ناتو] خواهند گفت که دیدید که ما همیشه به شما می‌گفتیم که روس‌ها اینگونه هستند؛ اما این اشتباه است».

سخنان جرج کنان «دقیقاً» همان چیزی است که اتفاق افتاده است.

انتخاب مهم پوتین پس از ۲ دوره ریاست‌جمهوری

مطمئناً، تحول روسیه پس از جنگ سرد به یک سیستم لیبرال - روشی که آلمان و ژاپن پس از جنگ جهانی دوم انجام دادند - به سختی چیز مطمئنی بود. در واقع، با توجه به تجربه اندک روسیه در مورد دموکراسی، این راه دور بود. اما برخی از ما در آن زمان فکر می‌کردیم که این راه دور ارزش امتحان کردن را دارد، زیرا حتی یک روسیه کمتر دموکراتیک، اگر به جای حذف از نظم امنیتی جدید اروپا در آن گنجانده شده بود، ممکن بود علاقه یا انگیزه بسیار کمتری در تهدید آن داشته باشد.

البته هیچ یک از اینها تجزیه اوکراین توسط پوتین را توجیه نمی‌کند. در طول دو دوره اول ریاست جمهوری پوتین - از سال 2000 تا 2008 - او گهگاه درباره گسترش ناتو غرغر می کرد، اما کمتر کاری انجام داد. در آن زمان قیمت نفت بالا بود، همانطور که محبوبیت داخلی پوتین بالا بود، زیرا او بر رشد فزاینده درآمد روسیه پس از یک دهه بازسازی و فقیر شدن دردناک پس از فروپاشی کمونیسم ریاست می کرد.

اما در طول دهه گذشته، با رکود اقتصاد روسیه، پوتین یا باید اصلاحات اقتصادی عمیق‌تری را دنبال می‌کرد، که ممکن بود کنترل او را از بالا به پایین تضعیف کند، یا دزدسالاری سرمایه‌داری فاسد دوستانش را دوچندان می‌کرد.

تغییر نقش از مصلح به «مدافع وطن»

لئون آرون، کارشناس روسیه در مؤسسه امریکن اینترپرایز و نویسنده «یلتسین: زندگی انقلابی» که اکنون در حال نوشتن کتابی درباره آینده روسیه پوتین است، توضیح داد که او دومی را انتخاب کرد.

آرون گفت، پوتین برای اینکه این انتخاب را هم پوشش دهد و هم از آن دور شود، اساس محبوبیت خود را از «توزیع کننده ثروت جدید روسیه و اصلاح‌کننده اقتصادی» به «مدافع وطن» تغییر داد.

و درست زمانی که پوتین به دلایل سیاسی داخلی، برای تبدیل شدن به یک انتقام‌جوی ملی‌گرا و یک «رئیس‌جمهور دائمی زمان جنگ» انتخاب خود را کرد، همانطور که آرون می‌گوید «چیزی که در آنجا منتظر بود تا او را درک کند، احساس‌برانگیزترین تهدید برای گرد هم آوردن مردم روسیه بود: دستآویز گسترش ناتو.»

و او از آن زمان این تفکر را تغذیه کرده است، حتی اگر می‌داند که ناتو هیچ برنامه‌ای برای گسترش به اوکراین ندارد.

۲ روش رهبران برای پاسخ به تحقیر

کشورها و رهبران معمولاً به یکی از دو روش به تحقیر واکنش نشان می دهند - پرخاشگری یا درون نگری. پس از آنکه چین آنچه را «قرن تحقیر» توسط غرب خواند، تجربه کرد، در زمان دنگ شیائوپینگ در پاسخ گفت: «ما به شما نشان خواهیم داد. ما تو را در بازی خودت شکست خواهیم داد».

وقتی پوتین پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و گسترش ناتو از سوی غرب احساس تحقیر کرد، پاسخ داد: «به شما نشان خواهم داد. من اوکراین را شکست خواهم داد.»

بله، همه چیز پیچیده تر از این است، اما حرف من این است: این جنگ پوتین است. او رهبر بدی برای روسیه و همسایگانش است. اما آمریکا و ناتو در تکامل او فقط ناظران بی گناه نیستند.